Morgunblaðið - 07.09.2011, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 2011
Draumkennt Óneitanlega minnir þessi mynd, sem er tekin út um framrúðu á bíl og af því sem sést í baksýnisspegli, á skringilegan draum þar sem lögmál raunveruleikans eru ekki lengur í gildi.
Kristinn
Cambridge | Heim-
urinn er nú vitni að
mestu umskiptum á
sviði lýðfræði sem um
getur í sögunni. Þótt
það hafi ef til vill tekið
mannkynið milljón ár
að verða milljarður (um
árið 1800) hefur bæst
við einn milljarður
manna á 10-20 ára
fresti frá 1960. Fólks-
fjöldi í heiminum er nú
sjö milljarðar og gert ráð fyrir að
hann verði 9,3 milljarðar um 2050.
Með öðrum orðum, fram til 2050
mun sennilega fjölga um jafn margt
fólk og byggði alla jörðina árið 1950.
Líka má segja að viðbótin verði jafn
margt fólk og býr nú samanlagt í
Kína og á Indlandi. Ein mesta áskor-
un sem mannkynið stendur nú and-
spænis er að fæða, klæða og hýsa
þessa geysilegu nettóviðbót og sjá
fyrir öðrum þörfum hennar.
Ef við höfum til leiðsagnar þær
efnislegu framfarir sem hafa að jafn-
aði orðið gegnum aldirnar gæti okk-
ur virst sem neyðin muni enn á ný
kenna naktri konu að spinna, að við
munum geta tekist á við mannfjölg-
unarvandann á sama hátt og við höf-
um leyst vanda fortíðarinnar, með
tækninýjungum og bættu skipulagi
og stofnunum.
En meðaltöl yfir
langan tíma geta dulið
verulegar sveiflur á
sumum tímaskeiðum og
mismun milli landa. Við
vitum með vissu að
mikil áhætta fylgir
mannfjölguninni sem er
framundan af því að
hún mun verða nærri
öll í löndum þar sem
efnahagur, stjórnmál,
félagsmál og umhverf-
ismál eru mun brot-
hættari en annars stað-
ar í heiminum.
Takist ekki að útvega miklum
fjölda manna arðbæra vinnu getur
það valdið fjölda fólks þjáningum og
margvíslegri skelfingu og áföllum.
Verði áfram við lýði gríðarlegur
tekjumunur milli landa getur það
hindrað alþjóðlegt samstarf, stöðvað
hnattvæðingu eða jafnvel snúið henni
við, enda þótt hún geti bætt lífskjör
allra. Hröð fólksfjölgun hefur einnig
tilhneigingu til að hraða enn eyðingu
náttúruauðlinda, staðbundinni sem
hnattrænni, og getur grafið end-
anlega undan möguleikum þeirra á
að ná sér aftur.
Sum þróunarríki hafa tekist vel á
við mannfjölgunarvandann. Sem
dæmi má nefna að austur-asísku
tígrarnir [nokkur ríki þar sem hag-
vöxtur hefur verið geysimikill] drógu
mjög hratt úr mannfjölgun á áttunda
og níunda áratugnum, þau nýttu sér
síðan þetta lýðfræðilega andrúm til að
bæta aðstöðu sína stórkostlega með
hjálp markvissrar stefnu á sviði
menntamála og heilsuverndar, skyn-
samlegri efnahagsstjórn og vel und-
irbúinni þátttöku í efnahagslífi grann-
þjóða og alls heimsins.
Á hinum endanum hefur ríkjum í
Afríku sunnan Sahara tekist mun
verr upp á þróunarbrautinni. Ástæð-
an er ekki síst að þeim hefur ekki tek-
ist að losna við mjög íþyngjandi byrði
hraðrar fólksfjölgunar og aukins
fjölda barna sem háð eru fullorðnum.
Enda þótt ískyggilegustu vanda-
málin á sviði lýðfræðiþróunar séu í
þróunarríkjunum horfa iðnríkin einn-
ig fram á nokkur snúin vandamál í
eigin ranni. Sé horft á málið frá
þröngu sjónarhorni lýðfræði er svo
komið að í iðnríkjunum eru nú liðlega
tveir einstaklingar á vinnualdri gagn-
vart hverjum einum sem ekki vinnur
[einkum vegna elli eða æsku]. Gert er
ráð fyrir að þetta hlutfall verði farið
niður í 1,36 gagnvart einum árið 2050
og mun það merkja ógn við umtalsvert
lýðfræðilegt forskot sem þessi ríki
hafa notið síðustu áratugi.
Ennfremur munu iðnríkin auðugu
geta gert ráð fyrir ört hækkandi hlut-
falli aldraðra meðal þjóðarinnar vegna
þess að fólk lifir mun lengur en áður,
frjósemi verður áfram lítil og af-
sprengi mikillar frjósemi fyrr á árum
komast í tölu aldraðra; aldurspíramíd-
inn verður umfangsmeiri að of-
anverðu. Vegna lítillar reynslu vita
menn lítið um það hvaða áhrif öldrun
þjóða hefur á efnahagslífið en auðvelt
er að skilja óttann við að ríkisfjármál
verði erfið viðureignar vegna útgjalda
til heilbrigðismála og lífeyriskerfa sem
byggjast á gegnumstreymi [ekki upp-
söfnun eins og reyndin er á Íslandi],
einnig að hagvöxtur minnki þegar
vinnandi fólki fækki.
Stungið hefur verið upp á ýmsum
lausnum til að tryggja stöðu ríkis-
fjármála og nauðsynlegt vinnuafl og
menn eru nú að íhuga þær. Meðal
þeirra er að hækka lífeyrisaldur og
skylda fólk til að leggja fyrir til efri ár-
anna, einnig að lækka bótagreiðslur.
Önnur lausn gæti verið að minnka
hömlur á alþjóðlega fólksflutninga
milli landa, en ósennilegt er að hún
yrði samþykkt vegna félagslegrar og
pólitískrar andstöðu við aukinn inn-
flutning í flestum iðnríkjum.
En við getum treyst á aukna at-
vinnuþátttöku kvenna (sem minnk-
andi frjósemi ýtir undir), aukinn
fjölda hæfra starfskrafta eftir því
sem menntunarstig hækkar og auk-
inn sparnað vegna væntinga um
lengri ævi og eftirlaunaaldur.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
ólíklegt að verstu spádómarnir um
afleiðingar þess að meðalaldur
hækkar rætist. En þörf er á mikilli
greiningu, umræðum, breyttri hegð-
un og aðlögun og pólitískum umbót-
um – jafnt meðal einstaklinga sem
hins opinbera – áður en við getum
verið viss.
Þótt þau mál sem þróunarríkin
standa nú þegar frammi fyrir séu
ólík þeim sem iðnríkin þurfa að fást
við er það svo í hnattvæddri veröld
að lýðfræðilegar áskoranir einhvers
staðar í heiminum eru lýðfræðilegar
áskoranir alls staðar. Og þótt áskor-
anir vegna breytinga á sviði mann-
fjölda séu geysimiklar er líklegast að
hægt sé að finna lausn á þeim. Það
væri ábyrgðarleysi að hunsa þessar
áskoranir og láta mannkynið að
ástæðulausu hafna í þeirri miklu
hættu sem við getum þegar með
vissu séð fyrir.
Eftir David Bloom »Ein mesta áskorun
sem mannkynið
stendur nú andspænis
er að fæða, klæða og
hýsa þessa geysilegu
nettóviðbót og sjá fyrir
öðrum þörfum hennar.
David Bloom
Höfundur er prófessor í hagfræði og
lýðfræði við deild almannaheilbrigðis
við Harvard-háskóla í Bandaríkj-
unum. Athugasemdir innan hornklofa
eru blaðsins. ©Project Syndicate,
2011. www.project-syndicate.org
Að takast á við milljarða fólksfjölgun
Áformuð kaup kín-
versks fjárfestis á
Grímsstöðum á Fjöll-
um hafa beint sjónum
manna að þeirri laga-
legu umgjörð sem gild-
ir varðandi kaup aðila
utan EES-svæðisins á
fasteignum hér á landi.
Fyrir liggur að slík
kaup eru háð leyfi inn-
anríkisráðherra og hef-
ur komið fram að fjárfestirinn hefur
nú sótt um slíkt leyfi.
Greinarhöfundi sýnist þó að tvennt
hafi orðið útundan í umræðum um
málið.
Í fyrsta lagi er það svo að boðuð
áform hins kínverska fjárfestis leiða
til þess að umrædd fjárfesting telst
vera fjárfesting erlends aðila í at-
vinnurekstri. Þótt lög um erlenda
fjárfestingu í atvinnurekstri geymi þá
meginreglu að slík fjárfesting sé
heimil, þá eru þar á veigamiklar und-
antekningar. Ein þeirra varðar fjár-
festingu erlendra ríkja.
Í lögum um fjárfest-
ingu erlendra aðila í at-
vinnurekstri nr. 34/l991
segir nefnilega í 4. tl. 4.
gr.:
„Fjárfesting erlends
ríkis, sveitarfélags eða
annars erlends stjórn-
valds í atvinnurekstri
hér á landi er óheimil
nema með sérstöku
leyfi efnahags- og við-
skiptaráðherra.“
Í frumvarpi til
nefndra laga sagði í athugasemdum
við framangreint ákvæði:
„Hér er lagt til að til þurfi að koma
sérstakt leyfi viðskiptaráðherra til
þess að erlent ríki eða fyrirtæki í eigu
erlends ríkis geti og megi fjárfesta í
atvinnurekstri hér á landi. Fyrir
þessari skipan eru þau rök að áhugi
erlends ríkis til að fjárfesta í atvinnu-
rekstri hér á landi getur stafað af
öðru en voninni um fjárhagslegan
ávinning af slíkri fjárfestingu. Þykir
því rétt að tækifæri gefist til að skoða
hvert tilvik sérstaklega.“
hlýtur svo einnig að vera þegar er-
lend stjórnvöld standa í raun að baki
fjárfestingu hér á landi, hvað svo sem
hinu formlega fyrirsvari líður. Það
virðist því fullt tilefni til þess að þessi
þáttur málsins verði rannsakaður
sérstaklega.
Í öðru lagi er á það að líta að sam-
kvæmt lögum um eignarrétt og af-
notarétt fasteigna getur innanrík-
isráðherra veitt leyfi til að víkja frá
meginskilyrðum laganna, sem gera
umrædd kaup óheimil, samkvæmt
umsókn frá þeim sem hefur rétt til að
stunda atvinnurekstur hér á landi og
vill öðlast eignarrétt eða afnotarétt til
beinnar notkunar í atvinnustarfsemi
sinni eða til að halda þar heimili. Bent
skal á tvennt í þessu sambandi. Ann-
ars vegar að það er skilyrði fyrir því
að umsókn um undanþágu komi til
meðferðar hjá innanríkisráðherra að
umsækjandi hafi rétt til að stunda at-
vinnurekstur hér á landi. Í því felst að
í raun þyrfti áður en málið getur
komið til kasta innanríkisráðherra að
vera komin niðurstaða í það hjá efna-
hags- og viðskiptaráðherra hvort
fyrrgreint ákvæði sem takmarkar
fjárfestingu erlendra ríkja eigi við í
þessu tilviki, og ef svo er, hvort efna-
hags- og viðskiptaráðherra hafi þá
engu að síður veitt sérstakt leyfi til
fjárfestingarinnar. Hins vegar skal á
það bent að áður rakin heimild innan-
ríkisráðherra takmarkast við það að
veita aðila rétt til að öðlast eignarrétt
eða afnotarétt yfir fasteign til beinnar
notkunar í atvinnustarfsemi sinni.
Samkvæmt því sem fram hefur komið
í fjölmiðlum eru Grímsstaðir á Fjöll-
um 300 ferkílómetrar að stærð. Er
hægt að halda því fram að hinn kín-
verski fjárfestir þurfi heila 300 fer-
kílómetra til beinnar notkunar í at-
vinnustarfsemi sinni? Hvað um
erlendan aðila sem vill skipuleggja
skoðunarferðir vítt og breitt um Ís-
land? Gæti innanríkisráðherra lögum
samkvæmt veitt honum leyfi til að
kaupa Ísland eins það leggur sig á
þeim grundvelli að hann þyrfti á því
að halda til beinnar notkunar í at-
vinnustarfsemi sinni?
Eftir Baldur
Guðlaugsson »Er hægt að halda því
fram að hinn kín-
verski fjárfestir þurfi
heila 300 ferkílómetra
til beinnar notkunar í
atvinnustarfsemi sinni?
Baldur Guðlaugsson
Höfundur er lögfræðingur og kom að
samningu lagafrumvarps um fjárfest-
ingu erlendra aðila í atvinnurekstri.
Kínversk risafjárfesting er takmörkunum háð
Spyrja má hvað fyrrgreint laga-
ákvæði komi umræddri fjárfestingu
við. Er ekki um að ræða einstakling,
óháðan kínverskum stjórnvöldum?
Greinarhöfundur ætlar sér ekki þá
dul að svara því. En miðað við þá al-
mennu vitneskju sem fyrir liggur um
hið miðstýrða kínverska þjóðfélag og
um skipulegar erlendar fjárfestingar
kínverskra stjórnvalda, þ.m.t. upp-
kaup á jarðnæði í öðrum ríkjum, er
auðvitað ekki út í loftið að spurningar
vakni um aðkomu kínverskra stjórn-
valda að umræddum áformum. Ljóst
má vera að áðurnefndar takmarkanir
í lögunum um fjárfestingu erlendra
aðila í atvinnurekstri eiga ekki aðeins
við, þegar erlend stjórnvöld eru hinn
beini og formlegi fjárfestir, heldur