SunnudagsMogginn - 18.09.2011, Qupperneq 26

26 18. september 2011
H
oracio Castellanos Moya er
einn umtalaðasti rithöfundur
rómönsku Ameríku um þess-
ar mundir. Hann fæddist í
Hondúras, ólst upp í El Salvador og hefur
dvalið í Gvatemala, Mexíkó, Þýskalandi og
Bandaríkjunum. Bók hans Fásinna er ný-
komin út hjá Bjarti í þýðingu Hermanns
Stefánssonar. Þar segir af prófarkalesara,
sem kominn er til ónefnds lands til að fara
í gegnum 1100 blaðsíðna skýrslu katólsku
kirkjunnar um voðaverk hersins gegn
indíánum. Prófarkalesarinn er sögumaður
bókarinnar og lýsir hún glímu hans við
óhugnaðinn í skýrslunni og óttanum við
öflin, sem efni hennar kann að leysa úr
læðingi. Hvað eftir annað fellur hann fyrir
setningum úr vitnisburði indíána, sem
lentu í hryllingnum og komust undan.
„Ég er ekki andlega heill“
Bókin hefst reyndar á einni slíkri: „Ég er
ekki andlega heill.“ „Þessi setning gæti al-
veg eins átt við sögumanninn sjálfan,“
segir Moya, sem var gestur á Bók-
menntahátíðinni í Reykjavík fyrr í þessum
mánuði. „Hann er ekki andlega heill
vegna þess að hann hefur orðið fyrir
áhrifum mjög ágengra hugrenninga. Þess
vegna fær maður á tilfinninguna að hann
passi ekki inn í raunveruleikann. Það ger-
ist ekki margt í bókinni, hún á sér stað í
huga hans og þess vegna er þessi fyrsta
setning svona mikilvæg því að hún stillir
upp samhengi hennar.“
Sögumaðurinn rambar á barmi ofsókn-
arkenndar og lesandinn veit ekki alltaf
hvað er raunverulegt og hvað ímyndun.
„Raunveruleikinn er til staðar,“ segir
Moya. „Drápin eiga sér stað. Hann passar
ekki inn í veruleikann vegna þess að hann
tekur ekki ábyrgð á þeim raunveruleika
heldur afneitar honum vegna þess að
hann er svo svakalegur. Hann reynir að
vera með hugann annars staðar, en í lokin
fyllist hann ofsóknarkennd og heldur að
setið sé um sig. Lesandinn veit ekki hvort
það er rétt, en það gæti verið og raun-
veruleikinn er til staðar. Um leið og hann
svo horfist í augu við veruleikann leggur
hann á flótta. Hann getur ekki horfst í
augu við veruleikann og sagt: Þetta er að
gerast, en ég ætla að vera um kyrrt, berj-
ast gegn því og klára mitt verkefni þótt
þetta séu hræðilegir menn og morð-
ingjar.“
Styðst við raunverulega atburði
Moya nefnir aldrei landið, sem er sögusvið
bókarinnar, en augljóst er af vísbend-
ingum í textanum að það er Gvatemala,
meðal annars nefnir hann tvo fyrrverandi
forseta landsins. Einnig styðst hann við
raunverulega atburði. Tvær skýrslur voru
gerðar um glæpi stjórnvalda gegn indíán-
um í Gvatemala. Aðra gerði katólska
kirkjan og Sameinuðu þjóðirnar hina.
Tveimur dögum eftir skýrsla katólsku
kirkjunnar, sem hét Gvatemala: Aldrei
aftur og sýndi fram á að 150 þúsund
manns hefðu verið myrtar í borgarstríð-
inu í landinu, kom út 1997 var Juan Jose
Gerardi Conedera biskup, sem fór fyrir
mannréttindanefnd kirkjunnar, myrtur
með hrottalegum hætti. Moya var þá
blaðamaður í Gvatemala og þekkir málið
því vel. Setningarnar, sem gagntaka sögu-
manninn, eru teknar úr skýrslunni.
Morðingjarnir enn til staðar
Bók Moya fjallar um tilraun til að gera upp
fortíðina í samfélagi þar sem öfl fortíð-
arinnar hafa enn ítök í samtímanum.
Ólíkt Íslandi þar sem öfl fortíðarinnar eru
að reyna að halda ítökum sínum þrátt fyr-
ir hrun vofir hótunin um ofbeldi og morð
yfir í Mið-Ameríku.
„Fortíðin getur drepið þig,“ segir Moya,
„þeir, sem frömdu morðin, eru enn til
staðar og öllum er sama. Þeir komast upp
með það. Þetta er annar veruleiki.“
Ein af setningunum úr skýrslunni, sem
sögumaður bókarinnar skrifar niður, er
svohljóðandi: „Eftir því sem þeir drápu
meira, komust þeir hærra.“ Síðan lýsir
sögumaðurinn samfélagi sínu með þeim
orðum að þar séu „glæpir skilvirkasta að-
ferðin við að klífa metorðastigann, þar af
leiddi að eftir því sem þeir drápu meira
komust þeir hærra“.
„Í dag, 11. september, eru kosningar í
Gvatemala,“ segir Moya. „Frambjóðand-
inn, sem mun sigra, er hershöfðingi, sem
var yfirmaður leyniþjónustunnar og
stjórnaði hernum. Hann hefur verið sagð-
ur einn af forsprökkum mikilla fjölda-
morða á innfæddum. Nú er hann að verða
forseti lýðveldisins. Þarf frekari dæmi til
að skilja að dráp borga sig ríkulega?“
Hershöfðinginn heitir Otto Perez Mol-
ina. Hann náði reyndar ekki hreinum
meirihluta í kosningunum, en fékk flest
atkvæði og mun því þurfa að kljást við
frambjóðandann í öðru sæti, kaupsýslu-
manninn Manuel Baldizon, í seinni um-
ferð kosninganna, sem fram fer 6. nóv-
ember. Þar verður Molina að teljast
sigurstranglegur því að hann hlaut 36%
atkvæða á sunnudag, en Baldizon 23%.
Moya segir að ódæðisverk hersins hafi
verið til umræðu í kosningabaráttunni, en
einnig hafi komið fram raddir um að
kannski væri þetta ekki satt, síðan hefði
Molina digra kosningasjóði og að síðustu
stæði fólki einfaldlega á sama.
„Og maður fer að velta fyrir sér: hvers
konar samfélag er þetta?“ segir hann og
reynir að svara spurningunni. „
Lýðræði breytir engu fyrir almenning
Þetta er samfélag þar sem allt er öfugsnúið
og öllum gildum hefur verið ýtt til hliðar.
Annað dæmi er Rios Montt, sem er nefnd-
ur í bókinni. Hann var forseti, forseti
þingsins, framarlega innan kirkjunnar,
hershöfðingi og morðingi. Hann á að heita
trúaður og hann er morðingi og eftir því
sem hann drepur fleiri verður hann trú-
aðri og fær meiri völd. Með ákveðnum
hætti er allt grundvallað á blóði.“
Fortíðin getur drepið
Í skáldsögunni Fásinnu fjallar rithöfundurinn
Horacio Castellanos Moya um raunir prófarka-
lesara, sem þarf að fara í gegnum handrit
skýrslu um óumræðilega glæpi. Moya ræddi við
blaðamann um verk sín og tilveruna í samfélagi
þar sem dráp og ofbeldi eru leiðin til metorða.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
’
Árið 2009 var ég í neðanjarðarlestinni
íTókýó og sá tvær eða þrjár ungar stúlk-
ur, sex eða sjö ára gamlar, einar saman í
lestinni og hugsaði með að þetta væri ótrúlegt.
Enginn myndi ræna þeim, nauðga þeim, eða
reyna að skaða þær. Og þá fer ég að velta fyrir
mér hvað ég hljóti að koma frá hryllilegum stað
fyrst mér finnst þetta undrum sæta.