SunnudagsMogginn - 18.09.2011, Qupperneq 17

18. september 2011 17
einnig setið í nefnd sem menntamálaráðherra skipaði
árið 2003 til þess að skoða eignarhald á íslenskum fjöl-
miðlum. Að sögn Karls skilaði sú nefnd af sér áliti í byrj-
un apríl 2004 og síðar í þeim mánuði lagði Davíð Odds-
son, þáverandi forsætisráðherra, fram frumvarpið sem
deilt var um í íslensku samfélagi árið 2004.
Bar merki samþjöppunar
Að sögn Karls var nefndin skipuð árið 2003 vegna mik-
illar umræðu um samþjöppun á fjölmiðlamarkaði á þeim
tíma. Komst nefndin að þeirri niðurstöðu að íslenski
markaðurinn hefði ýmis einkenni samþjöppunar sem
talin væru óæskileg út frá markmiðinu um fjölbreytni í
fjölmiðlun. Þar var gengið út frá því að fjölmiðlar gegndu
lykilhlutverki í lýðræðislegu þjóðfélagi sem vettvangur
fyrir ólík viðhorf til stjórnmála og menningar í víðum
skilningi, og sem vettvangur fyrir öflun upplýsinga og
miðlun þeirra. Taldi nefndin æskilegt að löggjafarvaldið
brygðist við þessu með lagasetningu, einkum þannig að
settar yrðu reglur sem miðuðu að því að hamla gegn
óæskilegum áhrifum samþjöppunar sem þegar væri til
staðar á fjölmiðlamarkaði og einnig til að hamla frekari
samþjöppun á þessum markaði í framtíðinni.
Margir töldu ástæðuna á bak við ákvörðun Davíðs
Oddssonar, forsætisráðherra, að leggja fram frumvarp til
laga um eignarhald á fjölmiðlum í apríl 2004 vera hversu
illan bifur hann hefði á Jóni Ásgeiri Jóhannessyni og
fleirum honum tengdum sem áttu bæði ljósvakamiðla og
blaðaútgáfu á þessum tíma.
Davíð Oddsson, sem nú er ritstjóri Morgunblaðsins,
segir það alrangt að hann hafi tortryggt þessar persónur
sem slíkar. „Ég hef aldrei haft meiri áhuga á þeim um-
fram aðra. Það var hins vegar þannig að menn sem höfðu
markaðsráðandi stöðu í mikilvægum málaflokki í land-
inu, matvörumarkaði, töldu sig jafnframt þurfa að ná
markaðsráðandi stöðu í fjölmiðlunum. Það var komin
upp staða sem var mjög alvarleg. Það hefur ekkert með
það að gera hverjir það eru sem ná slíkri stöðu. Á þessum
tíma var áróðurinn hins vegar þessi: Að þetta snérist um
persónulega óvild mína á viðkomandi einstaklingum,“
segir Davíð.
Könnun sem Gallup gerði í júní 2004 sýnir að meiri-
hluti íslensku þjóðarinnar studdi ákvörðun forsetans um
að synja lögunum staðfestingar því 61% aðspurðra taldi
að forsetinn hefði tekið rétta ákvörðun með því að synja
að skrifa undir lögin.
Sigurður G. Guðjónsson lögmaður var forstjóri Norð-
urljósa árið 2004 er frumvarpið var lagt fram. Hann telur
að ef drögin að fjölmiðlafrumvarpinu hefðu ekki verið
svona gölluð og málið allt slæmt frá upphafi til enda
hefði verið hægt að setja lög um fjölmiðla á þessum tíma.
Ari Edwald, forstjóri 365 miðla, segir að ef það ætti að
brjóta 365 upp líkt og kveðið var á um í frumvarpinu árið
2004 yrði rekstur 365 ekki lengur hagkvæmur því sam-
nýting væri það sem hefði komið fyrirtækinu yfir versta
hjallann í kjölfar hrunsins. „Tekjurnar minnkuðu um
hálfan milljarð milli 2008 og 2009 en samt jókst rekstr-
arhagnaður 365 þrátt fyrir mikla verðbólgu. „Það gerist
bara með því að kreista þessa sítrónu mjög fast.“
Stjórnendur fjölmiðla geta haft skoðana-
myndandi áhrif
Sigurður G. Guðjónsson telur að reka þurfi fjölmiðla eins
og hver önnur fyrirtæki og fjölmiðlar þurfi að skila
hagnaði til eigenda sinna en það hafi sjaldnast gerst á Ís-
landi því yfirleitt hafi lítið farið fyrir hagnaði í rekstri
þeirra. „Fjölmiðlar eru hins vegar ólíkir öðrum fyr-
irtækjum því þeir sem stjórna fjölmiðlum geta haft mjög
skoðanamyndandi áhrif. Þess vegna getur það skipt máli
hvernig eignarhaldi er háttað, sérstaklega ef það eru stór
fjölmiðlafyrirtæki sem eiga hlut að máli. Það verður hins
vegar að hafa það hugfast að það er heimilt og menn eiga
að hafa frelsi til þess að stunda þá atvinnu sem þeir vilja
á Íslandi.
Ég var á móti því árið 2004 að sett væru sérstök lög um
fjölmiðla og um leið hvernig eignarhaldi þeirra skyldi
háttað. Samkeppnislög eiga að nægja til að halda aftur af
því að einn fjölmiðill verði með markaðsráðandi stöðu á
Íslandi. Dugi samkeppnislögin ekki verður að bæta þau.
Hvað ætla menn að gera ef einhver hluthafi er búinn að
fá nóg og vill selja sinn hlut í tilteknum fjölmiðli, þar
sem arðurinn af fjárfestingunni er ekki nægjanlegur að
mati hluthafans? Má stóreigandi hluta í viðkomandi fjöl-
miðli þá ekki kaupa? Jafnvel þó að hann væri sá eini sem
væri tilbúinn að kaupa. Ef enginn má kaupa á þá bara að
loka viðkomandi miðli? Ef fjölmiðill þarf á auknu hlutafé
að halda og einn hluthafanna vill leggja til nýtt hlutafé, á
þá að meina honum það, ef aðrir hluthafar telja fé sínu
betur varið með öðrum hætti og kjósa að taka ekki þátt í
aukningunni? Lögbindingu takmarkana á eignarhaldi að
fjölmiðlum verður ávallt að skoða í því ljósi að stjórn-
arskráin stendur vörð um, tjáningarfrelsi, atvinnufrelsi
og einstaklingseignarrétt,“ segir Sigurður og spyr hvort
almenningshagsmunir kalli á að eignarhald að fjöl-
miðlum sé takmarkað með lögum?
Tvær leiðir skoðaðar
Að sögn Karls Axelssonar lagði menntamálaráðherra í
tvígang fram frumvarp til laga sem byggðist á áliti
nefndarinnar sem skilaði af sér árið 2005 en hvorugt
þeirra náði fram að ganga. Hins vegar er margt af því
sem nefndin lagði til að finna í lögum sem Alþingi sam-
Morgunblaðið/ÞÖK