Svart á hvítu - 01.01.1979, Side 51

Hans Magnus Enzensberger
Björn Jónasson þýddi
Drög að fjölmiðlafræðum
Hans Magnus Enzensberger
er Þjóðverji. Hann fæddist árið
1929 og ólst upp í Nurnberg.
Hann lagði stund á bókmennta-
fræði, tungumál og heimspeki
við ýmsa háskóla íÞýskalandi og
Frakklandi, auk þess sem hann
var um skeið kennari við há-
skólann í Frankfurt. Hann hefur
unnið sér orð fyrir Ijóðagerð,
ennfremur hefur hann samið
verk fyrir útvarp, skrifað heim-
ildarverk og stundað fræðistörf.
Hann hefur síðan árið 1965
staðið fyrir útgáfu tímaritsins
Kursbuch og þar birtist eftirfar-
andi grein, undir heitinu:
..Baukasten zur Theorie der
Medien".
Þýðing sú sem hér birtist er
byggð á enskri og danskri þýð-
ingu.
Ýmsir urðu til að lesa þýðing-
una yfir og eiga Árni Óskarsson,
Halldór Guðmundsson, Kristín
Ólafsdóttir og Ögmundur Jón-
asson einkum þakkir skildar.
H. M. Enzenberger.
Ef ykkur þykir þetta
vera loftkastalar
þá bið ég ykkur aö athuga
hvers vegna.
Brecht / Radiotheorie.
1. Þróun fjölmiöla sem byggjast á
rafeindatækni hefur gert vitundar-
iðnaðinn að ráðandi afli í félags- og
efnahagslegri þjóðfélagsþróun á
síð-iönöld. Áhrifa þessara fjölmiðla
gætir í öllum þáttum framleiðslunn-
ar; þeir verða sífellt ríkari þáttur í
margvíslegum stjórnar- og eftirlits-
störfum auk þess sem þeir eru eins
konar mælikvarði á ríkjandi tækni.
I stað skilgreininga, verður hér til
viðmiðunar gefið yfirlit, þótt ekki sé
það tæmandi, yfir þær nýjungar sem
fram hafa komiö á þessu sviði á
undanförnum 20 árum: Fjarskipta-
gervihnettir, lita-, þráð- og snældu-
sjónvarp, segulmyndröðun, mynd-
segulband, myndsími, stereofóní,
lasertækni, rafeindastöðuleg afrit-
un, rafeinda-hraðprentvélar, náms-
vélar, rafeindastýrð míkrófilmu-
spjaldskrá, þráðlaus prentun, sam-
vinnslukerfi (time-sharing com-
puter), upplýsingabankar. Allir
þessir fjölmiðlar samtvinnast æ meir
innbyrðis og tengjast hinum eldri
fjölmiölum s. s. prentverki, hljóö-
varpi, kvikmynd, sjónvarpi, síma,
fjarrita, ratsjá o. s. frv.
Hin almenna móthverfa milli
framleiðsluaflanna og framleiðslu-
afstæðnanna er jafnan skörpust þar
sem framleiðsluöflin eru lengst á
veg komin.
Einokunarauðvaldið þróar vit-
undariðnaðinn hraðar og víðtækar
en aðra þætti framleiðslunnar en
neyðist jafnframttil að hafa á honum
taumhald. Hér er því um móthverfu
að ræða. Sósíalísk kenning um fjöl-
miöla hlýtur að grundvallast á þess-
ari móthverfu. Hún verður að leggja
áherslu á þá staðreynd að við þess-
ar tilteknu framleiðsluaðstæður
gætir óleysanlegrar og hraðvaxandi
ósamkvæmni, sem leitt getur til
sprengingar. Slík kenning „verður
að hafa forsagnargildi" (Benjamin).
„Gagnrýnin" úttekt á núverandi
ástandi hrekkur ekki til. í slíkri úttekt
er hætt við að þeir ört vaxandi
árekstrar sem eru innan fjölmiðlun-
arinnar sjálfrar verði raktir til hags-
munaandstæðna eða vinnudeilna
(yfirmenn/blaðamenn, útgefend-
ur/rithöfundar, einokunarfyrir-
tæki/smáfyrirtæki, ríkis- og réttar-
gæslustofnanir/einkarekstur o. s.
frv.), og þeir túlkaðir einvörðungu
frá fagfélagslegu eða frjálslyndu
sjónarmiði. Slíkur skilningur er of
grunnfær og takmarkast af vanda-
málum daglegrar baráttu.
Enn er ekki til fjölmiðlafræði
byggð á marxískum grunni. Af þeim
sökum skortir nothæfa baráttutækni
á þessu sviði. Afstaða sósíalískrar
vinstrihreyfingar til nýrra fram-
leiðsluhátta í vitundariönaðinum
flöktir á milli skelfingar og daðurs.
Þessi tvískinnungur endurspeglar
bæði það hversu margfaldir fjöl-
miðlarnir eru í roöinu og svo hitt
hversu hallloka vinstrihreyfingin
hefur farið í viðureigninni við þá.
Fengju þau framsæknu öfl sem í
hinni nýju framleiðslutækni búa að
leika lausum hala, leystust þessi
vandamál; af þeim sökum verður
auðvaldið, og eins sovéskir endur-
skoðunarsinnar að reyna að hefta
þau, þar sem þau ógna veldi beggja.
2. Mikilvægasti eiginleiki raf-
eindafjölmiðlanna, sá eiginleiki sem
sker úr um pólitískt gildi þeirra, er
hreyfiafl þeirra. Til þessa hefur verið
komið í veg fyrir að hægt væri að
nýta þennan eiginleika.
Þegar ég segi hreyfiafl þá meina
ég hreyfiafl. Það er ef til vill nauð-
synlegt í landi sem þekkir fasisma
(og stalínisma) af eigin raun, að út-
skýra hvað orðiö merkir, sem sé: að
gera fólk hreyfanlegra en þaö er.
Frjálst eins og dansfólk, snarrátt
eins og knattspyrnumenn, óútreikn-
SVART Á HVlTU
49