Íslenzk tunga - 01.01.1960, Side 137

RITFREGNIR
133
að hér og annars staðar í bókinni er vísað til höfuðrita um hvert atriði. Sú
upptalning er að vísu engan veginn tæmandi, eins og höfundur tekur fram. Þó
er að henni mikil stoð. I þessum kafla — og raunar í allri bókinni — er bent
á samband málvísindanna við stefnur innan annarra vísindagreina og listgreina.
Gerir þetta hókina skemmtilegri aflestrar og veitir lesandanum víðari útsýn
en ella hefði verið.
Næsti kafli fjallar um Ferdinand de Saussure, Genfarskólann og formstefn-
tina („strukturalismann") innan málvísindanna. Vikið er að nokkrum málfræð-
ingum, sem vísuðu veginn að hinu samtímalega sjónarmiði, sem lotið hafði í
lægra haldi á 19. öldinni, þegar sögulega sjónarmiðið réð lögum og lofum.
Bent er á, að sænski málfræðingurinn Adolf Noreen skiptir efni bókar sinnar
Vart sprák í mállýsingu (þ. e. „deskriptiva", samtímalega málfræði) og sögu-
lega málfræði. Má því segja, að hér örli á sömu stefnu og Ferdinand de Sauss-
ure boðaði í hinu merka riti sínu Cours tle linguistique gcnérale, sem gefið var
Ut að honum látnum af tveimur nemendum hans eftir uppskriftum af fyrir-
lestrum hans. De Saussure gerði strangan greinarmun á samtímalegri eða lýs-
andi málarannsókn annars vegar og sögulegri hins vegar. Það var víðsfjarri de
Saussure að vanmeta hið sögulega sjónarmið. Hann lagði aðeins áherzlu á, að
þessum tveimur sjónarmiðum mætti ekki rugla saman. Annað mikilvægt atriði
t kenningum de Saussures var sá greinarmunur, sem hann gerði á la langue,
þ. e. málinu sem kerfi, og la parole, þ. e. talinu eða málinu eins og það kemur
fram við talstarfsemi hvers einstaklings. Samkvæmt kenningum de Saussures er
það málið sem kerfi, sem er fyrst og fremst viðfangsefni málvísindanna. Síðan
rekur prófessor Malmherg áhrif Genfarskólans og formstefnunnar, sem haft
hefir m. a. í för með sér, að menn líta ekki á vandamálin sem einangruð fyrir-
hæri, heldur sem þátt í þróun málkerfisins. Þá er bent á, að de Saussure og
fylgismenn ltans litu á málið sem félagslegt fyrirbæri. En þetta sjónarmið er
nt. a. til styrktar málverndarstefnunni. Áður litu menn á þróun málsins svipað
°g náttúrulögmálin. Tilraunir til þess að hafa áhrif á þróun málsins voru sam-
kvæmt því gagnslausar. Ef hins vegar er viðurkennt. að málið sé félagslegt tæki,
sem hægt er að vissu marki að breyta, er eðlilegt, að reynt sé að laga það að
börfum og óskum þeirra, sem það nota.
Allmikið fjallar prófessor Malmberg í bók sinni um mállýzkurannsóknir og
mállandafræði. í fyrstu beindust mállýzkurannsóknir yfirleitt að rannsókn máls-
>ns á afmörkuðum svæðum, en þegar líða fór á 19. öldina, tók mállandafræðin
eða mállýzkulandafræðin að ryðja sér meira til rúms. í því sambandi minnist
höfundur á starf Georgs Wenkers. Ilann sendi út í Þýzkalandi spurningaskrár
um um það bil 300 orð og var hinn fyrsti, sem kom fram með þá hugmynd að
sýna útbreiðslu orða, framburðareinkenna o. s. frv. á landabréfum. Rekur hann
s'ðan þróun mállýzkurannsókna í ýmsum löndum, l. d. Frakklandi (Jules Gil-
héron, Edmond Edmont), Danmörlui (Valdentar Bennike, Marius Kristensen),