Organistablaðið - 01.11.1980, Blaðsíða 22

í eðli sínu er allur alþýðusöngur einradda. Þjóðlag er oftast afspringur
fjölhugðar (kollektíf ismi), svo sem Jón Leifs staðhæfir: „Tónskáldið mikla, þjóðin
sjálf.” Einnig siðbótarlög kirkjunnareruyfirleittófeðruð. Þaueru nafnlauseinsog
þjóðlagið og sprottin af sama stofni. Mörg þeirra eru vér-lög (,,Vér trúum allir á
einn guð'Jog beinastsemsafnaðarlögaðfjölhugðtrúarsamfélags, ímótsetningu
við ég-lög, sem vísa frekartil persónulegrar e/>7/7tyg'<Ja/-(indivídúalismi). Af þessu
leiðir, að eðli uppruna speglast bezt í einradda flutningi; en gullöld þjóðlags er
tímabilið 1400—1600 og gullöld trúarlegs safnaðarlags er 1 6. öldin. Hér mætast
því aftur þessar tvær greinar alþýðusöngs.
Um miðja 19. öld, og þó einkum eftir útkomu fyrstu kóralbókar Islands 1878 og
annarrar 1885 (Pétur Guðjohnsen, Jónas Helgason), er farið að syngja
safnaðarlög fjölradda. Ótónlæsufólki erkenntaðsyngjaeftireyranu mismunandi
raddir í kirkjulagatónbálki fkantionalsats). Páfagauksaðferðinni er hleypt af
stokkum. Auðvitaðfær þá aðeins örlítill hlutisafnaðartækifæritil aðsyngja. Þetta
litla úrval safnast að orgeli og verður „kirkjukór”. En með þesu er safnaðarlag
tekiðfrá kirkjugestum. Kórinn leggureinkahaldásafnaðarlag. Söfnuðurkveinkar
sér við að syngja með fjórradda kór og tvöfalda þannig, með undirtekt karlradda,
sópran-lag ísamstígum áttundum. Söngurverðursvo,,fínn”, aðmessugestirvilja
ekki skemma hann.
Hér er upp komin reginvilla, sem enn ríður húsum í íslenzkri kirkju. Með því að
svipta söfnuð lagi sínu er hann gerður ómyndugur. Safnaðarlag er á röngum
forsendum orðið hlutverk margradda kirkjukórs, sem gerir hvortveggja í senn að
dæma sönfuðtil óvirkni, og aðkoma sérhjáþvíaðflytja viðhafnarsöng ílistilegum
búningi fcantus figuralis)X\\ tilbreytingar við guðsþjónustu. Jafnvel öndvegisorg-
anisti fullyrðir, að meðþessu móxi\sésafnaðarsönguri\ótraááa, hérstandi ísland í
fremstu röð! — Og þóersafnaðarsöngurinn ekki til. Safnaðarlag á sérengan söfn-
uð, sem veitir því líf, bara kórflokk, sem bregður yfir það einskonar sýndarblæ
konsertflutnings.
Of lengihefir íslenzkkirkjalátiðviðgangastþennan misskilning. Barnaleg löng-
un tilþessaðstillasamanfjórarósamkynjaraddir hefurupprunalegaveriðsádrif-
kraftur, sem hér var beitt á röngum stað og á röngum tíma. Dómgreindarlitlir
organistar halda uppteknum hætti ogtelja mestu máli skipta, að/e^u/-<Jsöngsog
fjórradda samræmis veki aðdéun við guðsþjónustu. Tilbeðin fegurð rómantísk-
unnar keppir þá við boðun fagnaðarerindis Krists. Með því raskast lítúrgískt lög-
mál og guðfræðileg kenningatilhögun kristinnar kirkju. Guðspjallið situr ekki
lengur í fyrirrúmi. Músíkin tjáir ekki lengur þakkargjörð til Drottins. Hún er orðin
að sjálfsdýrkun.
Meðlítúrgískri aðildsafnaðarinnanguðsþjónustuformserreisturvarnarvegg-
ur gegn afvegaleiðandi,,konsertmóral”. Þessisafnaðarlega helgisiða-þátttakaer
mótuð strax á siðskipta öld. Lög hennar eru líftaug safnaðar frá upphafi vega. Og
enn stendur óþorrinn kraftur þeirra í kjarnyrtum miðalda-tónháttum sínum.
Island hefur ekki enn tekið upp þráðinn, sem slitnaði með rómantísku írafári
mistúlkaðrar umþótastefnu 19. aldar. Siðbótarkórall Grallarans varð að lúta
tískubornum tækifærissöngvum, jafnvel sætabrauðslögum, og þaðsvorækilega,
að Fslendingar hafa ekkienn endurheimt sín hreinræktuðu kirkjulög klassískrar
hefðar. Arfur sá er ekkert augnagróm; og vissulega ergullaldarlag Grallaranssá
22 ORGANISTABLAÐIÐ