Morgunblaðið - 30.06.2010, Qupperneq 18

18 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ 2010
Nú eru liðin tæp tvö ár frá
hruninu. Þá á ég ekki aðeins við
hrun bankanna eða fjármálakerf-
isins heldur stjórnkerfisins í heild
sinni. Þetta hrun, þar sem kerfið
hrundi eins og spilaborg fyrir
framan nefið á almenningi, var
áfellisdómur yfir þeirri kerfisvillu
sem stjórnvöld hafa viðhaldið ára-
tugum saman.
Eftir höfðinu dansa limirnir.
Eitt af því sem hrundi var stjórn-
sýslan og ber hún ein ábyrgð á
kerfishruninu. Ef þú skilur eftir
fulla skál af sælgæti á stofuborð-
inu heima hjá þér, getur þú
skammað barnið sem át allt
nammið eða litið í eigin barm og
hugsað um ábyrgðarleysið að
skilja eftir svo mikla freistingu.
Hávær krafa almennings um rétt-
láta úrlausn á skuldavanda heim-
ilanna, beint lýðræði í gegnum
persónukjör og stjórnlagaþing,
virðist þyrnir í augum stjórn-
málaflokkanna.
Hvað hefur raunverulega
breyst frá hruninu?
Ein af stóru kerfisvillunum er
að of fáir einstaklingar hafa allt of
mikil völd, völd sem varin eru
ógegnsæi og leyndarhyggju.
Helsti óvinur mafíunnar er
gegnsæi. Í dag fara stærstu bit-
arnir úr föllnu bönkunum í forval,
segjum 20 áhugasamir aðilar sem
varðir eru bankaleynd. Svo eru 10
valdir úr þeim hópi til að gera til-
boð og eru þeir aðilar einnig varð-
ir bankaleynd og þagnarskyldu.
Síðan er einum selt og kaupverðið
er trúnaðarmál. Litlu
bitarnir fara svo til
þeirra sem vinveittir
eru þeim sem stjórna.
Þekkt nöfn úr fyrra
viðskiptalífi heyra
brátt sögunni til. Ný
nöfn og nýjar blokkir
taka við á nákvæm-
lega sömu forsendum
og hinir föllnu gerðu.
Það hefur ekkert
breyst í okkar sam-
félagi og virðast
stjórnvöld, sem alla
ábyrgð bera á því öm-
urlega ástandi sem við stöndum
frammi fyrir, ekkert ætla að gera
því til leiðréttingar.
Ef fyrri ríkisstjórn kom heim-
ilunum hálfa leið í gröfina þá er sú
sem nú stjórnar svo sannanlega að
klára verkið og stappa vandlega
yfir.
Skelfilegt hlutskipti öryrkja og
lífeyrisþega er efni í heila grein.
Er eðlilegt að fólk þurfi að standa
með grátstaf í kverkum og brotna
sjálfsmynd, eignalaust í biðröð
eftir ölmusu á meðan þröngur
hópur einstaklinga liggur á 2.200
milljörðum inni í bankakerfinu
eftir þær efnahagslegu hamfarir
sem á þjóðina dundu?
Hver var öll snilldin á bakvið
gróðann? Hér er ennþá stundaður
kerfisbundinn og lögvarinn þjófn-
aður í gegnum verðtryggingar og
bankaleynd. Í skjóli bankaleynd-
ar, ógegnsæis, þagnarskyldu og
trúnaðar hafa útvaldir grætt á
kostnað almennings. Upplýsingar
sem ekki eru aðgengilegar al-
menningi voru lykillinn að gróð-
anum.
Það er áhættulaust
að stunda veðmál ef
þú veist úrslitin fyr-
irfram. Almenningur
tekur húsnæðislán
sem varin eru með
verðtryggingu þar
sem verðbætur reikn-
ast á tilviljana-
kenndum markaðs-
atburðum óskyldum
þeim verðmætum sem
tekin voru að láni.
Forsendum verðbóta
er stýrt af þeim sem
stjórna stöðugleik-
anum og hafa hag af verðbótum.
Verðtryggingin er ógegnsæ og
felur í sér kerfisbundna eignaupp-
töku og okurvexti.
Sem dæmi um okurvexti má
benda á að verðtryggt húsnæð-
islán á 5% vöxtum miðað við 3,5%
verðbólgu jafngildir rúmlega 14%
vöxtum í 40 ár. Það er því skilj-
anlegt að fjármagnseigendur hafi
beinan hag af óstöðugleikanum.
Hvernig getur höfuðstóll láns,
sem greitt hefur verið samvisku-
samlega af í 10 ár, ekkert annað
en hækkað? Eignatilfærslan
vegna verðbóta fer til þeirra sem
bera ábyrgð á stöðunni. Sem
dæmi hafa lífeyrissjóðirnir, sem
dældu almannafé í botnlaust fjár-
málasukk skrúðkrimmana, stór-
lagað eignastöðu sína með því að
eignfæra í bækur sínar yfir 120
milljarða frá ársbyrjun 2008,
vegna verðbóta á húsnæðislánum
almennings.
Stóra spurningin er þessi: Hafa
valdhafar þessa lands gert eitt-
hvað til að koma til móts við fólkið
eða sýnt minnstu viðleitni til að
leiðrétta kerfisvilluna? Svarið er
nei. Þeir reyna eftir fremsta
megni að byggja upp sama kerfi
og hrundi fyrir framan nefið á
okkur. Kerfi sem gengur ekki upp,
kerfi sem er dæmt til að hrynja
aftur, aftur og aftur. Kerfið er
komið upp að vegg, ver sig með
öllum tiltækum ráðum og reynir
að lifa af á kostnað almennings.
Það reynir að telja okkur trú um
að eina leiðin úr vandanum sé að
taka því sem að okkur er rétt og
að sama kerfisvillan sé eina og
rétta leiðin út.
Hér eru aðrar þrjár leiðir sem
hægt er að fara.
Leið 1. Raunverulegar breyt-
ingar á stjórnkerfinu í þágu al-
mannahagsmuna með afnámi
bankaleyndar og þagnarskyldu,
afnámi verðtryggingar tafarlaust
og vaxtaþak. Lögbundið gegnsæi,
persónukjör og stjórnlagaþing.
Leið 2. Sniðganga kerfið og
kerfisvilluna þar sem fólkið bygg-
ir upp nýtt samfélag við hlið þess
sem hrundi, nýjan banka, nýjan
lífeyrissjóð, nýjar samfélagslegar
áherslur og forgangsröðun.
Leið 3. Bylting.
Kerfisvillan er trúnaðarmál, bundin
þagnarskyldu og varin með bankaleynd
Eftir Ragnar Þór
Ingólfsson » Þekkt nöfn úr fyrra
viðskiptalífi heyra
brátt sögunni til. Ný
nöfn og nýjar blokkir
taka við á nákvæmlega
sömu forsendum og hin-
ir föllnu gerðu.
Ragnar Þór
Ingólfsson
Höfundur er stjórnarmaður í VR.
Ein er sú heimsókn
sem enginn vill fá en
allir óttast. Eftir
næstu helgi, sem er
ein mesta ferðahelgi
landsins, gæti einhver
fjölskyldan fengið
heimsókn prests sem
færir váleg tíðindi úr
umferðinni. Einungis
tilhugsunin ein fær
mig til að líða illa og
sú líðan helgast af
ótta vegna þess sem kann að ger-
ast um næstu helgi þegar ung-
mennin okkar fara mörg hver í
sína fyrstu ökuferð út á þjóðvegina.
Reynslan sýnir að ungt fólk, sem
fær fyrstu útborgunina eftir mán-
aðamótin júní-júlí, fer gjarnan í
sumarbústað eða útilegu fyrstu
helgina í júlí. Það er því ekki að
ástæðulausu sem við óttumst að
næsta helgi skilji eftir sig harm-
leiki sem aldrei verða bættir.
Það hefur komið fram í máli
Ágústs Mogensen, forstöðumanns
Rannsóknarnefndar umferðarslysa,
að tilfinningalegt ójafnvægi sé oft
ástæða banaslysa og annarra mjög
alvarlegra umferðarslysa. Fólk á
það til að rjúka af stað á bílnum í
reiðikasti eða öðru ójafnvægi – oft
undir áhrifum áfengis. Þetta gerist
því miður oft þegar fólk vill undir
öllum kringumstæðum komast í
burtu frá þeim stað sem það er
statt á og þá er engin önnur leið,
að þeirra mati, en að aka í burtu,
t.d. frá sumarbústaðnum, tjald-
stæðinu eða veiðihúsinu. Oft þarf
ekki meira til en smá ágreining
sem oft er hægt að leysa með því
að ræða málin. Þá er gott að fara
afsíðis og hugsa málið
sem endar gjarnan
með því að hugurinn
fer aftur í jafnvægi og
ekkert verður af fyr-
irhugaðri ökuferð sem
hefði getað endað með
skelfingu.
Það sem vekur at-
hygli er að þeir sem
aka undir áhrifum
áfengis við slíkar
kringumstæður eru oft
komnir af léttasta
skeiði; þ.e. fólk á
miðjum aldri og eldra.
Það eru sannarlega ekki góð skila-
boð til barnanna okkar sem við vilj-
um undir öllum kringumstæðum að
aki af öryggi og skili sér heil heim.
Það vinnur enginn tíma með því að
þjösnast fram úr næsta bíl á undan
og taka þannig áhættu sem gæti
endað með harmleik – ekki bara
fyrir viðkomandi ökuníðing heldur
einnig fyrir aðra saklausa vegfar-
endur.
Á síðasta áratug hafa margir lát-
ið lífið eða slasast mjög alvarlega í
umferðinni um þessa helgi. Ástvin-
um þeirra líður ekki vel þessa dag-
ana þegar þeir eru minntir á dag-
setninguna.
Öllum þeim sem misst hafa ást-
vini í umferðinni ber saman um að
sárar minningar geri vart við sig
þegar þeir fá fréttir af umferð-
arslysum úr fjölmiðlum. Margir
þeirra hafa því miður átt sinn þátt
í slysinu með því að aka of hratt
eða undir áhrifum áfengis eða
fíkniefna; eitthvað sem þeir geta
aldrei fyrirgefið sér og fylgir þeim
eins og mara alla ævi. Þessir ein-
staklingar myndu gefa mikið fyrir
að fá annað tækifæri og geta þann-
ig brugðist öðruvísi við. En um-
ferðarslysin eru óumbreytanleg
þegar þau eru afstaðin og við
breytum engu eftir á.
Við getum vissulega lært af bit-
urri reynslu – en sú reynsla er oft
mjög dýrkeypt, svo ekki sé meira
sagt. „Ég vildi að ég gæti spólað til
baka,“ sagði eitt sinn ung stúlka
sem lenti í alvarlegu umferðarslysi
vegna ölvunar kærasta síns með
þeim afleiðingum að hún er öryrki í
dag. Í því slysi slasaðist ökumað-
urinn ekkert en hún ber merki
slyssins fyrir lífstíð. Það kaldhæðn-
islega við frásögn hennar er sú
staðreynd að hún var alla tíð
hrædd en sagði aldrei neitt við
kærastann. Það endaði með þess-
um afleiðingum.
Skilaboð mín fyrir þessa helgi
eru einföld: Gefið ykkur tíma.
Hugsið málið ef þið lendið í tilfinn-
ingalegu ójafnvægi og bíðið af ykk-
ur „hættuna“. Látið engan ógna lífi
ykkar með ofsaakstri eða ölvunar-
eða fíkniefnaakstri. Ekki setjast
upp í bíl með ölvuðum ökumanni og
látið í ljós skoðanir ykkar á öfga-
fullum akstri, ofsaakstri eða annars
konar lífsógnandi háttsemi undir
stýri. Bíllinn er stórkostlegt sam-
göngutæki til þess að njóta ís-
lenskrar náttúru en getur snúist
upp í lífshættulegt vopn í hönd-
unum á þeim sem misnota það.
Sýnum gott fordæmi og komum
heil heim.
Hugsum áður en við fram-
kvæmum – Ökum edrú
Eftir Guðna
Björnsson » Látið engan ógna lífi
ykkar með ofsa-
akstri eða ölvunar- eða
fíkniefnaakstri.
Guðni
Björnsson
Höfundur er forvarnaráðgjafi ICPS.
Mætir alþingis- og
stjórnmálamenn hafa
látið sig mál Jóns og
Gunnu varða í skrif-
um og yfirlýsingum
eftir dóma Hæsta-
réttar í myntl-
ánamálum. Flestir
flaska á grundvall-
aratriðinu og skipa
Jóni og Gunnu í
sama flokk, það er að
segja, flokk fólksins í
landinu, skattborgaranna. Margir
segja að ef Jón borgar ekki að
fullu, þá verði Gunna í næsta húsi
að borga fyrir Jón nágranna sinn.
Með þessu skilgreina sumir að
þar sem myntlánamál Jóns hafi
verið dæmd ólögleg, þá skuli Jón
greiða fulla verðtryggingu og
ákveðna vexti Seðlabankans.
Gallinn er að þá væri Jón farinn
að greiða meira en þeir sem tóku
á sama tíma fullverðtryggð al-
íslensk lán.
En ættfræði manna er við-
brugðið, þetta er ekki svona í
reynd, Jón og Gunna eru ekki ná-
grannar né bæði fólk úr almúg-
anum.
Jón er hér í hagfræðinni í hlut-
verki fólksins í landinu sem er
með sín heimili undir í bílalánum
og húsnæðislánum, bæði mynt-
körfu- og verðtryggðum lánum.
Gunna er hér í sömu hagfræði í
hlutverki bankanna og
dótturfyrirtækja þeirra sem eiga
þessar „kröfur“ í dag. Gunna
keypti nefnilega kröfurnar af
þrotabúum „gömlu bankanna“
með miklum afföllum. Þetta allt
þarf að fylgja með í sögunni.
Gunna hefur því mikið svig-
rúm, allt niður undir 50% sam-
kvæmt opinberum gögnum og
skilagögnum bankanna til að
koma til móts við Jón, ekki satt!
Eða á Gunna alfarið að hagnast á
ógnartapi Jóns? Það þarf mikið
til og mikil afföll til að Gunna fari
að tapa á sínum viðskiptum, mið-
að við það kaupverð sem hún gaf
fyrir lánakröfurnar á Jón, frá
þrotabúum bankanna.
Ætti „gróðinn“ að renna til
Gunnu sem á bankana og láta Jón
sitja eftir með hyski sínu í
skuldafjötrum næstu áratugina?
Rauði þráðurinn hlýtur að vera
að stjórnvöld, alþingis og
stjórnmálamenn taki af skarið og
gangist fyrir þjóðarsátt þar sem
tekið er á myntlánum og verð-
tryggðum lánum ársins 2008.
Helgi Hjörvar, Lilja Mós-
esdóttir, Ögmundur Jónasson,
Einar Kristinn Guðfinnsson o.fl.
hafa hvert á sinn hátt talað fyrir
þessu og leiðréttingum sem nemi
allt að því, að verðbólga ársins
2008 yrði færð til baka í lána-
málum heimilanna. Þetta er
ábyrg afstaða, því það eru ein-
mitt stjórnvöld, Seðlabanki og
Fjármálaeftirlit sem bera ábyrgð
til jafns við bankana og fjár-
málakerfið sem á þessi lán öll í
dag, þ.e.a.s. kröfurnar á alla Jóna
og Jónur landsins. Forsendur
þær sem Jónar og Jónur sömdu
um, samkvæmt yfirlýstum for-
sendum allra þessara fyrrnefndu
aðila, brustu, án þess að Jón
hefði neitt um það að segja. Hins
vegar kom í ljós hjá sannleiks-
nefndinni að Gunna hafði víða
haft rangt við bakvið
tjöldin og lét þannig
beint og óbeint Jón
sitja eftir í súpunni
drukknandi með hyski
sínu.
Síðan er hinn flöt-
urinn: Jón er almennt
ekki löglærður, hann
gerir samning við
Gunnu sem er með
hóp sérfræðinga sín
megin við samnings-
borðið. Er það rétt
„sanngirnissjón-
armið“ að ef Gunna fremur lög-
brot með öllum sínum „sérfæð-
ingum og lögfræðideildum“ gegn
Jóni, og það kemst UPP! – að þá
séu til bein lagaúrræði fyrir
Gunnu til að halda sínum hlut
áfram að fullu án nokkurrar
áhættu? Ergo: „Sýndu mátt þinn
og megin, svindlaðu á Jóni, því
þótt það komist upp, þá tapar
Gunna engu!“ Eru það skilaboðin
sem stjórnmálamenn vilja skrifa
utan á skjaldborgina, sem illu
heilli sneri þá öfugt, ekki satt?
Nei, fæstir telja að það gangi
upp! Þá er bara ein leið, sú „að
láta verkin tala“!
Hagfræði Jóns
og Gunnu
Eftir Pálma
Pálmason
Pálmi
Pálmason
»Rauði þráðurinn er
að stjórnvöld, al-
þingi og stjórnmála-
menn taki af skarið og
gangist fyrir þjóðarsátt
um myntlán og verð-
tryggð lán ársins 2008.
Höfundur er jafnaðarmaður og hefur
unnið við framkvæmdastjórn.