Organistablaðið - 01.11.1980, Blaðsíða 20

dr. Hallgrímur Helgason dósent.
íslenskur kirkjusöngur og söfnuðurinn
Söngur er jafn sjálfsagður í kirkju sem boðun guðsorðs. Öðru máli gegnir um
hljóðfæri. Hér hafa skoðanir löngum veriðskiptar. Oft hafa komiðfram raddirgegn
hljóðfa§raundirleik. Menn óttuðust þá aðallega innrás heiðinna helgisiða.
Flautumússik var þar einkum varhugaverð, þó varð þesskonar fyrirvari aldrei að
bannreglu.
En söngur hefir í kirkjusögu Evrópu líka verið háðurtakmörkunum. [frumkristni
er söngur skylda sérhvers kristins manns („hefir hver sitt: einn sálm", 1. K >r.
14:26), en nokkrum öldum síðar er söfnuður dæmdur til þagnar. Áður en '■ and
byggist (um 600) er kór kominn í stað safnaðar, að því kemur að hann skipa að-
eins prestar og prestlærlingar.
Gegn þessari misvirðingu safnaðar og kennimannseinokun á kirkjumúsík rís
Lúther öndverður. Hann vill lýðhæfa eða „demókratísera" guðsþjónustuna.
Hann gerir söfnuð aftur að virkum aðila athafnar, lætur hann stunda sameigin-
legan söng og útbýr í þeim tilgangi rímuðandleg Ijóð með viðeigandi sönglögum.
Þannig er kórall siðbótar safnaðarlag. Og þetta safnaðarlag eigum við í okkar
Grallara.
Lúther verður tíðrætt um áþján mannsins í líki hins vonda. Bót má þar finna í
músíkástundun, því að „hún gerir glaða mannsins sál og hrekur á brott djöful-
inn". Þar með stendur músik í námunda við guðspjall, þótt ekki búi hún yfir
endurlausnarmætti þess.
Þessi sameigind ertvíþætt. Guðspjall getur ífyrsta lagi ekki afsalaðsér hljómi
raddar, því að það er meira en hugmynd til hljóðrar íhugunar. Sögn og söngur eru
fyrirmynd í allri Ijóðagerð og Ijóðaflutningi miðalda og verða ei sundur skilin, svo
sem sannar íslenzkur rímnakveðskapur. Söngur er á þessu skeiði upphafin frá-
sögn. Þessi samruni er Lúther augljós. Hann kveður evangelíum vera ánægju-
an boðskap, sem menn hermi frá í söng og sögu, og að gleði veki það.
i öðru lagi býr músík yfir krafti regluhneigðar. Hún stendur í flokki með þeim
öflum, sem stuðla að samræmdu skipulagi veraldar. Innsýn í lögmál tónsmíðar
glæðir skilning á byggingarkerfi skapaðs heims. Þessvegna hamlar músík gegn
þeirri upplausn, sem ógnar mannlegu samfélagi. Þessi regluþindandi máttur
verður þar að auki ofur skynjanlegur við smeiginlegan söng: en hann er ekki
aðeinseiniytri möguleikinn til þessaðmargirmennsamtakaflytjisamtímissama
texta, heldur fellir hann og hið innra alla menn saman íeina órofa heild. Og krist-
inn maðurer ekki einangraðursjálfstaklingur, heldurlifirísamfélagisafnaðar;og
því útheimtir guðspjallið sem fagnaðarboðskapur söng.
Nátengt söng og kirkjumúsík er orgel. Andstaða gegn orðvana músík og
hreinum hljóðfæraleikolli því, aðorgel vartiltölulega seintviðurkenntsemguðs-
þjónustulegt hljóðfæri; og meðal Islendinga farafram orgellausarkirkjuathafnirí
meira en 800ár. Núádögumþykirorgelleikurþósvosjálfsagðurviðguðsþjónust-
ur, að réttmæti hans orkar naumast tvímælis. Samt getur máttur vanans ekki
komið í stað guðfræðilegrar réttlætingar. Höfuðröksemd fyrir tilvist orgels er
lítúrgískur orgelleikur sem leiðsögn safnaðarsöngs. Hér er auðsær tilgangur
boðunar, tilbeiðslu og lofsemdar. En í rödd hljóðfæris einni saman getur \orgel-
20 ORGANISTABLAÐIÐ