Teningur - 01.06.1989, Blaðsíða 62

hann þekkti tónlist mína. Samtalið
æxlaðist síðan þannig að ég samþykkti
að skrifa fyrir hann konsert þótt ég
hefði enga persónulega reynslu af
píanói. Næstu tíu mánuðina sökkti ég
mér niður í píanótónlist, allt frá Bach
til okkar tíma. Samdi að því búnu
verkiö á sjö eða átta mánuðum 1985.
Þessi konsert er í fjórum þáttum og
tekur fjörutíu mínútur í flutningi. Allir
eru þættirnir byggðir á einni lagrænni
línu þótt þeir séu mjög ólíkir innbyrð-
is. Woodward sá þá fyrir sér eins og
íslenskt landslag. Mér bjó þó ekkert
slíkt í hug. Fyrir mér var það ögrun að
skrifa verk í stóru formi úr litlum efni-
við. Ég hef og notað sömu aðferð
seinna - samið margþátta verk úr ein-
földu efni þar sem hver þáttur hefur
sérstakan blæ. Andstæður leikast á
og tengjast með ýmsu móti.
Básúnukonsertinn var saminn fyrir
Christian Lindberg, sem ereinn mesti
básúnusnillingur á okkar dögum. í
honum er beitt ýmsum tæknibrögðum
sem mér býður í grun að hafi sjaldan
verið notuð áður í básúnutónlist. Við
Lindberg hittumst í Stokkhólmi og
gerðum í sameiningu ákveðnar til-
raunir með þol hljóðfærisins. Ég skrif-
aöi til dæmis síbreytilegar ventiltrillur,
ýmist eintóna, litlar tvíundir og stórar
tvíundir, ventilhljóma og mjög langar
bundnar hendingar. Einnig nota ég
pedaltónsviðið sem væri það hluti af
venjulegu tónsviði básúnunnar.
Verkið sjálft er byggt upp á stórum
kadensum þar sem mikið er lagt á
einleikarann. Það er skipt í þrjá kafla
en ekki eiginlega þætti. Fyrst er áhersla
iögð á lagrænar línur, kontrapúnktíska
vinnslu, síðan er einskonar sálmur
með allt öðrum blæ og loks kemur rit-
mískur kafli. Áður fyrr var mikið
skrifað fyrir básúnu, á tímum Gabrí-
elis og þeirra. Nú virðist það aftur vera
að færast í vöxt enda er básúnan
heillandi hljóðfæri. Það skiptir þó
miklu máli hver á heldur. Lindberg er
frægur fyrir fallegan tón. Það hefur
verið sagt að hann sé eins og sörig-
rödd með hornhljóm.
11
Ég hef starfað með mörgum hljóð-
færaleikurum á seinustu árum. Af
þeim er Woodward mér einna minn-
istæðastur. Það var mikil reynsla að
semja fyrir hann enda hafði hann frá-
bæra hæfileika til að hugsa eins og
tónskáld. Það kom mér sérstaklega á
óvart. Einnig má nefna Roger Carls-
son, slagverksleikara sem ég samdi
fyrir einleiksverk á marimbu og són-
ötu fyrir slagverk. Þau voru frumflutt í
mars 1988. Carlsson „fraserar" á ein-
staklega fallegan hátt auk þess sem
hann er tæknilega snjall. Af íslenskum
hljóðfæraleikurum má nefna Einar
Jóhannesson, Hörð Áskelsson, Guðn-
ýju Guðmundsdóttur og Unni Svein-
bjarnardóttur.
Mér virðist geta íslenskra hljóð-
færaleikara hafa aukist frá því sem
áður var. Hins vegar skara mjög fáir
framúr. Hér eru haldnir alltof margir
tónleikar. Það er eins og þröskuldur-
inn hafi lækkað. íslenska tónlistar-
menn virðist vanta metnað. Efnisval
þeirra er oft óvandað. Sömu verkin
eru leikin aftur og aftur auk þess sem
fá íslensk verk eru tekin til flutnings.
Það kemur einkum fram þegar íslend-
ingar leika erlendis. Það er eins og
þeir séu hræddir við íslenska tónlist.
Kannski það sé minnimáttarkennd.
Nú er mikið talað um grósku í
íslensku tónlistarlífi. Sé fjöldi tónleika
mælikvarði á grósku er hún augljós-
lega fyrir hendi. Sé sköpunarkraftur
hafður að viðmiði er hins vegar Ijóst
að hljóðfæraleikarar okkar eiga langt í
land. Það eru færri vondir tónleikar
haldnir nú en áður. Hins vegar er eins
og meðalmennskan sé útbreiddari en
áður var.
12
Nú í vikunni verður frumflutt eftir mig
nýtt verk sem nefnist SINDUR eða
gneistaflug. Það er samið fyrir slag-
verkshóp sem kallar sig Snertu. Þetta
verk er í fjórum mjög ólíkum þáttum
þar sem reynt er að sýna fram á fjöl-
breytileika slagverksins. Þann víða
heim hljóða og tóna sem það býr yfir.
Mér varð m.a. hugsað til höggmyndar
Einars Jónssonar sem ber sama nafn.
Myndin sýnir járnsmið að móta mann-
eskju. Það gneistar undan höggum
hans og í neistafluginu birtast þekktar
höggmyndir sem meistarinn hafði
gert. Annars er lagrænt efni verksins
byggt á talnaröðum úr svokölluðum
töfrateningum. í tölum býr upphaf
allra hluta, sagði Pýþagóras. Þær eru
lyklar að leyndardómum alheimsins.
Ekki veit ég hvað dró mig að slag-
verkinu á sínum tíma. Ekki var það
trommusóló popparans. Mig langaði
af einhverjum ástæðum til að semja
tónlist fyrir ásláttarhljóðfæri. Nota þau
á annan hátt en gert hafði verið. í
huga margra er einungis hægt að
nota þessi hljóðfæri á ritmískan hátt.
Ég vildi nota þau lagrænt. Slagverks-
fjölskyldan er stærsta hljóðfærafjöl-
skyldan. Enginn veit hvað hún telur
mörg hljóðfæri en líklega skipta þau
tugum þúsunda. Það segir sig því
sjálft að möguleikarnir eru óteljandi.
Þannig má nota „stærri" hljóðfærin
eins og páku, marimbu, víbrafón og
krómatískt stemmdar trommur á marg-
víslegan hátt. Á marimbu er til dæmis
hægt að leika með mjúkum sleglum
og fá hæga líðandi hljóma líkt og með
orgeli. Öll hafa þessi hljóðfæri svo
frábæra ritmíska og litræna mögu-
leika. Mig langaði til að hrífa þau úr
sínu hefðbundna hlutverki. í þeim til-
gangi hef ég m.a. samið einleiksverk
og konsert fyrir litla trommu, verk sem
nú eru kennd og leikin víða um heim.
í þeim reyni ég að semja ritmíska lag-
línu sem síðan er unnið úr líkt og í
verkum með hefðbundna hljóðfæra-
skipan.
13
Það er langt síðan mér varð Ijóst að
engin hefð er fyrir notkun hand-
tromma í þeirri tónlist sem hugur
minn stóð til. Þetta hljóðfæri er og
upprunnið í menningarsamfélögum
sem við þekkjum aðeins af afspurn.
Ég einsetti mér því að búa til nýtt
hljóðfæri - nýjar handtrommur - sem
miðað væri við evrópska tónhugsun.
Þessu verki hratt ég í framkvæmd um
1980. Hafði þá lært tækniteiknun og
starfað um hríð á arkitektastofu í
bænum. Ég gerði teikningu að þessu
hljóðfæri og hef síðan barist fyrir að
það yrði smíðað og framleitt. Þeirri