Morgunblaðið - 11.01.2011, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 2011
Boltabros Nokkrir íslenskir handboltakappar sem eru á leið til Svíþjóðar til að taka þátt í heimsmeistarakeppninni gáfu eiginhandaráritanir í Kringlunni í gær. Gripu margar ungar snótir tæki-
færið og létu taka myndir af sér með Alexander Petersson, nýkjörnum íþróttamanni ársins, en eftir því sem sögur herma telur íslenska kvenþjóðin hann vera mikið sjarmatröll.
Ómar
Þegar heimurinn stóð
frammi fyrir mikilli fjár-
málahættu árið 2008 komu
leiðtogar saman til að end-
urreisa bankakerfi heimsins.
Árið eftir, þegar hrun varð
í milliríkjaviðskiptum og at-
vinnuleysi snarjókst, komu
leiðtogar saman í fyrsta
skipti á vettvangi G-20 til að
koma í veg fyrir að mikill
samdráttur yrði að mikilli
heimskreppu.
Nú þegar ríki heims sjá fram á að næsti
áratugur einkennist af niðurskurði, litlum
hagvexti, áframhaldandi langtímaatvinnuleysi
og skertum lífskjörum, þurfa leiðtogar heims-
ins að koma saman á fyrri helmingi komandi
árs til að semja um efnahagslega áætlun til að
tryggja hagsæld í heiminum og hún þarf að
vera miklu áræðnari en Marshall-áætlunin á
fimmta áratug aldarinnar sem leið.
Söguleg umskipti
Tíminn er að renna út fyrir Vesturlönd,
vegna þess að Evrópubúar og Bandaríkja-
menn hafa ekki enn gert sér fulla grein fyrir
þeirri staðreynd að allar þrengingarnar sem
einstök ríki hafa gengið í gegnum á síðustu
árum – frá hruni Lehman Brothers til efna-
hagsþrenginga Grikklands og hremminga
sem urðu til þess að Írland rambaði á barmi
gjaldþrots – eru einkenni um djúpstæðari
vanda: heimurinn er að ganga í gegnum víð-
tæk, óafturkallanleg og fordæmislaus um-
skipti á efnahagslegum mætti.
Við vitum auðvitað öll um efnahagsuppgang
Asíu og að útflutningur Kína er meiri en
Bandaríkjanna, auk þess sem Kínverjar munu
bráðlega framleiða og fjárfesta meira en
Bandaríkjamenn. En við höfum ekki enn gert
okkur fulla grein fyrir þessum sögulegu um-
skiptum. Efnahagsleg drottnun Vesturlanda –
þar sem 10% íbúa heimsins framleiða meiri-
hluta útflutningsins og fjárfestinganna –
heyrir nú sögunni til og kemur aldrei aftur.
Eftir tvær aldir, sem einkenndust af efna-
hagslegri einokun Evrópu og Bandaríkjanna,
eru önnur ríki farin að framleiða meira, eiga
meiri viðskipti og fjárfesta meira en Vest-
urlönd.
Otto von Bismarck lýsti eitt sinn
dæmigerðum upskiptum sögunnar.
Þau verða ekki „með jöfnum hraða
járnbrautalestar“, sagði hann. Þegar
þau komast á skrið verða umskiptin
með óstöðvandi og „ómótstæðilegum
krafti“. Ef Vesturlandabúar átta sig
ekki á því að málið snýst í raun um
það að bregðast við efnahagslegum
uppgangi Asíuríkja með því að end-
urnýja eigin efnahagsmátt þá vofir
yfir þeim tímabil stöðugrar hnign-
unar, sem er rofin af og til með
skammvinnum bata – þar til næsta
fjármálakreppa skellur á. Á öllu
þessu tímabili yrðu milljónir manna án at-
vinnu.
Neytendabylting í Asíu
Hvers vegna er ég þá, þrátt fyrir þennan
nýja veruleika, fullviss um að 21. öldin geti
orðið þannig að Bandaríkin, með því að end-
urskapa ameríska drauminn fyrir nýja kyn-
slóð, laði áfram að sér öflugustu fyrirtækin og
að í Evrópu geti þrifist fyrirtæki sem hafa
þörf fyrir mikið vinnuafl?
Ástæðan er sú að sem betur fer fyrir okkur
öll verður rúmur milljarður nýrra framleið-
enda í Asíu að nýjum millistéttarneytendum –
fyrst í tugum milljóna og síðan í hundruðum
milljóna.
Þróun neytendabyltingarinnar í Asíu opnar
leið fyrir Bandaríkin að nýjum mikilleika.
Fjárnotkun neytenda í Kína er núna aðeins
3% af efnahagsstarfseminni í heiminum en í
Evrópu og Bandaríkjunum er hlutfallið 36%.
Þessar tvær tölur sýna vel ójafnvægið í efna-
hag heimsins.
Fyrir árið 2020, eða þar um bil, færa Asíu-
ríki og önnur nývaxtarlönd tvöfaldan neyt-
endamátt Bandaríkjanna inn í hagkerfi
heimsins. Nú þegar hafa fyrirtæki á borð við
GE, Intel, Proctor & Gamble og Dow Jones
skýrt frá því að vöxtur þeirra muni að mestu
leyti verða í Asíu. Nú þegar eiga mörg kóresk,
indversk og fjölþjóðleg asísk fyrirtæki meiri-
hluta erlendu hlutabréfaeignarinnar (meðal
annars í Bandaríkjunum). Þessi nýi vaxtar-
sproti í hagkerfi heimsins skapar nýtt tæki-
færi fyrir Bandaríkin til að nýta frumkvöðla-
og framtaksmátt sinn til að skapa ný, faglærð
störf fyrir bandaríska launþega.
Neytendabyltingin í Asíu – og aukið efna-
hagslegt jafnvægi í heiminum – getur gert
okkur kleift að komast út úr efnahagskrepp-
unni sem við stríðum við núna. En Vesturlönd
munu aðeins njóta góðs af þessari byltingu ef
þau taka réttar langtímaákvarðanir í mik-
ilvægustu efnahagslegu úrlausnarefnunum –
hvernig taka eigi á fjárlagahalla, fjármála-
stofnunum og viðskiptastríðum og stuðla að
auknu samstarfi ríkja heims.
Fjárfest verði í menntun
Í fyrsta lagi þarf að minnka fjárlagahallann
þannig að svigrúm sé til að auka fjárfestingar
í vísindum, tækni, frumkvöðlastarfi og mennt-
un. Fjárfestingar hins opinbera og einkafyr-
irtækja eru nauðsynlegar til að tryggja að
Vesturlönd verði í fararbroddi í vísindum og
menntun.
Í öðru lagi verður ekki hægt að hagnýta
nýja markaði ef Vesturlönd taka upp vernd-
arstefnu. Bann við því að erlend fyrirtæki yf-
irtaki innlend, viðskiptahindranir og langvinn
gjaldmiðlastríð myndu skaða Bandaríkin
meira en nokkurt annað land í heiminum. Á
öldinni sem leið var bandaríski markaðurinn
svo stór og áhrifamikill að Bandaríkjamenn
þurftu ekki að hafa miklar áhyggjur af reglum
um milliríkjaviðskipti. En nú þegar Asía
stefnir í að verða stærsti neytendamarkaður
sögunnar hafa bandarísk útflutningsfyrirtæki
– sem gætu hagnast mest á þróuninni – meiri
þörf fyrir viðskiptafrelsi en nokkru sinni fyrr.
Bandaríkjamenn þurfa að berjast fyrir nýjum
alþjóðlegum samningi um frjáls viðskipti.
Stefna, sem hefur slíkar opinberar fjárfest-
ingar og frjáls viðskipti að leiðarljósi, er nauð-
synleg en dugir þó ekki til að tryggja varan-
lega hagsæld. Öll tækifæri næsta áratugar í
heiminum gætu orðið að engu ef ríki heims
draga sig inn í skelina.
Bandaríkin verði í fararbroddi
Á annarri öld þegar heimurinn stóð frammi
fyrir mjög alvarlegum úrlausnarefnum varaði
Winston Churchill heimsbyggðina við því að
bregðast við þeim með hiki, stefnuleysi og
máttleysi. Ég tel að heimsbyggðin lúti núna
forystu leiðtoga sem geti verið jafnmikilhæfir
og Churchill. Ef þeir vinna saman þarf stefnu-
leysi ekki að vera niðurstaðan.
Bandaríkjamenn þurfa nú að vera í farar-
broddi og hvetja heimsbyggðina til að semja
um nýja Marshall-áætlun með það að leiðar-
ljósi að auka hagvöxt í heiminum. Bandaríkja-
menn ættu að vinna með nýjum formanni
G-20, Nicolas Sarkozy, forseta Frakklands, til
að stuðla að auknum lánveitingum einkarek-
inna banka með því að skapa alþjóðlega vissu
um þær reglur sem ætlast er til að bankar
lúti.
Ennfremur er þörf á alþjóðlegri áætlun um
að margra ára aðgerðum til að minnka fjár-
lagahalla fylgi aukin fjárnotkun neytenda í
Austurlöndum og fjárfestingar í menntun og
frumkvöðlastarfi á Vesturlöndum. Slík áætlun
þarf að hvetja Kína og önnur Asíulönd til að
gera það sem er þeim sjálfum og öllum heim-
inum fyrir bestu: draga úr fátækt og stækka
millistéttina. Og Vesturlönd þurfa að hraða
kerfisumbótum til að styrkja samkeppn-
isstöðu sína og tryggja að aðhaldið í ríkisfjár-
málum hindri ekki hagvöxt.
Með sameiginlegu átaki geta ríki G-20 ekki
aðeins stuðlað að lítilsháttar breytingum held-
ur að 5% hagvexti ekki síðar en árið 2014. Í
stað þess að heimsbyggðin lendi í sjálfheldu
vegna deilna um gjaldmiðla og viðskipti og
leiti ímyndaðs skjóls í verndarstefnu getum
við stuðlað að því að þriggja billjóna hag-
vöxtur verði að 25-30 milljónum nýrra starfa,
auk þess sem 40 milljónir manna geti brotist
úr fátækt.
Eftir Gordon Brown »Nú þegar ríki heims sjá
fram á að næsti áratugur
einkennist af niðurskurði,
litlum hagvexti, áframhaldandi
langtímaatvinnuleysi og skert-
um lífskjörum, þurfa leiðtogar
heimsins að koma saman á
fyrri helmingi komandi árs til
að semja um efnahagslega
áætlun til að tryggja hagsæld í
heiminum ... og hún þarf að
vera miklu áræðnari en Mars-
hall-áætlunin á fimmta áratug
aldarinnar sem leið.
Gordon Brown
Efnahagsleg endurreisn Vesturlanda
Gordon Brown er fyrrverandi
forsætisráðherra Bretlands.