Fréttablaðið - 11.11.2011, Side 16

11. nóvember 2011 FÖSTUDAGUR16
Föstudagsviðtaliðföstuda
gur Árni Páll Árnason, efnahags- og viðskiptaráðherra
Það að setja
mælanleg
markmið
þýðir að við
þurfum að
svara fyrir
það ef við
náum þeim
ekki.
M
ikið hefur skort á
samstillta hagstjórn
hér á landi, að mati
Árna Páls. Það sé
ein af niður stöðum
skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis. Til að bregðast við
því hafi ráðuneyti efnahags- og við-
skiptamála verið stofnað; til að hægt
væri að ná yfirsýn yfir alla þætti
efnahagsþróunar. Þannig skapaðist
tæki til að stilla saman strengi.
„Við höfum á vissan hátt lært
ný vinnubrögð af samvinnunni við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn (AGS).
Hann setti upp plan til nokkurra ára
með mælanlegum markmiðum til
skamms tíma í senn. Reglulega komu
út skýrslur frá starfsmönnum sjóðs-
ins þar sem árangurinn var met-
inn og jafnhliða var gengið frá vilja-
yfirlýsingu fyrir næsta áfanga og
tilgreint hvað gera ætti í framhaldinu.
Um íslenska stjórnsýslu má kannski
nota þá lýsingu sem góður maður
hafði eitt sinn um norska landsliðið í
fótbolta; að það væri eins og leikmenn-
irnir væru að spila hver í sínum firði.
Ágallinn við kerfi íslenskrar stjórn-
skipunar hefur verið sá hve auðvelt
hefur verið að standast þrýsting um
samstilltar aðgerðir.
Að þessu leyti náðist mikill árangur
í samstarfinu við AGS. Þó svo menn
hefðu ólíkar skoðanir á samstarfinu
sem slíku þá unnu öll ráðuneytin að
þeim markmiðum sem við settum
okkur í samvinnu við sjóðinn.“
Árni segir að samstarfið hafi tryggt
flæði upplýsinga þvert á ráðuneyti
og fólk hafi farið að skynja sig sem
hluta af heild. „Nú þegar samstarf-
inu lýkur megum við ekki fara aftur í
gamla kreppta hagstjórnarkerfið. Að
breyta því er mikilvægt fyrir hagvöxt
til næstu ára.
Við getum auðvitað gert þetta eins
og svo oft hefur verið gert; að byggja
velsæld á stórfelldri erlendri skuld-
setningu með tilheyrandi afdrifa-
ríkum afleiðingum fyrir efnahags-
legan stöðugleika og gengisþróun.
Það viljum við ekki gera, við viljum
koma á stöðugleika og höfum einstakt
tækifæri núna til að breyta stjórnsýsl-
unni.“
Skortur á gagnrýni
Efnahags- og viðskiptaráðuneytinu
var falið að vinna efnahagsáætlun í
samvinnu við önnur ráðuneyti. Hún
verður endurskoðuð í febrúar og
reglulega í kjölfarið. Árni Páll von-
ast til þess að heildarumgjörð hag-
stjórnarinnar batni í kjölfarið.
„Til þess þarf að styrkja innviðina
hér í ráðuneytinu til að við ráðum
við þetta verkefni. Hins vegar er
líka mjög æskilegt að hafa hlutlausa
stofnun sem endurmetur þessi verk
okkar, eins og aðrar forsendur í þjóð-
lífinu. Hún væri í ætt við Þjóðhags-
stofnun sálugu, en þarf hvorki að
bera sama heiti né vera eins upp sett.
Það vantar sjálfstæða stofnun sem
getur gagnrýnt okkar verk og okkar
árangur eins og allra annarra.“
Árni Páll segir mikilvægt að hvetja
til opinnar gagnrýni á verk stjórn-
valda. Engin leið sé að lofa því að
þau verk sem tiltekin séu í áætlun-
inni standist á réttum tíma. Unnið
verði að því að það náist í samvinnu
við fag ráðuneytin, en ómögulegt sé
að lofa niðurstöðunni. Mikilvægast sé
þó að setja mælanleg markmið.
„Það að setja mælanleg markmið
þýðir að við þurfum að svara fyrir
það ef við náum þeim ekki. Það er
mikilvæg nýbreytni fyrir stjórn-
völd að setja mælanleg markmið um
árangur og þurfa að svara fyrir; af
hverju var þetta ekki gert, hver eru
rökin fyrir því?
Ástæðan fyrir hagstjórnar-
mistökunum á árunum fram til 2008
var að stærstum hluta að menn forð-
uðust alla gagnrýna umræðu um
eigin verk. Vandaðri gagnrýni á
óábyrgar skattalækkanir, til dæmis
á árunum upp úr 2003, var ýtt út af
borðinu. Þá voru skattar lækkaðir
langt umfram það sem samræmd-
ist ríkisrekstri í meðalári og ekkert
hlustað á gagnrýni.“
Útflutningsdrifinn hagvöxtur
Tiltekin verkefni er að finna í efna-
hagsáætluninni og Árni Páll segir
að þeim muni fjölga í næstu endur-
skoðun. Um viðvarandi verkefni sé
að ræða.
„Uppleggið er að við ætlum að
byggja velsæld næstu áratuga á
öðru módeli en hingað til hefur verið
gert. Í stað eftirspurnardrifins hag-
vaxtar, sem keyrður var áfram, ann-
ars vegar með skuldsetningu ríkis-
sjóðs lengi framan af og hins vegar
með stórkostlegum orkuframkvæmd-
um með milligöngu ríkisins, viljum
við byggja efnahaginn á sjálfbærum,
útflutningsdrifnum hagvexti. Við
viljum reyna að örva aðrar útflutn-
ingsgreinar en við höfum nú þegar.“
Árni Páll segir það ekki vera vegna
lítils trausts á þær greinar sem
fyrir eru. Hins vegar þurfi að auka
afkastagetuna í hagkerfinu. „Við
sjáum það í kjölfar hrunsins að það
er óþægilega lítil aukning í útflutn-
ingi miðað við þær góðu aðstæður
sem eru í hagstæðu raungengi. Það
segir okkur að þær greinar sem við
byggjum á eru mjög náttúru háðar,
bæði sjávarútvegur og orka. Við
þurfum að byggja upp fleiri greinar
sem geta vaxið ótakmarkað. Það eru
þær greinar sem byggja á þekkingu
og geta skapað virðisauka og betur
launuð störf í ríkari mæli, auk fjöl-
breyttari starfa í ferðaþjónustu.“
Samvinna ráðuneyta
Fjölmörg mál eru þannig vaxin að
þau snerta mörg ráðuneyti. Árni Páll
segir að með efnahagsáætluninni
náist utanumhald um slík verkefni.
Slíkt hafi lengi skort.
„Við höfum dæmi í aðdrag-
anda hrunsins þegar ákvarðanir í
húsnæðis málum voru teknar úr öllu
Gagnrýnin umræða um eigin verk
Ríkisstjórnin hefur innleitt þau vinnubrögð sem viðhöfð voru í samstarfi við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og unnið efnahagsáætlun.
Þar birtast mælanleg markmið um framgöngu stjórnvalda í efnahagsmálum. Árni Páll Árnason efnahags- og viðskiptaráðherra
segir Kolbeini Óttarssyni Proppé að efnahagsáætlunin boði bætt vinnubrögð í stjórnsýslunni.
SAMRÆMING EFNAHAGSSTJÓRNAR Árni Páll Árnason segir að með nýrri efnahagsáætlun skapist einstakt tækifæri til að bæta stjórnsýsluna í anda þeirra krafna sem
fram komu í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis. Áætlunin ýti undir gagnrýna umræðu um frammistöðu stjórnvalda. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
Árni Páll segir að það sem verði að
leggja áherslu á í efnahagsáætluninni
sé samtal á milli stjórnvalda, atvinnulífs,
aðila vinnumarkaðarins og samfélagsins
alls um það hvert eigi að stefna. Efla
þurfi samkeppnishæfni atvinnulífsins,
en menn verði að horfast í augu við
stöðuna eins og hún var eftir hrun. Ríkis-
stjórnin sé boðin og búin til að setjast
yfir skattkerfisbreytingar og svara efnis-
legri gagnrýni. Skoða megi hvort ein-
hvers staðar hafi verið farið offari, hvort
hægt sé að ná sama árangri með minni
kostnaði og ýmsum breytingum.
„Það er ekki þar með sagt að menn
geti sagt að hægt sé að afturkalla allar
skattahækkanir sem allir vita að voru
nauðsynlegar. Menn eru að forðast
að ræða þá einföldu staðreynd að í
þjóðhagsspá árið 2006 lá fyrir að það
yrði halli á ríkissjóði árið 2008 þegar
framkvæmdum við Kárahnjúkavirkjun
linnti. Með öðrum orðum þá var búið að
veikja tekjuöflunargrunn ríkisins, með
innistæðulausum skattalækkunum, að
menn þoldu ekki eitt einasta venjulegt
ár.
Síðan höfum við upplifað mörg
óvenjuleg ár. Ætla menn þá að segja
að það sé hægt að fara aftur í skatt-
hlutföllin eins og þau voru árið 2006?
Það væri óðs manns æði og það vita
allir. Mér finnst við skulda okkur sjálfum
efnisríkari og sanngjarnari umræðu um
grundvallarforsendur efnahagslífsins en
svona bull.“
Skattahækkanir voru nauðsynlegar
efnahagslegu samhengi. Það var
mjög dýr lexía íslenskri þjóð. Það
skiptir miklu máli að ákvarðanir
sem eru teknar í velferðarráðuneyti,
svo dæmi séu tekin, sem hafa áhrif
á efnahagslega velsæld okkar næstu
árin séu í samhengi við efnahags-
áætlunina.“
Í þeim efnum nefnir Árni sem
dæmi húsnæðismál. Fjölmargir
þættir hafi áhrif á þann málaflokk.
„Framboð á lóðum tengist beint
heildarsýn um valkosti í húsnæðis-
málum og eins lánaframboð. Allt
tengist þetta því að við þurfum fjár-
málamarkað sem gerir okkur kleift
að byggja upp þann húsakost sem við
þurfum. Það þarf að greiða úr óvissu-
þáttum og koma í veg fyrir að ákvarð-
anir sem hafa mjög mikla efnahags-
lega þýðingu, eins og til dæmis vextir
Íbúðarlánasjóðs og hámark veðsetn-
ingarhlutfalla, séu teknar í samhengi
við efnahagsstefnuna að öðru leyti.“
Agi í ríkisfjármálum
Ráðherra segir það grundvallar forsendu
efnahagslegrar velsældar á næstu árum
að jöfnuður náist í ríkisfjármálum.
Halda verði áfram á þeirri braut sem
þegar hafi verið mörkuð um aga í ríkis-
fjármálum og hvergi megi hvika frá
markmiðum um jöfnuð árið 2014.
„Það er ekki vegna þess að okkur
langi til að skera niður. Það er vegna
þess að ef ríkið er með ósjálfbæra
skuldastöðu þá mun það til langframa
þurfa að afla sér fjár á innlendum lána-
mörkuðum og ryðja burt fyrirtækjum
og heimilum. Vaxtastig fyrirtækja og
heimila verður þá allt of hátt. Ef ríkið
er í samkeppni við fyrirtækin og heim-
ilin um peninga, þá verður óbærilegt að
búa á þessu landi.“
Árni Páll segir þau lönd sem best
koma út úr núverandi erfiðleikum séu
þau sem voru minnst skuldsett áður en
til þeirra kom. Þau hafi getað nýtt ríkis-
sjóð til sveiflujöfnunar.
„Þess vegna skiptir svo miklu máli að
ná jöfnuði í ríkisfjármálum árið 2014 og
halda síðan hratt áfram að greiða niður
skuldir til þess að ríkið geti komið sér
sem fyrst af hættusvæðinu og við stöfl-
um ekki ósjálfbærri skuldastöðu upp
langt fram í tímann.“