Morgunblaðið - 19.02.2011, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2011
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Lögfræðingar sem höfðu framsögu
um hugtakið þjóðareign á auðlind-
um á málþingi Landssamtaka
landeigenda á Íslandi voru sam-
mála um að hugtakið væri gild-
ishlaðið og merkingarlítið og ónot-
hæft í rökræðu. Málþingsgestur
sem tók til máls við pallborðs-
umræður sagði að fyrst hugtakið
hefði enga þýðingu væri fundurinn
í raun um ekki neitt!
Umræða um að stjórnarskrár-
binda ákvæði um þjóðareign á auð-
lindum sjávar hefur færst nær
túnjaðrinum hjá bændum og öðr-
um landeigendum sem nýta marg-
víslegar auðlindir jarðar. Á leið-
inni hefur umræðan fengið orku úr
jarðhitanum og leitt út í vötnin.
Landeigendur eru enn að glíma
við afleiðingar þjóðlendulaganna
og hrökkva við þegar aðgerðir sem
líkja má við þjóðnýtingu eru
nefndar upphátt. Orðræðan hefur
verið áberandi að undanförnu
meðal stjórnmálamanna og fyrir
og eftir kosningarnar til hins and-
vana fædda stjórnlagaþings.
Helguðu sér atvinnuréttindi
Sigurður Líndal sagði að hug-
takið þjóðareign væri með öllu
merkingarlaust í rökræðum. Hins
vegar gætu menn notað það í há-
tíðarræðum um tunguna, fornbók-
menntir Íslendinga og annað slíkt.
Hann gat þess að lönd og lóðir
væru yfirleitt skýrt afmarkaðar
eignir. Nytjastofnar sjávar væru
ekki eins skýrt afmarkaðir. Eigi að
síður hefðu útvegsmenn helgað sér
þar atvinnuréttindi sem nytu
verndar stjórnarskrár þótt vernd-
in væri minni en á landi. Þessi
réttindi hefðu ekki orðið til án
kostnaðar því þeir hefðu lagt í
kostnað við skip, kvóta, þjálfun
starfsmanna og fleira. Sigurður
sagði að eignarrétturinn væri
vissulega háður takmörkunum.
Þannig gæti löggjafinn breytt fisk-
veiðistjórnarkerfinu og innheimt
gjald af afmörkun veiðiréttindanna
og jafnvel afnumið kerfið en lög-
gjafinn gæti ekki helgað íslenska
ríkinu eignarréttinn.
Sigurður Tómas Magnússon átti
að ræða um hvað tæki við ef
ákvæði um þjóðareign yrði sett í
stjórnarskrá. Hann viðurkenndi að
erfitt væri að fjalla um það vegna
þess að allar skilgreiningar vant-
aði til að hægt væri að átta sig á
því hvað átt væri við.
Hann fór yfir stefnu nokkurra
frambjóðenda til stjórnlagaþings
og ummæli stjórnmálamanna.
Fram hefur komið það mat að 22
af 25 fulltrúum vildu breyta
stjórnarskránni. Sigurður Tómas
vakti athygli á því að þeir töluðu
ekki einum rómi, eða allt frá því
að ræða um litlar breytingar til
þess að tala fyrir þjóðnýtingar-
hugmyndum.
Sigurður Tómas tók undir orð
Sigurðar Líndal um að þjóðar-
eignarhugtakið væri merkingar-
laust. Hann taldi það þó ekki
skaðlaust því ef það væri sett inn
gætu síðar komið valdhafar sem
túlkuðu það bókstaflega og þá
væri fjandinn laus.
Fullt verð komi fyrir
Sigurður lagði áherslu á að
eignarréttindi yrðu ekki skert
nema almannaþörf krefði og þá
með lagastoð og fullt verð kæmi
fyrir. Ef grundvallarbreyting yrði
á fyrirkomulagi eignarréttar á Ís-
landi væri hætta á að eignir sem
nú eru einstaklingseign hyrfu til
ríkisins. Við blasti að þá myndi
koma til málshöfðunar vegna
eignaskerðingar, fyrir íslenskum
dómstólum og Mannréttindadóm-
stól Evrópu. Þar sem fullt verð
kæmi fyrir eignirnar myndi
breyting af þessu tagi væntanlega
kosta mikið og velti Sigurður
Tómas því fyrir sér til hvers væri
þá verið að ráðast í breytingarn-
ar.
Rætt um hugtak án merkingar
 Lögfræðingar segja að hugtakið þjóðareign á auðlindum sé ónothæft í rökræðu  Kalla eftir ná-
kvæmari skilgreiningum um hvað við er átt  Fullt verð þarf að greiða við skerðingu eignarréttinda
Morgunblaðið/Einar Falur
Laxveiðiá Vötnin og hlunnindin koma eins og fleira við sögu í umræðunni um þjóðareign á auðlindum landsins.
Sigurður Jónsson, hæstarétt-
arlögmaður á Selfossi, sagði að
eignirnar væru almennt betur
komnar í höndum einstaklinga en
ríkisins. Það hefði gefist best að
þeir ættu landið sem hagsmuna
hefðu að gæta við nýtingu þess.
Horfði hann til reynslu af þjóð-
lendunum þar sem íslenska ríkinu
er áskilinn eignarréttur að landi og
hlunnindum, utan eignarlanda.
Nefndi Sigurður að lítill kraftur
virtist í starfi nefndar sem hefði
umsjón með þessum eignum fyrir
forsætisráðuneytið. Þannig hefði
Landsvirkjun afnot af þjóðlendum
en hann kvaðst ekki vita til að hún
hefði greitt fyrir þau afnot sem
komið hefðu til eftir að lögin tóku
gildi. Þá sagði hann að engin
trygging væri fyrir því að ríkið ætti
þessi lönd alltaf.
Einkaeign á landi hefur gefist best
LÍTILL KRAFTUR SAGÐUR Í UMSJÓN ÞJÓÐLENDNA
Sigurður Líndal, Sigurður Tómas Magn-
ússon og Sigurður Jónsson.
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Ákvörðun kjararáðs um að greiða
skuli dómurum við Hæstarétt Ís-
lands og Héraðsdóm Reykjavíkur
tímabundið álag á laun, um 101
þúsund kr. á mánuði, vegna aukins
álags, nær ekki að vega upp kjara-
skerðinguna sem dómarar urðu
fyrir, þegar laun þeirra voru lækk-
uð fyrir tæpum tveimur árum.
Í framhaldi af lagasetningu Al-
þingis 2008 ákvað Kjararáð lækkun
launa þingmanna og ráðherra,
embættismanna sem undir það
heyra og dómara. Við það lækkuðu
heildarlaun dómara um 10-14%,
mest hjá þeim sem höfðu hæst
heildarlaun. Þannig lækkuðu t.d.
laun hæstaréttardómara um tæp-
lega 160 þúsund kr. á mánuði (í
rúmar 890 þús. kr að meðtöldu
álagi vegna yfirvinnu).
Með hækkuninni nú fá hæsta-
réttardómarar til baka tæplega 2/3
hluta af þeirri skerðingu sem þeir
urðu fyrir fyrir tæpum tveimur ár-
um. Á sama tíma hefur málafjöldi
við réttinn hins vegar stóraukist.
Meginrökstuðningur ráðsins fyrir
hækkuninni nú er aukið álag á
dómstólana.
Það var Dómarafélag Íslands
sem vakti athygli kjararáðs á því í
september sl. að álag á dómstóla
landsins hefði aldrei verið eins mik-
ið og nú og væri fyrirséð að það
mundi aukast verulega á næstu
mánuðum og árum. Ríkt tilefni
væri til endurskoðunar á launum
dómara.
Þegar samþykkt var tímabundin
fjölgun dómara á Alþingi lá fyrir að
skráðum málum við Hæstarétt
hafði fjölgað um 57% frá árinu 2003
og skráð mál aldrei verið fleiri en á
árinu 2009, eða 782. Nýjar tölur
sýna að álagið var engu minna í
fyrra. Þó skráðum málum hafi
fækkað frá árinu á undan um 56, er
þetta engu að síður annar mesti
málafjöldi sem borist hefur Hæsta-
rétti á einu ári. Kærumálum fjölg-
aði um 53 eða 14% í fyrra. Munn-
lega fluttum einkamálum fækkaði
um 101 frá árinu áður. Einkamál-
um þar sem um kærur var að ræða
fjölgaði verulega en þau eru yf-
irleitt mun flóknari úrlausnar.
Dómum Hæstaréttar fjölgaði
mikið í fyrra. Var meðferð 710
mála lokið á árinu, og voru dómar
56 fleiri en á árinu 2009 og 160
fleiri en meðaltal áranna 2004 –
2008. Hafa aldrei verið afgreidd
fleiri mál á einu ári í sögu rétt-
arins.
Kjararáðsfulltrúarnir Svanhildur
Kaaber, núverandi formaður ráðs-
ins, og Rannveig Sigurðardóttir
vísa til þess í sératkvæði sínu að
vegna fjölgunar dómara til að
mæta auknu álagi, sé launahækk-
unin ekki tímabær. Meirihluti
kjararáðs víkur einnig að þessu en
segir að lykilatriði sé að dómstólar
séu í stakk búnir til þess að mæta
auknu álagi þannig að mál dragist
ekki á langinn og réttarspjöll hljót-
ist af. „Er því mikilvægt að reyndir
og hæfir lögfræðingar sæki um
embætti dómara,“ segir kjararáð.
Óróleiki vegna vaxandi mis-
ræmis launa lögfræðinga
Kjararáð er ekki lengur bundið
af fyrirmælum laga um lækkun
launa æðstu embættismanna. Eftir
því sem næst verður komist eru þó
ekki fleiri mál af þessum toga í
undirbúningi hjá kjararáði.
En skv. heimildum blaðsins fer
óróleiki í launamálum hjá ríkinu
vaxandi. Sérstaklega vegna síauk-
ins launamisræmis á milli annars
vegar þeirra embættismanna og
dómara, sem hafi búið við launa-
skerðingu frá 2009 og svo lögfræð-
inga sem séu á svimandi háum
launum í samanburði og starfa
margir hverjir á vegum ríkisins við
uppgjör mála eftir bankahrunið,
s.s. í skilanefndum bankanna, slita-
stjórnum og víðar. Þeir fái greidd
mun hærri laun en t.a.m. dómarar,
sem skjóti skökku við þar sem
dómarar fá í fangið sífellt fleiri og
erfiðari mál sem rekja má til efna-
hagshrunsins.
Aldrei fleiri dómar verið
kveðnir upp í Hæstarétti
 Hækkun launa hæstaréttardómara vegur ekki upp 160 þús. kr. launalækkun
Fjöldi mála og dóma Hæstaréttar 2004–2010
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Ný mál Dómar
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
117
265 294 284 256
317
216 221 190 206 188 206 205
240240
87
83
88
129
71
97
131
151
92
121
175
106
147
188
96
155
214
88
206
216
68
117
79
94
132
71
78
120
154
102
131
169
101
147
176
93
145
211
81
181
208
527 553
673 672 697
782
726
485 487
558 590
630 654
710
Áfrýjun - einkamál Áfrýjun - sakamál Kærur - einkamál Kærur - sakamál
„Eins og þetta blasir við mér er
kjararáð að fara út fyrir valdsvið
sitt,“ segir Gylfi Arnbjörnsson,
forseti ASÍ, í tilkynningu í gær.
„Alþingi er nýbúið að taka
ákvörðun um fjölgun dómara og
aðstoðarmanna til þess einmitt
að mæta auknu álagi. Því hlýtur
maður að spyrja sig hvort kjara-
ráð hafi yfirhöfuð umboð til að
fara gegn þeirri ákvörðun Al-
þingis? Ég sé ekki betur en að
með þessu þurfi dómstólarnir
að fækka dómurum aftur til að
mæta þessari launahækkun.“
Stjórn BSRB átelur hækk-
unina og segir að ákvörðun
kjararáðs hljóti að slá tóninn í
yfirstandandi kjaraviðræðum
„og þær stéttir sem búa við
mikið álag hljóta að vænta
sömu uppbótar. Það er ólíðandi
að á meðan ríkisvaldið fæst
ekki til að ganga frá kjarasamn-
ingum við starfsmenn sína skuli
kjararáð hækka laun dómara.“
Út fyrir vald-
svið sitt
GAGNRÝNA HÆKKUNINA