Organistablaðið - 01.11.1980, Blaðsíða 21

kóral líka falizt útlegging á guðsorði, því að lög við marga sálma eru samvaxin til-
heyrandi textum.
Kirkjusöngur sem alþýðusöngur
Sérhver kristinn maður ertil kvadduraðsyngja og segjafram lof Guðs. Jafnvel
barn getur tjáð í tónum lofgjörð sína, þótt ófullkomin sé að hljómgæðum. En við
guðsþjónustugjörð getur saman kominn söfnuður ekki látið sér lynda, hvaða
músík sem er. Tóniðkun hans þarfnast háttskipunar og málefnalags réttmætis,
bæði íformi texta ogtóna. Hér hvílirsem þungamiðjaevangelískrarguðsþjónustu
sameiginlegur söngur safnaðar í sálmalagi. Skilyrði fyrir þessari virku þátttöku
er hvorki kennimannleg menntun né embættisleg aðstaða, heldur er sérhver
meðlimur kristins safnaðar sjálfkjörinn til þess að neyta krafta sinna ogtónvísra
hæfileika. Þessi hópsöngur allra kirkjugesta er, ekki síður en predikun, sterkur
burðprás heildarguðsþjónustu, þar sem á skiptast hljómandi og hlustandi trúar-
gleði.
Lúther gerði söng í fámennum, útvöldum hóp að almennum alþýðusöng. Til
þess voru honum öll ráð kærkomin, jafnvelArúvez7Ó//7£'(contrafactum)veraldlegra
laga til andlegs innihalds. Viðkvæði hans var.Þaðerótækt, aðfjandinnskulihirða
mörgbeztu lögin. Söfnuðurtókoft slík lög einna mestu ástfóstri og þótti vænt um
að hitta afturþanniggamlakunningjaúrharki ískartbúningi kirkju. (Áöðrum vett-
vangi hefir löngum Hjálpræðisherinn haldið fram þessari stefnu). í heimalandi
Lúthers varð almennur safnaðarsöngur kristileg og skemmtileg þegnskylda sem
óskráð kirkjulagafyrirmæli. Enginn var aðeins óvirkur áheyrandi, ,,partur af
públikum". Allir sameinuðust um að framkvæma lítúrgíu-messunnar. Afnumið
var einveldi prests og kórs (monopolium sacerdotale et scholare). Teólógískt
lýðræði var orðið að veruleika.
Á íslandi ríkir þetta jafnrétti guðsþjónustuhalds á öllu svokölluðu Grallara-
tímabili, frá aldamótum 1 600 og fram til 1900, enda þótt Aldamótabókin, sálma-
bók Leirárgarða 1801 („Leirgerður”) hafi átt aðstöðva Grallara-söng og innleiða
nýja, fágaða siði upplýsingarstefnu. En reynslan hafði sýnt, að Grallarinn var
hjartfólin söngbók íslenzkrar alþýðu, sem hún ógjarnan lagði fyrir róða; enda
mun það mála sannast, að aldrei hafi almennur kirkjusöngur safnaðar dafnað á
islandi jafnvel sem á þessu 300-ára-skeiði Grallarans, án orgels, án allra
hljóðfæra. Margir hlökkuðu jafnan til kirkjuferðar, ekki sízt vegna þess að þá
gafst öllum kostur á að beita eigin söngrödd, hverjum einum eftlr kunnáttu sinni
og tónvísi. Þetta var blómatími barkasöngs.
Nýr söngur sem hnignun safnaðarsöngs
Með tilkomu orgels í dómkirkju Reykjavíkur árið 1840 hefst fyrsta veruleg
atlaga gegn Grallara-söng og síðar samfelld herferð. Blindframfarafíkn, leyst úr
orsakasambandi sögulegrar þróunar, geysistgegnþjóðlegri hefð. Lítterséstfyrir.
Fínleiki lagrænnar einröddunar kirkjutóntegunda hverfur sjónum og heyrn, og
útilokunarstefna tveggja tónkynja, dúr og moll, heldur innreið sína. Háættuðum
erkienglum kirkjutóna er steypt af stóli og lágkúruleg nytjastefna verzlegs
leiðsögutóns hrifsar til sín öll yfirráð. Kjarnmikill léttleiki tónlínu hörfar undan
grófum og þungstígum pundsnótum hljómfjötraðs kórbálks.Hljómur verður ríkj-
andi en laglína víkjandi. Safnaðarlög eru nú útsett með 3—4 fylgiröddum. Á
kostnað hljómfærslu glatar „inndúað" lag þeim eftirminnileik, sem nakin ein-
röddunarlína oft ber með sér.
ORGANISTABLAÐIÐ 21