Akranes - 01.10.1952, Blaðsíða 13

Edvard Haraldsen, yfirkennari:
Albert $chwett%ev
Það kemur sjaldan fyrir, að snilldar-
gáfur, og framúrskarandi þekking sam-
ræmist kærleika, sem öllu fórnar. 1 Al-
bert Schweitzer samræmist speki og djúp-
hyggja Goethes ósamt mannvináttu hans,
samhyggð Frans frá Assissí og vinarþeli til
alls, sem lífsanda dregur. Hann er maður-
inn með skarpa heilann og heita hjartað,
presturinn, læknirinn, heimspekingurinn
og hljómlistarmaðurinn. Hann tók ó sín-
um tíma fjórar doktorgráður en stakk við
fótum á glæsilegri visindabraut til þess að
geta farið til Kongo og unnið þar hlutverk
miskunnsama Samverjans. Hugsanir og
ævistörf þessa óviðjafnanlega manns hafa
mótast af göfugustu hugsjónum og lýst
eins og leiftur á myrkum spillingartímum.
Albert Schweitzer er fæddur 1875 í
sveitaþorpinu Kaysersberg, en fluttist hálfs
árs gamall til Gúnsbach í Elsass, hann var
stoltur af því, að fæðingarár hans var
frægt vínár. Tveir aðalstraumar í menn-
ingarlífi Evrópu, sá þýzki og franski mæt-
ast í landamærahéraðinu Elsass. Alrangt
væri þó að hugsa sér hann, sem son ann-
arrar þjóðarinnar, sem ákveðið hefur ör-
lög Elsass. Hann talar bæði þýzku og
frönsku og er jafnfús til þess að tala bæði
málin. Flestar bækur sínar hefur hann
skrifað á þýzku og þýzka er líka töluð á
heimilinu, á hinn bóginn var það fjöl-
skylduvenja að skrifa öll bréf á frönsku.
Uppruni ættarinnar, sem rekur rætur til
beggja þjóðanna hefur gert Schweitzer
ónæman gegn öllum þjóðernisrembingi.
Báðar þjóðirnar hafa líka keppst við að
heiðra hann. Árið 1928 veittu Þjóðverj-
ar honum Goetheverðlaunin (samsvarandi
sænsku Nobelsverðlaummum) og nýlega
var hann kosinn meðlimur frönsku aka-
demíunnar. Mannkærleiki hans og menn-
ingardýpt hefur gert hann að alheimsborg-
ara, ef til vill ekki í nýmóðins merkingu
orðsins en á sama hátt og Fridtjof Nan-
sen og Nathan Söderblom.
Forfeður hans voru prestar og kennarar,
svo andlegar iðkanir voru honum í blóð
bornar. Helmingur íbúanna í Gúnsbach
voru mótmælendur en hinn helmingurinn
kaþólskir, en þar var ekki nema ein kirkja,
sem báðir söfnuðurnir urðu að nota. Þetta
geklc alveg eins og í sögu, faðir Alberts
og kaþólski presturinn voru góðir vinir
og hjálpuðu hvorir öðrum við vinnuna.
Frjálslyndi það, sem hann átti að venj-
ast í bernsku bæði hvað þjóðernis- og trú-
mál snerti hefur alla tíð sett svip á verk
hans. Hann hefur flestum öðrum frem-
ur skilið takmörk mannlegrar meðvitundar *•
í leitinni að skilningi á eðli og tilgangi til
verunnar, þessvegna verða liugsanir allra
manna um liið guðdómlega ófullkomnar
og fullar af bláþráðum, aðeins fálmkennd-
ar tilraunir til þess að lýsa með orðum þvi
sem er öllum mannlegum skilningi of-
viða. Þessi glöggi skilningur á því, að öllu
mannlegu eru takmörk sett verða til þess
að auka virðinguna fyrir öllum lífsskoð-
unum, sem fram eru bornar af heilum
huga. „Samlyndi þar sem ekkert annað á
við, frelsi í vafaatriðum, ást í öllu“ þessi
orð gamals spekings gæti Albert Schweitz-
er eins vel hafa sagt.
Snemma fór að bera á hljómlistargáf-
um Alberts, faðir hans kenndi honum að
spila á slaghörpu og 8—9 ára að aldri
lék hann á kirkjuorgelið í forföllum organ-
istans. Hann var ákaflega viðkvæmt barn.
1 bókinni um bernsku- og æskuárin, —
sem raunar er ein allra fallegasta bók
hans — segir hann að neyð, sársauki, ang-
ist, sorgir og þjáningar, sem kvelja svo
að segja allt, sem lifir og hrærist hafi þá
þegar valdið honum miklum áhyggjum
og oft gert hann dapran og kvíðandi.
I kvöldbæninni kenndi móðir hans hon-
um að biðja fyrir öllum mönnum bæði
nær og fjær, en þegar mamma hans var
farin bætti hann við. „Góði guð, blessaðu
og varðveittu allt, sem lifir og andar,
verndaðu það gegn öllu illu og láttu það
sofa í friði.“
Hann fór í menntaskóla í Múhlhausen
og hafði þá auk sögu mestan áhuga fyrir
náttúruvisindum. Kennarinn gerði allt,
sem í hans valdi stóð, til þess að gera
drengjunum náttúruundrin skiljanleg t. d.
rafmagnið, klofning ljóssins, snjó, hagl,
þrumur og eldingar, hafstrauma o. s. frv.
Þótt hinir drengimir væru ánægðir og
teldu vandamálin leyst var Albert á allt
öðru máli. Honum fundust útskýringarn-
ar ekki vera annað en lýsingar, sem gerðu
málin enn leyndardómsfyllri. Þá þegar var
honum ljóst, að það sem við köllum lif
og kraft yrðu sí og æ óræð fyrirbrigði.
Þegar hann á gamalsaldri hugsar um
bernsku- og æskuárin og hversu góð skil-
yrði hann átti við að búa, þá fylltist hann
þakklæti til greindra og gegnra ættingja
og vina, sem beindu geislum þekkingar
og skilnings að huga hans. Hann segir:
„Mikið af okkar andlegu fjársjóðum eigum
við öðrum að þakka t. d. frjálslyndi, mildi,
Albert Schweitzer.
auðmýkt, kraft til þess að fyrirgefa, sann-
leiksást, trygglyndi, styrk til þess að þola
þrautir. Allt þetta og margt fleira lærum
við aðeins af þeim, sem geta framfylgt
þessum dyggðum í verkiun sínum. Dyggða-
kenningar án verka eru einskis virði. Oft
gerum við okkur ekki grein fyrir áhrifum
atburðann fyrr en langur tími er liðinn,
alveg eins og fegurð lands og laga verður
okkur ekki fullkomlega ljós fyrr en hún
birtist í öllum sínum ljóma i minningum
munans." Albert Schweitzer álitur að
ókleift sé að skapa nýjar hugsanir í nokkr-
um manni og er hvað þetta snertir Sókra-
tes sammála. Oftast eru allar hugsanir
geymdar í sálardjúpunum, annaðhvort
sem vaxandi vorgróður eða eins og elds-
neyti, sem funað getur upp í blikandi
blossum. En þessar hugsanir vakna ekki
né tendrast fyrr en neistinn frá einhverj-
um öðrum hrekkur inn í hugann á sama
hátt og vorsólin vekur allt, sem blundar
i vetrarmoldinni. Þetta ætti að færa okkur
heim sanninn um það hversu mikil áhrif
við getum haft á aðra bæði til góðs og
ills.
Þegar Albert hafði lokið stúdentsprófi
fór hann til Strassburg til þess að nema
guðfræði og af einhverri tilviljun bjó hann
í sama húsi og Goethe hafði búið í fyrrum
meðan hann dvaldi i borginni. Á þvi leik-
ur heldur enginn efi, að Schweitzer telur
sig andlega skyldan Goethe. Djúpur skiln-
ingur hans á verkum skáldsins og virðing
hans fyrir minningunum um skáldjöfur-
inn hefur birzt í fjölda fyrirlestra, sem
hann hefur haldið um Goethe. Þessir miklu
andans menn áttu sammerkt í þvi, að
hungra og þyrsta eftir þekkingu og þar
eð niðurstöður annarra hafa ekki fullnægt
leitandi sálum þeirra hafa þeir sjálfir haf-
AKRANES
121