Akranes - 01.10.1952, Blaðsíða 11

Helga Baldvinsdóttir.
Ekki getur verið nein skynsamleg ástæða
til að efa það, að konur hafi ort ljóð á
íslandi eins lengi og karlmenn, og ekki
meir en kvenþjóðarinnar gætir í forn-
ritum okkar, geyma þó sögurnar kveð-
skap hæði norskra og íslenzkra kvenna
— þar á meðal vísu eftir Gunnhildi kon-
ungamóður. Skáldkonur eru því ekki nein
nýjung í íslenzkum bókmenntum, enda
undarlegt ef svo væri. En allt til þessa
dags er ekki unnt að segja að þær séu
þar fyrirferðamiklar en það hefir sínar
sérstöku ástæður, sem að nokkru leyti
liggja í augum uppi og alveg eru hag-
mælsku og skáldgáfu óviðkomandi. Þannig
er það, að ekki er til sjálfstæð ljóðabók á
prenti eftir íslenzka konu fyrr en 1876, er
út kom á Akureyri Síúlka Júliönu Jóns-
dóttur, sem litlu síðar fluttist vestur um
haf og lézt í hárri elli vestur á Kyrrahafs-
strönd árið 1918. Þessi fyrsta ljóðabók
íslenzkrar konu er í senn bæði furðu-
stór, — níu arkir, — og furðu merkileg,
því það er sannast sagna um hana að
þegar undan er skilin ein staka, hefir hún
til þess æma verðleika að vera gefin lit
á ný, og skemmtilegt væri ef konur vildu
beita sér fyrir að svo yrði gert á sóma-
samlegan hátt. 1 kjölfar hennar sigldu
nokkru siðar tvö lítil Ijóðasöfn eftir konur,
en minna kveður að þeim, og það er ekki
fyrr en með hinu fyrra ljóðakveri Ólafar
Sigurðardóttur, 1888, að ný stjarna rís í
sömu átt, en þá er ekki heldur um að vill-
ast að þar er skáld á ferðinni, og enn
hefir engin íslenzk skáldskona, ekki einu
sinni Vatnsenda-Rósa, kynt heitari eld en
Ólöf, og raun er það, að við skulum ekki
enn eiga viðunandi útgáfu af ljóðum henn-
ar.
Þegar hið fyrra kver Ólafar kom, var
þess enn langt að bíða að kona sú, Unn-
ur Benediktsdóttir Bjarklind, eða Hulda,
Skáldkonan Xlndína
I Erindi, er frú Lára Árnadóttir I
flutti í útvarpi, 2. nóv. 1952.
Við flutning erindis þessa varð að
fella úr nokkrar setningar á við og
( dreif sökum þess hve timinn var naum- |
| ur (20 mínútur), en þeim er haldið {
j hér. En aftur á móti þótti ekki ástæða {
j til að prenta hér kvæðin, þvi bókin er j
j nú komin út og þar geta menn lesið j
j þau í heild. Eru þau á allan hátt ágæt-
lega útgefin, eins og þau áttu skilið,
og bókin hin fegursta. Þarf ekki að
efa að hún muni verða vinsæl og nafn-
! ið Undína lengi í heiðri haft. Forleggj- I
| arinn er ísafoldarprentsmiðja.
• Ritstj. Akraness. j
sem nefnd hefir verið „ljóðadrottning Is-
lands,“ birtist á leiksviði bókmenntanna.
En af öllum íslenzkum konum mun hún
hafa látið eftir sig mest af ljóðum, og að
henni tókst það, mun óhætt að fullyrða
að við eigum að ekki litlu leyti henn-
ar hamingjusama hjónabandi að þakka.
En á þeim tíma, sem þarna liggur á milli,
kom fram á sjónarsviðið önnur íslenzk
skáldkona, að visu ekki hér heima heldur
vestan hafs, og það er um hana og henn-
ar verk að ég vildi segja hér nokkur orð
í kvöld. Þetta er kona sú, er fyrir og
um aldamótin orti undir dulnefninu Und-
ína og ákaflega fáir vissu þá hver var.
Laust eftir 1890 var Jón Ólafsson rit-
stjóri Heimskringlu, að nokkru leyti með
Gesti Pálssyni, svo að þar voru þá þeir
ritstjórar, sem ekki voru beinlínis utan-
gátta í bókmenntunum. Þá birtust í blaðinu
nokkur kvæði undir þessu ókennda nafni,
og voru þau með þeim hætti að ekki var
unnt að ganga fram hjá þeim eða lesa þau
athyglislaust.öndverðlega á árinu 1893
réðst Jón í að stofna tímaritið öldina, sem
kom út í Winnipeg í 4 ár, fyrst undir hans
ritstjórn, en síðan tók við annar afbragðs-
maður, Eggert Jóhannsson, skagfirzkur að
uppruna. öldin er enn í dag talin á með-
al okkar skemmtilegustu og fróðlegustu
timarita, svo að þeir þykjast eiga góða
eign, sem hana eiga. Bæði sem blaðamaður
og bókmenntamaður vissi Jón það vel hve-
nær hnífur hans kom í feitt, og sjálfur
var hann gott skáld og frumlegt og einn
hinn mesti snillingur á óhundið mál. En
hvað haldið þið að hann hafi látið birtast á
fyrstu síðu og fyrstu síðum þessa tíma-
rits, sem hann stofnaði nú, og vitanlega var
umhugað um að þegar í stað vekti at-
hygli? Til þess valdi hann nokkur kvæði
eftir þessa konu, sem enginn vissi hver
var, og það er vist, að honum missást
ekki i valinu. Hann átti eftir að birta
meira eftir hana og minnast hennar oft-
ar, en í þetta sinn komst hann þannig
að orði um hana:
„Það er lítið um það, að kvenfólkið
hafi til þessa lagt skerf til íslenzkra bók-
mennta, sízt þann skerf er nokkurs sé verð-
ur. Orsökina ætlum vér ekki að rannsaka;
vér höfum aðeins orð á því, sem engum
getur dulizt, sem vit hefir á og athugar
málið. Það er líklega engin þjóð, sem
framleiðir eins mikið af kveðskap eins og
Islendingar, en af þeim kveðskap á til-
tölulega litið skylt við skáldskap. Vér höf-
um áður í Heimskringlu átt því láni að
fagna að geta birt nokkur ljóðmæli eftir
islenzka konu, sem er undantekning frá
reglunni að þvi leyti að ljóð hennar eru
skáldskapur. Hún nefnir sig nafninu Und
ina, og vér hikum ekki við að segja, að
ekkert íslenzkt skáld þyrfti að fyrirverða
sig fyrir kvæðin hennar. Þau eiga fyrir
sér lengri aldur en blöðin, sem þau birt-
ast í; þau eiga framtíðarsæti í íslenzkum
bókmenntum. Þau eru vottur um sterka
náttúrugáfu og fegurðarsmekk; i einu orði:
þau sýna að Undína er skáld. Vér kunn-
um henni þökk fyrir kvæðin sín, og fyrir
sakir íslenzkra bókmennta hvetjum vér
hana til að rækja þessa gáfu sína.“
Við skulum hafa það í huga, að þeg-
ar Jón Ólafsson segir að ekkert islenzkt
skáld þyrfti að fyrirverða sig fyrir kvæði
Undínu, voru þeir síyrkjandi jöfrarnir
þrír, Benedikt Gröndal, Steingrimur Thor-
steinsson og Matthias Jochumsson, sem
hann dáði alla saman og mjög að mak-
legleikum — að ógleymdum Grími Thom-
sen, sem Jón var í engu vinfengi við og
hafði dæmt nokkuð harkalega, en gat þó
ekki á eftir stillt sig um að telja meiri-
háttar skáld, enda gat hann, með sinni
skörpu dómgreind, vitanlega ekki rekið
sjálfan sig úr vitni þar um. Og þennan
dóm sinn staðfesti Jón síðar. Þama var
þannig ekki tnn neina smáræðis-viður-
kenningu að ræða.
Við vitum nú hver þessi Undína var,
þó að ekki vissu það þá nema örfáir
þagmælskir trúnaðarmenn. Hún var
Helga Baldvinsdóttir frá Skútustöðum við
Mývatn, Helgasonar, en meðal systkina
Baldvins voru: 1. Stefán faðir Jóns rit-
höfundar á Litlu-Strönd, þess er ritaði
tmdir dulnefninu Þorgils gjallandi; 2.
Hjálmar faðir síra Helga á Grenjaðar-
akranes
119