Akranes - 01.10.1952, Blaðsíða 18
Gunnar Magnússon:
Vélsmiðjan Héðinn h.f. 30 dra
Jámiðnaður í sinni núverandi mynd
er tiltölulega ung atvinnugrein á landi
hér, þótt járnsmíðar í smáum stíl hafi
verið stundaðar af landsmönnum allt frá
upphafi Islandsbyggðar.
Á ofanverðri siðustu öld, er landsmenn
tóku að leggja meiri stund á sjávarútveg en
áður hafði tiðkazt, urðu nokkrir menn t.il
að leggja stund á járnsmíðar sem atvinnu
grein, er skipin stækkuðu, og útgerðin
jókst, og fyrsta vélaverkstæðið var stofn
að fyrir síðustu aldamót. En með komu
togaranna í eigu landsmanna sjálfra og
hins vaxandi vélbátaflota sköpuðust fyrst
vemlegir möguleikar fyrir starfrækslu vél-
smiðjurekstrar á fslandi.
1 Reykjavík voru starfræktar nokkrav
smásmiðjur fyrir heimsstyrjöldina fyrri.
Áhaldaeign þeirra var þó mjög lítil. Þæv
byrjuðu þó að auka við sig áhöldum, er
togaramir komu til landsins, en Þrándur
í Götu fyrir vexti þeirra og viðgangi var
skortur á vélum og hentugum aflgjafa.
Er Rafmagnsveita Reykjavíkur tók til
starfa 1927 urðu brátt straumhvörf í öll-
um iðnrekstri í bænum. Olíuhreyflarniv
hurfu brátt og rafhreyflamir komu í stað-
inn.
Traustir hornsteinar.
Vélsmiðjan Héðinn er stofnuð 1. nóv.
1922 af þeim Bjarna Þorsteinssyni, vét-
fræðing, og Markúsi fvarssyni, vélstjóra.
Leiðir þeirra félaga höfðu legið saman í
vélsmiðjunni Hamri, þar sem þeir voru
báðir samverkamenn. Kynning þeirra
leiddi til þess, að þeir ákváðu að stofna
saman i félagi nýja vélsmiðju.
Bjarni var Reykvikingur að ætt, son-
ur Þorsteins Jónssonar, járnsmiðs, er var
kunnur maður í iðnaðarmannastétt bæj-
arins. Bjarni var einn af þeim fyrstu, er
lauk fullkomnu vélstjóraprófi frá Vél-
stjóraskóla fslands, en sigldi síðan til
Hafnar og lauk þar námi í vélfræði.
Markús ívarsson var fæddur i Vorsa-
bæjarhjáleigu í Flóa. Snemma hneigðist
hugur hans til smíða, en hann stundaði
jöfnum höndum alla vinnu. Á 26. aldurs-
ári tók hann sig upp úr sveitinni, fór til
Eyrarbakka og lærði þar járnsmíði. Að
afloknu jámsmíðanámi fór hann til
Reykjavíkur, gekk í vélstjóraskólann 1912
—13, og gerðist síðan vélstjóri á togurum.
Þeir félagar, Bjarni og Markús, keyptu
smiðju þá, er Bjarnhéðinn Jónsson, jám-
smiður hafði starfrækt í Aðalstræti 6 B,
frá þvi um aldamótin, en starfsemi henn-
ar hafði legið niðri um tveggja ára skeið
eftir andlát hans. Gáfu þeir smiðjunni
nafnið „Héðinn“ til virðingar þessum
ágæta iðnaðarmanni.
Bjarnhéðinn hafði keypt smiðjuna af
læriföður sínum, Sigurði Jónssyni frá
Hliðsnesi á Álftanesi, en haim fékk leyfi
til að reisa smiðju á lóðinni nr. 6 við
Aðalstræti árið 1895. Traustir hornsteinar
hvíldu þannig undir stofnun „Héðins“ í
elzta iðnaðarhverfi landsins, þar sem Skúli
fógeti Magnússon staðsetti „Innréttingar“
sinar 170 árum áður.
Áræði og dugnaður stofnendanna
tveggja þótti einkenna starfsemi „Héð-
ins“ frá upphafi. Þeir félagar voru dug-
miklir og framsýnir iðnaðarmenn, sem
höfðu í hyggju að starfrækja hér fullkomna
vélsmiðju, er gæti tekið að sér margvís-
legar vélaviðgerðir og nýsmíði fyrir lands-
menn.
Starfsemin fyrstu árin.
Eigi var hátt til lofts né vítt til veggja
í fyrstu húsakynnum smiðjunnar. Mun
-smiðja Bjarnhéðins hafa verið 60 m2 að
gólffleti. Vélar voru fábreyttar miðað við
það sem nú er. Tveir rennibekkir, er drifn-
ir voru af olíumótor, handsnúin borvél
og fótstigin smergelskífa. Starfsmennirn-
ir voru fjórir að tölu, er smiðjan hóf starf-
semi sina 1. nóv. 1922, en í árslok voru
þeir orðnir sjö. Þrátt fyrir þessar aðstæður
þótti þegar í upphafi myndarbragur á
rekstri og framkvæmdum smiðjunnar.
Aðalviðfangsefni Héðins fyrstu starfs-
árin voru véla- og skipaviðgerðir, aðallega
togaraviðgerðir. Oft var langur vinnudag-
ur í byrjun vertíða, er allt kapp var lagt
á að koma skipunum til veiða. Lögðu þá
jámsmiðirnir ásamt eigendum oft nótt við
dag án þess að hvílast.
Strax á öðru. starfsári fyrirtækisins fram-
kvæmdi „Héðinn“ stóra flokkunarviðgerð
(klössun) á togaranum „Jóni forseta.“
Var það mesta skipaviðgerð, er fram-
kvæmd hafði verið i landinu til þessa tíma.
Engin dráttarbraut (slippur) fyrir tog-
ara var til í landinu. Torveldaði það mjög
allar meiriháttar skipaviðgerðir. Varð að
sæta sjávarföllum og renna skipunum upp
í fjöru, þegar framkvæma þurfti bolvið-
gerðir á þeim eða skipta um skrúfu. Oft
varð að hafa snör handtök við skrúfuskipt-
ingu meðan lágsjávað var.
Vöxtur og viðgangur smiðjunnar hélt
áfram, reistar voru nýjar byggingar fyrit
starfsemina og keyptar nýjar og fullkomn-
ari vélar, eftir því sem fjárhagur leyfði
hverju sinni. Var „Héðinn“ oft braut-
ryðjandi í að útvega ný tæki til landsins
og flutti þannig inn árið 1926 fyrsta raf-
suðutækið, er til landsins kom.
Árið 1952 er merkisár
þróunarsögu íslenzks véla-
iðnaðar. Fyrsti íslenzki dies
elhreyfillinn er smíðaður
af Héðni á því ári.
126
AKRANES