Morgunblaðið - 16.09.2010, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. SEPTEMBER 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Til stendur aðreisa nýjaumferð-
armiðstöð í Vatns-
mýrinni fyrir vel á
þriðja milljarð
króna. Að fram-
kvæmdinni á að standa op-
inbert hlutafélag, sem ber heit-
ið Isavia. Almenningur mun
bera kostnaðinn af þessari
framkvæmd, en einnig á meðal
annars að leita hófanna hjá líf-
eyrissjóðunum, sem eru í eigu
almennings, um fé til fram-
kvæmdarinnar. Í maí fór Morg-
unblaðið fram á það í krafti
upplýsingalaga að fá aðgang að
viðskiptaáætlun miðstöðv-
arinnar.
Samgönguráðuneytið var á
því að þær upplýsingar kæmu
almenningi ekki við og hafnaði
beiðninni með þeim rökum að
því væri óheimilt að afhenda
gögn sem varða mikilvæga
hagsmuni fyrirtækja eða einka-
aðila.
Úrskurðarnefnd um upplýs-
ingamál hafnaði þessum rök-
stuðningi alfarið og benti á að
Isavia væri opinbert fyrirtæki.
Samgönguráðuneytið gerði þá
aðra atrennu að því að halda
gögnunum frá almenningi. Nú
komu samkeppnisrökin og var
vísað til þess að rekstur sam-
göngumiðstöðvarinnar ætti að
byggjast á leigutekjum: „Sam-
göngumiðstöðin er því í sam-
keppni við aðra aðila sem leigja
út húsnæði til sam-
bærilegra nota.
Umbeðin gögn
tengjast beint
þessari starfsemi
samgöngu-
miðstöðvarinnar
þar sem þar er að finna fjár-
hagslegar upplýsingar er varða
áætlaðar tekjur vegna leigu
rekstraraðila ásamt tekjum
vegna brottfarargjalda.“ Skoð-
un ráðuneytisins er sú að sam-
keppnishagsmunirnir séu slíkir
að þeir gangi framar hags-
munum almennings. Á þetta
féllst úrskurðarnefndin.
Þessi svör vekja hins vegar
ýmsar spurningar. Ráðast á í
smíði umferðarmiðstöðvar fyrir
nokkra milljarða króna á sama
tíma og menntun í landinu er
skorin niður og heilbrigðisþjón-
usta skert. Nauðsyn umferðar-
miðstöðvarinnar er samkvæmt
rökum ráðuneytisins þó ekki
meiri en svo að þegar veita aðr-
ir sömu þjónustu. Ríkið ætlar
sem sagt á krepputímum að
reisa nýja samgöngumiðstöð í
Vatnsmýrinni til þess að gera
atlögu að fyrirtækjum í rekstri.
Slíkum sendingum þarf at-
vinnulífið einmitt á að halda
þessa dagana. Og að sjálfsögðu
er engin ástæða til að almenn-
ingur fái að vita hvað til stend-
ur. Það er jafn sjálfsagt og að
hann borgi brúsann. Stjórnvöld
ættu að tala aðeins meira um
gagnsæi.
Almenningur má
borga umferðar-
miðstöð, en fær ekki
upplýsingar}
Kemur ykkur ekki við
Meirihluti íbúaríkja evru-
svæðisins telur að
evran hafi haft
slæm áhrif á efna-
hag landa sinna.
Þetta kemur fram í
frétt á vefnum evrópuvaktin.is,
þar sem sagt er frá nýrri könn-
un hugveitunnar Transatlantic
Trends.
Í fréttinni segir að um 60%
Frakka telji að evran hafi verið
„slæm fyrir efnahag þeirra“ og
sömu sögu er að segja um
meirihluta Þjóðverja, Spán-
verja og Portúgala. Könnunin
var framkvæmd í ellefu ríkjum
Evrópusambandsins og af þeim
var einungis meirihluti fyrir
evrunni í Hollandi og Slóvakíu.
Bretar voru áberandi lítið
hrifnir af evrunni, en 83%
þeirra töldu að hún yrði slæm
fyrir Bretland, sem býr við
sjálfstætt pund.
Þessi könnun kemur ekki á
óvart því að hún fylgir í kjölfar
margra svipaðra kannana sem
sýna lítinn stuðning við evruna
og jafnvel líka mjög takmark-
aðan stuðning við aðild að Evr-
ópusambandinu sjálfu í sumum
ríkja þess.
Könnunin mætti verða ís-
lenskum stjórn-
völdum umhugs-
unarefni, en þau
reyna gegn vilja
þjóðarinnar að
koma Íslandi inn í
Evrópusambandið
og evrusamstarfið. Upptaka
evrunnar er raunar einn helsti
rökstuðningur margra stuðn-
ingsmanna aðildar Íslands að
Evrópusambandinu.
Engar líkur eru þó á að ís-
lensk stjórnvöld láti óánægju
þeirra sem nota evruna fæla sig
frá því að vilja taka hana upp.
Þau hafa engum rökum tekið í
þessu máli og neita að horfast í
augu við að það er íslensku
krónunni að þakka að efna-
hagur Íslands hefur ekki farið
enn verr út úr hruninu en raun
er á. Þau munu ekki líta til þess
að mörg ríki sem búa við evruna
hafa farið verr út úr efnahags-
kreppunni en verið hefði án
þessarar sameiginlegu myntar.
Sveigjanleiki krónunnar hefur
verið lykilatriði í að tryggja
þann sveigjanleika sem íslenskt
atvinnulíf hefur sýnt á liðnum
misserum. Þann sveigjanleika
er ekki að finna hjá smærri ríkj-
um innan evrusvæðisins og fyr-
ir því finna íbúar þeirra nú.
Íslenska krónan hef-
ur gagnast Íslandi
vel í efnahagsþreng-
ingunum}
Engin ánægja með evruna
Í
íslensku nútímasamfélagi er refsigleði
orðin sterkasta hreyfiaflið. Það kom
því ekki á óvart þegar hin refsandi
hönd yfirtók hið áhrifagjarna Alþingi
Íslendinga, þar sem þingmenn búa
sig undir að draga fyrrverandi félaga sína fyr-
ir dóm.
Við höfum þegar séð nokkra þingmenn fara
upp í pontu, setja upp alvörusvip, eins og þeim
þykir hæfa tilefninu, og segja að vissulega sé
ekki gaman að bergja af þeim beiska kaleik að
ásaka félaga sína um glæpi, en þeir geti ekki
skorast undan því að vinna brýnt starf í þágu
þjóðarhags. Nokkuð minnir þetta á komm-
únistaríkin forðum daga þar sem mikið var
lagt upp úr því að hver einstaklingur sinnti
þeirri skyldu sinni að hafa auga með náung-
anum og tilkynna um hugsanlega glæpi hans
gegn ríkinu. Nú vill stór hluti þingmanna hverfa aftur til
þessa tíma.
Má búast við því næstu árin að reglulega, til dæmis
eftir stjórnarskipti, verði stofnuð refsinefnd til að rann-
saka meint afglöp ráðherra sem hafi látið af störfum?
Þar verði fyrrverandi ráðherrum gefið að sök að hafa
ekki haldið nægilega marga samráðsfundi, hafa verið of
mikið í útlöndum, ekki tekið tillit til þess frelsandi afls
sem stjórnarandstaðan var, og síðast en ekki síst hafi
efnahagsstefnan mistekist – eins og hún mistekst reynd-
ar hjá öllum íslenskum ríkisstjórnum. – Samanlagt sé
þetta allt efni í umfangsmikil réttarhöld og fangelsis-
dóma. Og ef svo óheppilega tekst til að sekt
verði ekki sönnuð þá verði ráðherrarnir bara
sýknaðir. Þannig má segja að þeir bíði engan
skaða af – standi reyndar eftir með ónýtt
mannorð af því að það er erfitt fyrir þann sem
einu sinni er ákærður að heimta aftur sak-
leysi sitt í augum almennings. En hvað með
það, réttarhöldin voru í þágu þjóðarhags.
Hvers konar manneskjur eru þeir þing-
menn sem nú ætla að benda ásakandi á fyrr-
verandi flokksfélaga sína og formenn og saka
þá um refsivert athæfi? Þessir þingmenn láta
eins og þeir séu reknir áfram af sterkri sið-
ferðisvitund og réttlætiskennd, en getur ekki
verið að hjarðeðlið hafi yfirtekið sál þeirra og
samvisku? Hvaða forsendur hefur þetta fólk
til að dæma félaga sína? Ekki verður séð að
það horfi á heildarmynd eða setji hluti í sam-
hengi. Gera þingmenn sér ekki grein fyrir því að banka-
hrunið var miklu flóknara mál en svo að örfáum stjórn-
málamönnum verði kennt um? Stjórnmálamennirnir
reyndu að gera sitt besta. Því miður var þeirra besta alls
ekki nógu gott. En á að draga þá fyrir dóm vegna þess?
Ef svo er þá er sekt fólk út um allt þjóðfélag: stjórn-
málamenn, forseti, bankamenn, endurskoðendur, for-
stjórar... Og þá er hægt að hefja fjöldaréttarhöld upp á
stalínskan máta. Eigum við kannski að byrja?
Á Alþingi eru þingmenn sem ganga fram af offorsi.
Kannski friðar það fólkið, en ætli þessir þingmenn eigi
eftir að finna frið í sálu sinni? kolbrun@mbl.is
Kolbrún
Bergþórsdóttir
Pistill
Refsandi hönd Alþingis
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Yrðu yfirheyrðir og
gætu kallað til vitni
FRÉTTASKÝRING
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Ó
mögulegt er að segja til
um hversu langan tíma
málsmeðferð í lands-
dómi muni taka, fari svo
að Alþingi ákveði að
ákæra fyrrverandi ráðherra vegna
vanrækslu í aðdraganda banka- og
efnahagshrunsins árið 2008. Þó er
ljóst að málsmeðferð fyrir landsdómi
og rannsókn málsins gegn ráðherr-
unum muni taka drjúgan tíma, ein-
hverja mánuði hið minnsta, en líklega
mun lengur.
Í landsdómi sitja 15 manns, þ. á
m. fimm reynslumestu hæstarétt-
ardómararnir. Á meðan þeir sitja
réttarhöld í landsdómi geta þeir ekki
sinnt öðrum málum og því blasir við
að störf réttarins munu eitthvað tefj-
ast.
Hjá Hæstarétti segjast menn
ekkert byrjaðir að velta fyrir sér
áhrifum þess að landsdómur yrði
kallaður saman. Þorsteinn A. Jóns-
son, skrifstofustjóri Hæstaréttar,
segir að þar bíði menn eftir því að
ákvörðun í málinu liggi fyrir, áður en
þeir fari nokkuð að huga að undir-
búningi. Verði landsdómur kallaður
saman bíður það Þorsteins að vera
dómritari hans, skv. lögum um lands-
dóm.
Fimm í saksóknaranefnd
Ákveði Alþingi að höfða mál
gegn ráðherra verður það um leið að
kjósa saksóknara til að sækja málið.
Jafnframt þarf að kjósa fimm manna
þingnefnd, saksóknaranefnd, sem á
að fylgjast með málinu og vera sak-
sóknara til aðstoðar.
Skilgreining á hlutverki sak-
sóknara Alþingis er að ýmsu leyti ólík
þeim fyrirmælum sem saksóknari í
hefðbundnu sakamáli fær í lögum um
sakamál. Það er t.a.m. ekki saksókn-
ari Alþingis sem ákveður hvernig
ákæran hljóðar heldur Alþingi. Al-
þingi verður að tilgreina nákvæmlega
hver kæruatriðin eru og er sókn
málsins bundin við þau. Sá sem er
ákærður verður aðeins dæmdur fyrir
þær sakir sem tilgreindar eru í álykt-
un Alþingis. Hins vegar er dómurinn
ekki bundinn við refsikröfuna sem
saksóknarinn gerir.
Í lögum um landsdóm er mælt
fyrir um skyldu saksóknara Alþingis
til að leita allra fáanlegra sannana
fyrir kæruatriðum og gera tillögur til
landsdóms um „viðeigandi ráðstaf-
anir til að leiða hið sanna í ljós“. Það
sé síðan hlutverk verjanda að draga
fram allt sem verða megi hinum
ákærða til sýknu eða hagsbóta. Í lög-
um um sakamál er á hinn bóginn tek-
ið fram að saksóknari verði að horfa
bæði til atriða sem horfa til sýknu og
sektar.
Yfirheyrt fyrir landsdómi
Eitt helsta gagn saksóknara Al-
þingis, verði hann skipaður, hlýtur að
verða skýrsla rannsóknarnefndar Al-
þingis og gögn sem hún safnaði.
Hugsanlegt mál gegn ráðherrunum
verður þó ekki byggt á framburði
ráðherranna fyrir nefndinni, því í lög-
um um rannsóknarnefndina er tekið
fram að ekki sé heimilt að nota upp-
lýsingar „sem einstaklingur hefur
veitt nefndinni sem sönnunargagn í
sakamáli sem höfðað er gegn hon-
um“.
Því þarf að rannsaka málið aftur,
að einhverju leyti, en óljóst er hversu
viðamikil sú rannsókn þyrfti að vera.
Í það minnsta yrði að taka skýrslur af
ráðherrunum og þeir yrðu einnig
spurðir út í sakarefnið fyrir dómnum.
Bæði ráðherrar og saksóknari geta
kallað til þau vitni sem þeir kjósa.
Ákærðu hafa rétt til að krefjast þess
að dómendur víki sæti, þeir eiga að
leggja fram greinargerðir og þeir
hafa rétt til að fá framlengdan frest
til að leggja fram greinargerðir.
Þing Bjarni Benediktsson, þá dómsmálaráðherra, fól Ólafi Jóhannessyni
lagaprófessor að endurskoða lög um landsdóm og ráðherraábyrgð árið
1960. Myndin er tekin á Alþingi á sjöunda áratugnum. Bjarni er í ræðustól.
Lög um landsdóm og lög um
ráðherraábyrgð hvíla á 14.
grein stjórnarskrárinnar. Þar
segir m.a. að ráðherraábyrgð
sé ákveðin með lögum. Al-
þingi getur kært ráðherra fyr-
ir embættisrekstur þeirra og
landsdómur dæmir þau mál.
Í greinargerð með lögunum
um ráðherraábyrgð frá 1963
segir m.a. að staða ráðherra
sé svo sérstæð að þeir geti
orðið sekir um það misferli í
starfi sem vart eða ekki sé
hugsanlegt hjá öðrum op-
inberum starfsmönnum. „Hin-
ar sérstöku embættisskyldur
ráðherra hafa naumast verið
hafðar í huga við samningu
almennra hegningarlaga. Sýn-
ist því þrátt fyrir allt vera
þörf á sérstökum ráðherra-
ábyrgðarlögum, þar sem
hegning er lögð við þeim
brotum, sem óttast má af
ráðherra sérstaklega og
ákvæði almennra hegning-
arlaga um brot í opinberu
starfi ná ekki til.“
Sérstök
staða
Í STJÓRNARSKRÁNNI