Morgunblaðið - 10.10.2011, Blaðsíða 28

Í heimildarmyndinni Jón og séra Jón eftir Steinþór Birgisson er fylgst
með séra Jóni Ísleifssyni, sóknarpresti í Árnesi á Ströndum. Um myndina
segir á vef Bíós Paradísar: „Hann lifir lífinu á sinn eigin sérstæða máta og
af honum eru margar sögur, bæði sannar og ósannar. Í kjölfar langvinnra
deilna innan safnaðarins er svo komið að mikill meirihluti sóknarbarna
hefur skrifað undir vantraust á séra Jón og lýst því yfir að þau vilji ekki að
hann starfi lengur sem sóknarprestur í Árnesprestakalli. Er séra Jón
óhæfur prestur? Eða eru aðrir kraftar að verki? Hvað sem því líður er séra
Jón maður sem er staddur á miklum tímamótum.“
Athyglinni er beint að persónu Jóns sjálfs og glímu hans við sjálfan sig,
sérvisku sína og bresti, að því er fram kemur í tilkynningu.
Steinþór fylgdist með atburðarásinni í langan tíma og
lauk tökum 2003. Myndin hefur verið sýnd fyrir fullu
húsi bæði hér í Reykjavík og á Akureyri. Steinþór segist
aðspurður ekki fá mikinn pening fyrir gerð þessarar
myndar. „En ef maður væri eingöngu að spá í pen-
inga væri maður líklega í einhverju öðru en
heimildarmyndagerð.“
Jón og Jón
HEIMILDARMYND
VIÐTAL
Börkur Gunnarsson
borkur@mbl.is
Heimildarmyndin Jón og séra Jón
sigraði á heimildarmyndahátíðinni á
Patreksfirði í vor, en hún var ekki
frumsýnd fyrr en fyrir nokkrum vik-
um í Bíó Paradís. Henni voru aðeins
ætlaðar sýningar í tvær vikur enda
ekki algengt að heimildarmyndir séu
vel sóttar í kvikmyndahúsum, en
uppselt var á allar sýningarnar og
var biðröð út á götu til að komast á
hana eins og blaðamaður varð vitni
að þegar hann var í bíóinu í öðrum
erindagjörðum. Myndin var síðan
frumsýnd á Akureyri í vikunni sem
leið en verið er að reyna að koma
henni aftur í bíó í Reykjavík.
Steinþór Birgisson heitir höf-
undur myndarinnar en hann hefur
komið að mörgum íslenskum heim-
ildarmyndum.
Ekki mikil bíómenning
Hver er bakgrunnur þinn, hvar
menntaðirðu þig og hvernig kom það
til að þú fórst í kvikmyndagerð?
„Ég er alinn upp austur í Gnúp-
verjahreppi og þess vegna ekki bein-
línis þátttakandi í mikilli bíómenn-
ingu. Hins vegar er Sjónvarpið bara
tveimur árum yngra en ég þannig að
í minningunni er eins og það sem þar
birtist hafi haft mikil áhrif á mig. Þá
er ég að tala um Ómar Ragnarsson,
Magnús Bjarnfreðsson og þess hátt-
ar hluti, fyrir utan auðvitað bíó-
myndirnar sem þar voru sýndar.
En það var alltaf mjög mikill leik-
listaráhugi í mínu umhverfi. Faðir
minn er leikskáld þannig að fyrir
mér hefur það alltaf verið eðlilegur
hlutur að starfa við einhverskonar
listræna sköpun. Ég las líka mjög
mikið sem krakki allt frá kon-
ungasögum til Bob Moran þannig að
ég hef alltaf haft mjög gaman af sög-
um og ég held að ég hafi ákveðið
mjög snemma að kvikmyndamiðill-
inn væri eitthvað sem ég vildi vera
viðriðinn.“
Hvernig kom þetta efni upp í
hendurnar á þér?
„Þegar ég var að vinna að þátt-
unum um Vestfirði þá leið mér mjög
vel þar og ég kann mjög vel við Vest-
firðinga, þeir eru traust og kjarngott
fólk. Hins vegar fer ekki hjá því að
maður finni líka fyrir smæð samfél-
anna þar í bland við einangrun og
sambýli við öfgakennda náttúru.
Þannig að eftir því sem ég kynnti
mér fortíðina meira þeim mun meiri
áhuga fékk ég á nútíðinni og mér
flaug í hug hvort heimildarmynd um
prest væri ekki leiðin til þess að
nálgast nútíðina. Svo varð ekkert úr
þessu þangað til séra Jón bankaði
nánast upp á.
Viðkvæmt efni
Tumi Magnússon myndlist-
armaður er sameiginlegur vinur
okkar og hann sagði mér frá Jóni og
hans aðstæðum. Í sameiningu feng-
um við þá hugmynd að spyrja hann
að því hvort við gætum fengið að
heimsækja hann með myndavél með
það fyrir augum að gera jafnvel
kvikmynd. Tumi hvarf svo til annara
hluta og þannig atvikaðist það að ég
fór að gera mynd um prest á Vest-
fjörðum, þó sú mynd væri önnur en
ég hafði séð fyrir mér áður.
Ég fann mjög fljótt að efnið sem
ég hafði í höndunum var talsvert
annars eðlis og með miklu víðari
skírskotanir en það að fjalla einvörð-
ungu um prest á Vestfjörðum. En ég
fann líka að efnið var mjög við-
kvæmt og einstakt og það riði á
miklu að vinna vel úr því. Það verk-
efni glímdi ég við í tæp átta ár, með
hléum að vísu.“
Hvernig var að vinna traust Jóns?
Og hvernig var að vinna traust séra
Jóns?
„Það gerðist bara eins og maður
kynnist manneskjum sem maður
hefur áhuga á og við bara töluðum
saman og eyddum tíma saman. Í
þessu tilfelli gerðist það ef til vill dá-
lítið hratt því kvikmyndagerð þarf
að vera fókuseruð ef hún á að ganga
upp. Okkar samræður voru þess
vegna mjög ýtarlegar og tilfinn-
ingabundnar og hann sýndi mér
mikinn trúnað. Trúnað sem hann
hefur sýnt mér æ síðan því allan tím-
ann sem myndin var í vinnslu vildi
hann aldrei sjá neitt af því sem ég
var að gera.
Séra Jón er hins vegar nokkurs-
konar opinber persóna og gengst
upp í því sem við getum kallað al-
mennar hugmyndir um það hvernig
prestur á að vera. Það er ekki fyrr
en að lokum að við gerum okkur
grein fyrir því að þeir eru báðir jafn
einmana og eru í raun einn og sami
maðurinn. Hann er maður sem við
þekkjum. Því að eins og Jón sagði
sjálfur við mig: „Einmanaleikinn er
það hræðilegasta sem til er og við
hræðumst hann öll“ og við þurfum
heilmikinn styrk til þess að standa
gegn þeim ótta.“
Tóku sveitarmenn þessari um-
fjöllun ekkert illa?
„Nei, en það verður að segjast að
ég ræddi ekki við neinn um hvað ég
var að gera. Ég var einfaldlega að
fengið komment frá þeim sem að
málinu komu?
Fólk hefur orðið fyrir áhrifum
„Viðbrögðin við myndinni hafa
auðvitað verið mjög ánægjuleg fyrir
mig og líka nokkuð óvænt. Mér
finnst sú góða aðsókn sem myndin
hefur fengið gefa tilefni til þess að
vera bjartsýnn á að íslenskir áhorf-
endur hafi enn áhuga á sögum af
sjálfum sér. Meðan svo er, er gaman
að búa til kvikmyndir.
Mér hefur líka þótt vænt um að
upplifa að fólk hefur orðið fyrir
áhrifum af myndinni og hún hefur
verið því umhugsunar- og umræðu-
efni. Ég hef hins vegar ekki heyrt
frá fólki í Árneshreppi sérstaklega
og á ekkert endilega von á því.
Ég held að þeir sem horfa á þessa
mynd opnum huga geri sér grein
fyrir því að hún er hvorki réttarhöld
né dómur og er alls ekki neins konar
atlaga að fólki, hvorki sem ein-
staklingum eða samfélagi.“
Hvernig tók Jón myndinni?
„Hann faðmaði mig bara.“
Hvar er Jón í dag?
„Í framhaldi af lokaskoti mynd-
arinnar þá lögðum við Jón af stað til
Reykjavíkur. Það var 8. janúar,
haugarigning og rok, vegurinn ísi
lagður, manndrápshálka og engin
miðstöð í bílnum. Um það bil miðja
vegu inn Reykjafjörð fauk bíllinn út
í vegkant og bratt niður í fjöru. Það-
an varð honum ekki komið nema
setja undir keðjur. Bíllinn fauk hvað
eftir annað út af tjakknum og þetta
tók langan tíma. Að lokum vorum við
báðir blautir inn að skinni.
Við ókum yfir í Veiðileysufjörð og
kyntum upp í neyðarskýlinu sem þar
er. Því næst skriðum við saman und-
ir teppisdruslu og vorum þar saman
þangað til við vorum orðnir þurrir.
Þessi ferð er mér algjörlega
ógleymanleg en við vorum alls 18
tíma á leiðinni. Jón fór svo rakleiðis
austur í Kárahnjúka og vann þar
lengi við gangagerð. Hann var í
Færeyjum um tíma en núna býr
hann í Reykjavík.“
Morgunblaðið/Sigurgeir S.
Stjórnandinn Steinþór Birgisson eyddi átta árum af ævi sinni í að gera heimildarmynd um bæði Jón og séra Jón sem segja má að sé sitthvor maðurinn í þeim sama.
Myndin hvorki réttarhöld né dómur
 Heimildarmyndin Jón og séra Jón sigraði á heimildarmyndahátíðinni á Patreksfirði í vor og var
sýnd fyrir fullu húsið í Bíó Paradís  Steinþór Birgisson er höfundur myndarinnar
dokúmentera það sem ég sá og ekk-
ert var nokkru sinni sviðsett eða tek-
ið upp án leyfis.“
Bæði Jón og séra Jón virðast vera
afslappaðir gagnvart kvikmyndavél-
inni, hvernig náðist sá árangur?
„Jón setti mér aldrei nein mörk
um hvað mætti mynda og hvað ekki
og athyglin er stöðugt á honum. Að
lokum held ég að myndavélin og
hann hafi nánast runnið saman. Sú
ákvörðun að spyrja aldrei neinn ann-
an en Jón beinnar spurningar um
nokkurn hlut hefur hins vegar þau
áhrif að allt annað fjarlægist.“
Hvernig fékkstu að fara með vél-
ina inn á átakafundinn?
„Úttektin á prestssetrinu sem var
gerð í samhengi við starfslokasamn-
ing Jóns var opinber gjörningur,
framkvæmdur í viðurvist vitna
þannig að leyfi til upptöku var auð-
fengið. Enda var ég heldur ekki einn
um að vera með myndavél.“
Hvernig hafa viðbrögð verið við
velgengni myndarinnar? Hefurðu
28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. OKTÓBER 2011