Birtingur - 01.12.1967, Page 32

TOINI HAVU: HALLDÓR LAXNESS OG HUGMYNDIR HANS
Æskan er tfmi sjálfsdýrkunar: hinn ungi
snillingur stingur höfðinu inn í sitt eigið ego,
eins og það væri trog fullt með iðandi deigi;
munnur, augu og eyru fyllast af hans eigin
sjálfi. Fullorðinsárin eru tími annars konar
sjálfsskoðunar, íhugulli og hlutlægari sjálfs-
þekkingar. Það er þá, sem maður tekur af-
stöðu til mannkynsins, tímans og alheimsins,
sem nú á tímum er það sama og að segja
eilífðin. Bók, sem fjallar um breytingar, verð-
ur bók hins varanlega.
Þá er einnig auðveldara að vera góður, ef góð-
leikinn felst í því að vera sáttur við tilveruna
og sjá aðeins hið góða í öðrum: að horfa í
gegnum hin hæpnu afrek mannanna inn í
kjarna sjálfsins, sem þrátt fyrir allt þráir hið
góða. — Þegar Halldór Laxness kom síðast til
Finnlands haustið 1960, sagði hann um sjálf-
an sig: „Eftir því sem maður eldist, verður
maður umburðarlyndari. Tilveran skiptist
ekki lengur eingöngu í svart og hvítt. Maður
sér aðeins fólk, og fólk er gott.“ Þess vegna
segir hann, að meira að segja persónurnar í
bókum hans nú orðið leggi sig fram um að
vera góðar og ekkert annað.
I.ao-Tse, einn af áhrifamestu kennurum Lax-
ness, segir: „Sá sem lifir í sátt við sjálfan sig
og umhverfið hefur höndlað eilífðina. Sá,
sem hefur höndlað eilífðina, hefur eignazt
sinn guð.“
Finnski rithöfundurinn Martti Merenmaa,
sem líkt og Laxness hefur uppgötvað hinn
platónsk-búddiska góðleik, fegurð og kærleika
á efri árum, lýsir sams konar andlegum full-
komleik í skáldsögu sinni Benjamín píla-
grímur með þessum orðum: „Hin varanlega
friðsæld fagurrar hugsunar." í þeirri skáld-
sögu Laxness, þar sem hæfileikar hans sem
episks höfundar njóta sín bezt að mínu áliti,
Heimsljósi, ná þjáningar skáldsins há-
marki í eins konar upprisu á fjallinu við
sólaruppkomu: „Og fegurðin mun ríkja ein.“
Á þennan hátt gæti maður sagt lífssögu Hall-
dórs Laxness, ef maður ætti að lesa hana af
bókum hans og ritum. í ritgerð sinni „Bæk-
ur“ frá 1928 hafði Laxness, þá enn ungur
maður, öðlazt næga þekkingu til að geta sagt,
að „bækur eru vitnisburður um sálarlíf mann-
anna, sem hafa ritað þær“.
Það var ekki fyrr en eftir að hafa lesið bæk-
urnar, að ég kynntist höfundinum. Það vildi
svo til, að einmitt sama daginn og Laxness
lagði enn einu sinni leið sína um Finnland,
í þetta sinn frá Sovélríkjunum, birtist fyrsti
ritdómur minn um eina af bókum hans,
sænsku útgáfuna af íslandsklukkunni, i blaði
mínu Helsingin Sanomat. Þá hitti ég hann í
eigin persónu í fyrsta sinn. Maður skyldi ekki
trúa því, að þessi augljósi spjátrungur í
30
EIRTINGUR