Austurland - 23.12.1997, Blaðsíða 10

10
Jól 1997
Aðalbjörn Sigurðsson
Upphaf sögu austfirskra fjölmiðla
A þessu ári eru 120 ár síðan fyrsta blað Austfirðinga, „Skuld" hóf göngu sína. Það er í rauninni
ótrúlegt að þessara tímamóta hafi ekki verið minnst hérfyrir austan á einhvern hátt; minni tímamótum
hafa verið gerð mjög vegleg skil, svo ekki sé fastar að orði kveðið.
Það er ekki annað hœgt en að dást að einstaklingum sem fyrir rúmlega öld síðan fóru út í það
þrekvirki að hefja útgáfu vikublaðs á Austurlandi. Aðstœðurnar hafa verið etfiðar og sú tœkni sem
notuð var að okkar tíma mœlikvarða vœgast sagt frumstœð. En þrátt fyrir margskonar etfiðleika í
útgáfustarfsemi á Austurlandi í gegnum tíðina hefur oft verið stunduð blómleg blaðaútgáfa af ýmsu
tagi. Hér áður fyrr voru það yfirleitt hugsjónamenn sem voru drijfjaðrir í þessari útgáfu. Of voru
vinnudagarnir langir og þóknunin engin, en samt var haldið áfram.
Skuld, stærsta blaðið á
íslandi
Sumardaginn fyrsta, hinn 19.
apríl árið 1877, kom skonnortan
Sophie til Eskifjarðar. Sophie
var hlaðin ýmsum algengum
vamingi en eitt flutti hún sérstætt
og merkilegt - hún kom færandi
fyrstu prentsmiðjuna á Austur-
landi, Skuldarprentsmiðju. Með
skipinu kom einnig Jón Olafsson
ritstjóri, sem keypt hafði prent-
smiðjuna erlendis.
Jón þessi Ólafsson var út-
gáfustarfsemi ekki ókunnur því
hann hafði gefið út blöðin „Bald-
ur“ og „Göngu-Hrólf ‘ í Reykja-
vík. Aðdraganda þess að Jón
kemur austur er að finna í útgáfu
þessara blaða. I fjórða tölublaði,
þriðja árg. „Baldurs" sem kom út
19. mars 1870 kom Islendinga-
p Skuld.
„SKI'I.li”
M ....
C' S|S£S^S |!§i|
JÍgjfss a®iSgís35
Fyrsta tölublað „Skuldar" í
ritstjórn Jóns Olafssonar kom út
8 maí 1877. A forsíðu blaðsins
stendur „Skuld, stœrsta blað á
Islandi“ þannig að Ijóst er að
ekki var minnimáttarkenndinni
fyrir aðfara hjá Jóni. Skuld átti
þó ekki eftir að vera lífseigt blað
og síðasta tbl. Skuldar á
Eskifirði kom út aðeins þremur
árum seinna.
bragur með söngnótum við. Þar
var víða kveðið fast að orði og
var blaðið gert upptækt. I
framhaldi þessa flýði Jón til
Noregs á meðan málsókn stóð
yfir en hann var síðan sýknaður.
Þegar Jón kom heim fór hann að
gefa út nýtt blað í Reykjavík er
hann nefndi „Göngu-Hrólf’.
Vorið 1873 birtist í blaðinu grein
um landshöfðingjann Hilmar
Finsen og var Jón fyrir hana
dæmdur í 1200 ríkisdala sekt.
Þar sem hann hafði engan vegin
efni á að borga sektina hjálpaði
Páll Ólafsson, alþingismaður og
bróðir Jóns, honum að flýja til
Vesturheims. Sektin var síðar
lækkuð niður í 400 ríkisdali og í
kjölfarið greiddi Páll sektina. I
framhaldi þess kom Jón aftur til
íslands árið 1875 og settist þá að
á Eskifirði. Árið eftir (1876 -
1877) var hann í Kaupmanna-
höfn en þaðan kom hann með
prentsmiðju, sem hann setti nið-
ur á Eskifirði á útmánuðum 1877
og hóf útgáfu á blaðinu Skuld
Fyrsta blað Skuldar kom út 8.
maí 1877. Ekki fer mikið fyrir
hógværð ritstjóra blaðsins við
upphaf göngu þess því að á
forsíðunni stendur skýrum stöf-
um: “Skuld, stærsta blað á
Islandi”. Skuld kom út í 3 ár á
Eskifirði, árin 1877 - ’80. Blaðið
var all fjölbreytt að efni, en ekki
að sama skapi vinsælt. Ritstjór-
inn var deilugjam og óvæginn og
lenti fljótt í ýmsum ritdeilum. Þó
má ótvírætt fullyrða að blaðið
hafði margvísleg menningarleg
áhrif á Austurlandi. Að vísu varð
blaðið, eins og áður kom fram.
aldrei vinsælt en Skuld flutti
lesendum sínum margvíslegt
fræðandi efni. Það má einnig full-
yrða að Skuld átti mikinn þátt í
því að vekja Austfirðinga tíl
umhugsunar um landsmál”.
Glögglega má ráða af ýmsum
orðsendingum til lesenda, sem
birtar voru í Skuld, að margvís-
legir erfiðleikar hafa steðjað að
útgáfu blaðsins. Kom þar fyrst
og fremst tvennt til: Óvissir póst-
flutningar og vandræði við að
innheimta áskriftargjöld en það
var yfirleitt gert með innskrift í
verslunum. Þegar komið var
fram á árið 1880 var hagur blaðs-
ins orðinn slæmur og svo komið
fyrir Jóni Ólafssyni að hann fékk
ekki lengur úttekt í verslunum á
Eskifirði. I þessum fjárhags-
kröggum tók Jón þá ákvörðun að
hætta útgáfu Skuldar á Eskifirði.
Á árinu 1881 voru prentuð 14
tölublöð af Skuld í Kaupmanna-
höfn og eftir nokkurt hlé á útgáf-
unni hófst prentun á blaðinu í
Reykjavík. Síðasta tölublað Skuld-
ar kom út 28. febrúar 1883 og
þar tilkynnt að Skuld, fyrsta blað
Austfirðinga, verði sameinað
Þjóðólfi, fyrsta blaði Islendinga,
undir ritstjóm Jóns Ólafssonar.
AUSTRI elsti
Fljótlega eftir að Skuldar-
prentsmiðja tók til starfa á Eski-
firði hóf Sigurður Gunnarsson
prestur á Hallormsstað að vinna
að útvegun heimildar til reksturs
prentsmiðju á Seyðisfirði. Mun
Sigurður hafa verið í forsvari
fyrir hóp Austfirðinga sem voru
óánægðir með skömmótt skrif
Jóns Ólafssonar í Skuld og töldu
fulla ástæðu til að hefja útgáfu
annars blaðs í landshlutanum.
Hinn 31. júlí 1878 var Sigurði
veitt prentsmiðjuleyfi fyrir hönd
Prentfélags Austfirðinga, Jóni
Ólafssyni til mikillar gremju.
Ritaði Jón grein í Skuld um mál
þetta og getur þess að fimm
prentsmiðjur séu í landinu og
fráleitt að fjölga þeim. í grein-
inni segir hann meðal annars:
“...Sigurðr exprófastr Gunn-
arsson... uppgjafa-prófasti; upp-
gjafa-ritstjóri uppgjafa-árritsins
“Iðunnar", uppgjafa-þingmaður
og uppgjafa-pólitíkus, væri nú
einnig orðinn uppgjafa-maðr á
vitinu, er hann gœti eigi sjáandi
séð, að sér vœri ofaukið á Austr-
landi með nýja prentsmiðju. ”
(Skuld 13. nóv. 1878)
Fyrsta tölublað Austra kom út
22. des. 1883. Ritstjóri var Páll
Vigfússon og í fyrsta ávarpi sínu
til lesenda lagði hann áherslu á að
blaðinu væri ætlað að verða fjórð-
ungsblað, málgagn Austfirðinga.
Blaðið varð fyrir þungum
áföllum og kom aðeins út í stutt-
an tíma. Árið 1885 létustu bæði
prentari blaðsins, Guðmundur
Sigurðsson og ritstjórinn, Páll
Vigfússon. Fenginn var prentari
frá Akureyri tímabundið.
Nýr prentari var síðan ráðinn,
Baldvin M. Stefánsson. Hann
veiktist í árslok 1887 og andaðist
í apríl 1888. Þessi áföll ásamt
öðrum erfiðleikum urðu til þess
að blaðið varð ekki langlíft og
síðasta blað Austra kom út í
desember 1887.
AUSTRI næst elsti
í rauninni var það ekki í
samræmi við þá uppgangstíma,
sem voru á Seyðisfirði og reynd-
ar Austfjörðum öllum í lok síð-
ustu aldar, að gefist væri upp á
útgáfu eina blaðsins í landshlut-
anum og prentsmiðju þess lokað
enda undu Seyðfirðingar því
ekki lengi að vera blaðlausir en
hafa í byggðarlaginu prent-
smiðju sem engum gagnaðist.
Það var framkvæmdamaðurinn
mikli, Ottó Wathne, sem stóð
fyrir því að hafin var aftur útgáfa
blaðs á Seyðisfirði árið 1891.
Ákvörðun var tekin um að nýja
blaðið skyldi bera nafnið Austri,
sama nafn og prýtt hafði haus
blaðs Prentfélags Austfirðinga
áður. Fyrsta tölublað Austra hins
nýja kom út 10. ágúst 1891 og
geri Skapti Jósepsson, ritstjóri
þar grein fyrir ástæðum
útgáfunnar og stefnu blaðsins í
alllangri grein. Þar fjallar hann
meðal annars um nauðsyn á
útgáfu „dagblaða”. Síðan nefnir
hann þau blöð sem leggja kapp á
að flytja fréttir líðandi stundar og
taka til umfjöllunar framfaramál
þjóðar og einstakra landshluta.
Um þetta segir Skapti eftírfarandi:
Því fleiri og tíðari sem
dagblöðin eru, því betur geta
þau talað máli tímans, lýst
þörfum þjóðarinnar og stutt að
framförum hennar. Þessa
nauðsyn hafa menn séð og
kannast við og reynt úr að bæta
hér á landi, og því eru nú
dagblöðin gefin út í öllum
landsfjórðungum, nema Aust-
urlandsfjórðungi einum, sem þó
liggur bezt við samgöngum við
útlönd og er einhver hinn jafn
efnaðasti hluti landsins og vel
mannaður. En það hefir eigi
skort, að Austlendingar hafi
kannast við, að brýn nauðsýn
vœri á dagblaði, sem gefið væri
út hér á Austurlandi, og því reis
blaðið “Skuld” á fætur, en varð
ekki langgætt, og seinna
“Austri”, sem Austlendingar
stofnuðu í félagi. En báðum
þessum blöðum háði mjög
samgönguleysi á sjó og landi, og
blaðið “Skuld” illa sett á
Eskifirði, en ritstjórn “Austra"
jafnan höfð meira eða minna í
hjáverkum, og stundum sat
ritstjórinn í marga mílna fjar-
lægð frá útkomustað blaðsins.
Ur þessum síðara annmarka
er nú vonandi bætt með því að
vér önnumst alveg ritstjórn og
útsendingu blaðs þessa, og ætti
það að geta farið í bœrilegu lagi,
Góðir Austfirðingar
Gleðileg jól
gott og farsælt komandi ár
Þökkum viðskiptin á árinu
sem er að líða
Vélar hf.
Vatnagörðum 16 Reykjavík

Oskum Rorðíirðingum
og ftusfíirðingum öllum
gleðilegra jóla og
íarsasls komandi árs
Þöhhum írába2rar viðtöhur
Föndurhús Jennýjar
nTiðslrazfi 4 Reshaupsfað
s. 477 1017