Akranes - 01.10.1952, Blaðsíða 12

stað;'3- Þuríður kona Jóns Árnasonar á
Skútustöðum föður þeirra síra Áma á
Skútustöðum, Sigurðar á Yztafelli og þeirra
systkina; og 4. Fríðrika kona Jóns Hinriks-
sonar föður Jóns alþingismanns í Múla.
Kona Baldvins var Soffía Jósafatsdótt-
ir á Stóru-Ásgeirsá í Víðidal Tómassonar
stúdents Tómassonar, sem mikill og merk-
ur ættbálkur er frá kominn. En móðir
Soffíu var Helga systir Jóns hins stjörnu-
fróða í Þórormstungu, þess er Bjöm Gunn-
laugsson ritaði um. Bróðir Jósafats var
síra Jóhann á Hesti faðir síra Jóhannesar
á Kvennabrekku. Tæki það of langan tíma
að rekja.þessar miklu ættir nánar.
Þau Baldvin og Soffía fluttust vestur
um haf sumarið 1873 og með þeim öll þau
böm þeirra, er þá voru fædd, og öll urðu
hið mesta merkisfólk. Á meðal þeirra var
Helga, þá fjórtán vetra, fædd 3. desember
1858. Samskipa þeim urðu skáldin Step-
han G. Stephansson og Kristinn Stefáns-
son. Vestra urðu þau Stephan og Helga
um eitt skeið nágrannar og var með þeim
góð vinátta.
Svo má segja að eitt og sama hlutskifti
biði allra íslenzkra innflytjenda fyrir vest-
an haf, það hlutskifti að vinna stranga
erfiðisvinnu með litlum tómstundum og
iðulega við harðneskjulegan aðbúnað. Svo
varð það líka fyrir þessari fjórtán ára
telpu. En þó að hún réði ekki yfir öðrum
tíma en nóttunni, og um skólagöngu gæti
þannig ekki verið að ræða, tókst henni
samt að mennta sig ágætlega, enda skorti
hvorki skarpar gáfur né kappsamlega á-
stundun. Er talið að hún yrði vel að sér
í enskum bókmenntum og íslenzkum. Hún
hafði frá blautu barnsbeini ort ljóð og eru
til góð kvæði eftir hana frá því áður en
hún fór vestur og önnur frá fyrstu mán-
uðunum þar. Þau, sem ort voru eftir að
vesturförin skyldi ráðin, sýna hve nauðug
hún fór, og hin djúpa heimþrá læknaðist
aldrei enda þótt það ætti fyrir Helgu að
liggja að lifa hátt á sjöunda áratug i
Vesturheimi og verða nær 83ja ára gömul.
Hún andaðist fyrir ellefu árum vestur á
Kyrrahafsströnd hjá dóttur sinni, Sophiu
Kyle, sem ásamt manni sínum, bar hana
á höndum sér og sýndi henni alla þá
ástúð og umönnun, sem nokkur dóttir
getur sýnt elskaðri móður.
Þegar Helga Baldvinsdóttir fæddist,
bjuggu foreldrar hennar á Litlu-Ásgeirsá
í Víðidal, en Gröf í sömu sveit þegar þau
fluttu vestur. Bæði voru þau miklum hæfi-
leikum búin til sálar og líkama og bæði
skáldmælt, þó að flestur sé kveðskapur
þeirra nú að líkindum glataður. 1 frá-
sögur er það fært, að maður nokkur svaka-
fenginn kvað:
Löngum þó ég leiki glatt
og listir margar vinni,
mim ég varla fara flatt
fyrir veröldinni.
1 þessu mun Baldvin hafa þótt kenna
nokkurs oflætis og svaraði hann:
Þú ef leikur þér of glatt
þár af hljótast kynni
að þú síðar færir flatt
fyrir eilífðinni.
Hann var glæsimenni svo af bar, hinn
mesti íþróttamaður, þjóðhagasmiður, völ-
undur bæði á tré og málma.
Vera má að elzta vísan, sem geymst
hefir eftir Helgu, eða Undínu, sé þessi,
kveðin meðan hún var enn í bernsku, og
sýnir þá þegar bæði skáldið og hagyrð-
inginn; svo snemma beygðist hjá henni
krókurinn til þess er verða vildi:
Hnígur sunna, og sígur
svartur skuggi á dal bjartan,
fríðum í fjalla hlíðum
fjóluna bærir gjólan;
eftir létt eyrum sléttum
ítækur streymir lækur,
i móiun litlum lóum
leiðist ei við sín hreiður.
I þessu erindi finnum við ekki annað
en kvíðalaust æsku-yndi og samúð með
því sem fagurt er í náttúrunni. Og æfi-
langt förlar þeirri samúð aldrei. En því
er miður, að eins og svartur skuggi seig
á dal bjartan, svo áttu einnig hræðilegir
skuggar miskunnarlausra örlaga eftir að
leggjast yfir skáldkonunnar eigið líf, eins
og ég mun brátt víkja að. En engin frost-
viðri æfidaganna megnuðu nokkru sinni
að kæla hjartað eða seyra þá miklu mann-
göfgi, sem þessari konu var meðfædd. Hún
flutti þetta með sér gegnum allt lífið, og
í sinum Jjungu raunum afklæddist hún
aldrei skikkju gleðinnar, heldur varðveitti
hún alla tíð hið ytra skin hennar og gat
sífellt glatt aðra, þó að hennar eigin hugar-
kvöl væri lítt bærileg. Sá siðferðisþróttur,
sem til slíks útheimtist, er mikil guðs-
gjöf og fáum gefin í svo ríkulegum mæli.
Guðmundur Finnbogason lýsti Steingrími
Thorsteinsson látnum þannig, að hanrx
hefði verið blíÖskáld, og fann þá eins og
löngum endranær rétta orðið. Ef hann
hefði ritað um Undínu, hefði hann senni-
lega lýst henni á sama hátt.
Helga mun ekki hafa verið nema örlítið
yfir tvítugt þegar hxin giftist Jakob Jón-
atanssyni Líndal frá Miðhópi í Víðidal.
Þau voru systkinabörn að frændsemi og
höfðu orðið samferða vestur. Bæði voru
þau glæsilega falleg í sjón og Jakob var
ágætlega gefinn maður og menntaðist vel.
Hann fékk góða stöðu sem réttarritari í
Pembina. En ölhneigð hans var slík að
við hana réð hann ekki og gerðist of-
drykkjumaður. Hjónabandið varð fjarska
ófarsælt, og unni þó Helga manni sín-
um umfram allt í veröldinni. Loks slitu
þau samvistir árið 1892. Þau höfðu eign-
ast að minnsta kosti fimm böm, en þá
lifðu aðeins tvö, Stefán og Sophia. Með þau
fluttist Hélga til bróður síns og vann fyrir
þeim að öllu leyti ein. Allmörgum árum
síðar kynntist hún skagfirzkum manni,
Skúla Stefánssyni, er hún giftist, og með
honum eignaðist hún einn son. Walter að
nafni, sém nú mun vera á milli fimmtugs
og sextugs. Þetta siðara hjónaband hennar
varð að sama skapi hamingjuríkt sem hitt
hafði verið vansælt, en þenna ágæta
mann sinn missti Helga eftir fáxra ára
sambúð, og síðar missti hún Stefán son
sinn; svo að nú lifa aðeins tvö af börnum
hennar.
Hvernig sem á þvi stendur, má heita
að Helga hætti að yrkja kvæði þegar hún
var um fimmtugt, en stökur hrutu henni
stöðugt af vörum allt til æfiloka. Þær
virtust koma nálega ósjálfrátt, en hún
hirti ekkert um þær og þvi hafa þær ná-
lega allar glatazt. Sjálfsagt hefir verið
eftirsjá að mörgum þeiixa, en þó er það
svo, að yfirleitt standa lausavísur hennar
kvæðunum að baki. Um þau er það sann-
ast sagna, að öll eru þau góð, en að sjálf-
sögðu misjafnlega góð. Skapfesta og göf-
ugleiki höfundarins skín allsstaðar í gegn,
en eins og æfikjör Helgu voru, segir það
sig sjálft, að beinlínis glaðvær eru þau
sjaldan, einkum þar sem yrkisefnin eru
oftast tekin úr daglega lífinu. Þau eru
angurblíð, og í þeim kvæðum, sem hún
orti um það leyti sem þau hjónin voru
að skilja, er ákaflega djúp og sár hryggð,
þó að undurfögur séu þau, eins og t. d.
þessi erindi, sem hún nefnir „Á hafs-
botni.“:
Á hafsbotni sit ég vinur og harma þig æ,
minn hjartfólgni sárþreyði vinur;
en dauflegt og kalt er í dynjandi sæ,
sem dapurt og þunglega stynur (osfrv..
sjá Kvœöi, bls. 153).
Við þurfum ekki að efa það, að í því
hefir verið svölun og lækning að geta þann
ig „kurlað kvöl í orð,“ og að gera það,
hefir verið athvarf Undínu í raunum henn-
ar. Ég vil taka önnur fjögur erindi, sem
eru ort rétt eftir af því litla tilefni að barn
ætlaði að næla blómi á treyjubarminn
hennar, en svo var hjarta hennar þá sund-
urflakandi, að hún gat ekki þolað að sjá
sig þannig skreytta:
Festu’ ekki blómknapp á brjóstinu á mér.
því blómknappar fríðir mig særa;
sárt er mitt hjarta og svíða því fer
við sárinu’ ef eitthvað vill hræra;
tíð sú er liðin er tíndi’ eg mér blóm,
tíð sú er liðin að örlagadóm (osfrv.,
KvæÖi Undinu, bls. 84).
Þýðingar eiu ekki margar til eftir Und-
ínu, en það segir sig sjálft, að með sinni
meðfæddu og miklu hagmælsku og sinni
fágætu smekkvísi, tókust henni þýðingar
Framhald á síSu 138.
120
AKRANES