Dagblaðið Vísir - DV - 11.04.2005, Blaðsíða 33

DV Menning
MÁNUDAGUR 11. APRÍL 2005 33
Sigurður A. Magnússon rithöfundur blandar sér í umræður um úthlutun starfslauna listamanna og er
ekki að fara í launkofa með álit sitt. Hann telur að tilkoma starfslauna hafi skipt sköpum í framfor ís-
lenskra listamanna á síðustu öld og ráðið miklu um að menningarlíf hér varð blómlegra. Þá víkur hann
að sínum einkahögum og stöðu sinni sem launamanns á ritvellinum en á síðasta ári sendu 38 borgarar
áskorun til menntamálanefndar Alþingis um að Sigurður yrði settur á heiðurslaun, sem gekk ekki eftir.
I Sigurður A. Magnússon rithöf-
I undur „Það erlöngu oröið tíma-
bært að kveða endanlega niður
hvimleitt og andlaust nöldur frjáls-
I hyggjupostula og annarra
pópúlista um ósjálfstæði, auðnu-
leysi og snlkjullf listamanna'
Þriðjudaginn 8. mars birtist í Fréttablaðinu sérkennilegt viðtal
við Þorstein Guðmundsson rithöfund og grínista undir spaug-
samri fyrirsögn, „íslendingar eru ekki bjánar". Þar fjargviðrast
hann yfir starfslaunum listamanna og hefur allt á hornum sér
einsog sönnum grínista sæmir. Hér er ein skammademban: „Ég
geri ekki tilkall til neinna peninga eða viðurkenninga. Ég er bara
orðinn langþreyttur á ástandinu og þessu kerfi sem við þurfum
að búa við. Ég held að þetta kerfi bjóði ekki upp á neitt annað en
klíku, sama í hversu mikinn faglegan búning það er sett. Á end-
anum verður það smekkur fárra sem ræður."
ið milli þýðinga og innlendrar
blómgunar hljóta að vera haldnir
sjóndepru sinnuleysis eða hleypi-
dóma.
Bókhneigðin varð til bjargar
Það er ekki einasta að hinar nýju
aðstæður hafi fjölgað atvinnuhöf-
undum til mikilla muna og margeflt
bókmenntasköpun í landinu, heldur
hafa þúsundir manna beint og
óbeint atvinnu af því að koma afurð-
um höfunda fyrir augu almennings.
Ef möguleikum þeirra til að setja
saman ritverk yrði með einhverjum
hætti spillt, mundu heilar atvinnu-
greinar hrynja.
Því var um sinn spáð að bóka-
skatturinn illræmdi mundi kippa
stoðunum undan hérlendri bóka-
gerð, en svo var bókhneigð mör-
landans fyrir að þakka, að sú spá
rættist ekki, heldur er engu líkara en
torfærurnar hafi eflt mönnum þor
og dug með þeim gleðilegu eftir-
köstum sem við blasa.
Það er löngu orðið tfmabært að
kveða endanlega niður hvimleitt og
andlaust nöldur ffjálshyggjupostula
og annarra pópúhsta um ósjálf-
stæði, auðnuleysi og sníkjuh'f hsta-
manna. Það var með samtakamætti
en ekki ófyrirleitinni samkeppni
sem rithöfundar og aðrir listamenn
skópu sér aðstöðu til að hefja Ust-
sköpun í landinu á æðra plan, sem
ekki á sér fordæmi í þjóðarsögunni.
Hálft ár í senn
Ég naut starfslauna rithöfunda -
hálft ár í senn - fráþví ég hvarf frá
föstu starfi 1981 þartU ég var settur
útaf sakramentinu fýrir tveimur
árum. Á þeim tíma komu frá minni
hendi 16 bækur frumsamdar á ís-
lensku, 4 bækur frumsamdar á
ensku, 19 bækur þýddar á íslensku
og 7 bækur þýddar á ensku. Samtals
46 bæktrr á 23 árum. Mér hefði ekki
auðnast að koma nema hluta þeirra
frá mér án starfslaunanna. Bækur
mínar, frumsamdar og þýddar, eru
aUs orðnar 79 talsins. Þefrra á meðal
eru 8 bækur frumsamdar á ensku og
7 þýddar á sömu tungu til kynningar
á landi og þjóð. Veit ég ekki til að
aðrir íslendingar, Ufs eða liðnir, hafi
verið stórtækari í þessháttar land-
kynningu.
Og enn er ég að leitast við að
hnoða saman textum, úrþví fastar
árstekjur eUiáranna eru ekki nema
790.000 krónur!
Þessar staðreyndir eru ekki
dregnar ffarn í umkvörtunarskyni,
heldur tU að ýja að þeim langsótta
möguleika, að kannski mætti gera
efstu ár afkastamikiUa höfunda eih't-
ið bærilegri. Alþingi veitir öldruðum
Ustamönnum heiðurslaun, sem
vissulega er lofsvert, en hinsvegar
undir hælinn lagt hvert þau eru látin
ganga, einmitt vegna þess að
UokkspóUtískir snatar fá að véla um
veitinguna.
Áskorun
Á Uðnu hausti stóðu tveir ungir
rithöfundar, þeir Bjami Bjarnason
og Einar Örn Gunnarsson, fýrir því
að 38 málsmetandi borgarar sendu
áskorun tU Menntamálanefhdar Al-
þingis um að mér yrðu veitt heiðurs-
laun, en nefndarformaður, Gunnar
Birgisson, léði ekki einusinni máls á,
að áskorunin væri tekin tU umræðu.
Þar kom fram, svo ekki varð um
viUst, hvemig farið getur þegar sú
aumkunarverða tík, póUtíkin, og sið-
laus handbendi gerspUltra hefrn-
ingaskiptaflokka komast með
krumlur sínar í spUið, einsog nýjasta
dæmi á fréttastofu Ríkisútvarpsins
áréttar með eftirminnUegum hætti.
SennUega er spilUngin í samfélaginu
hvergi orðin víðtækari né rótfastari
en hjá tvíhöfðanum sem farið hefur
með völd í landinu lungann úr lýð-
veldistímanum.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Hér er hann vitanlega að bauna á
þriggja manna úthlutunarnefnd
starfslauna, en þar er reyndar einum
nefndarmanna skipt út árlega, svo
raunhæf klíkumyndun hlýtur að
vera talsverðum vandkvæðum
bundin!
Annar brandari
Næsta ádrepa er eUítið fyndnari:
„Valdið á að vera hjá þjóðinni því
þessi nefnd er búin að koma sér upp
á mUli þjóðarinnar og Ustamanna. Ef
rUdð hefur tU dæmis áhuga á að
styðja við bakið á rithöfundum á
það fyrst að aðstoða forlögin og út-
gáfufýrirtækin. Þau sjá síðan um að
ráða tU sín rithöfunda. Það er ekki
rétt að ríkið sé með einstaklinga á
launaskrá. Þetta stendur Uka ný-
sköpun fyrir þrifum því það er erfitt
að komast að fyrir ungt fólk.“
Eftirtektarvert er að grínistinn
hefur ekkert við það að athuga, að
leikhússtjórar eru meira og minna
einráðir um, hvað tekið er tU sýn-
inga í þremur atvinnuleikhúsum
landsmanna, hljómsveitarstjórar
ráða efnisvaU Sinfóníuhljómsveitar-
innar og safnstjórar ráða hvað sýnt
er í Usta- og minjasöfnum. Einsog
hver heUvita maður sér, minnir fjas
Þorsteins um klíkuskap, einhæfhi og
ráðandi smekk fárra manna á hjal
óvita.
Meira gaman
Þriðja skrýtía hljóðar svo: „Það er
hættulegt menningunni þegar Usta-
menn þurfa að fara að stUa inn á
réttan smekk í bókmenntum eða
myndUst tíl að geta Ufað. Þetta fóUc í
nefndinni er aUt prýðisfólk ogyndis-
legt. Það er kerfið sem er rotíð og
það verður aldrei gott svona."
Hingaðtíl hafa það einkum verið
HeimdeUingar og óforbetranlegir
íhaldskurfar sem ahð hafa á hleypi-
dómum um ósjálfstæði listamanna
og fusleik þeirra tíl að selja sig hæst-
bjóðendum - ef þeir voru þá ekki út-
málaðir sem afætustétt auðnuleys-
ingja sem sóuðu fjármunum skatt-
borgara í sukk og svínarí í staðinn
fyrir að stunda „heiðarlega atvinnu".
Umskiptin 1975
Ef dæma má af rausi Þorsteins
Guðmundssonar, hefur.gengið treg-
lega að koma því innfyrir höfuð-
skeljarnar á landslýðnum, að þeir
fjármunir, sem af opinberri hálfu er
varið tU að efla Ustsköpun í landinu,
koma aUir frá listamönnum sjálfum.
Fyrir hvert eintak af bók, sem gefin
er út, fær rfkið í sinn hlut hærri upp-
hæð en höfundurinn, enda er það í
reynd svo, að bókaútgáfan stendur
undir nálega öUum útgjöldum tU
menningarmála í íslensku sam-
félagi. Mönnum hættír tU að gleyma
því að bækur verða ekki gefnar út án
höfunda, og þær verða ekki samdar
nema höfundar fái tóm og aðstöðu
tU að semja þær.
Markaðurinn í örfámennu sam-
félagi getur ekki tryggt höfundum
þær lágmarkstekjur sem geri þeim
kleift að helga sig ritstörfum óskipt-
ir. Að sönnu stundar áhtlegur hópur
manna ritstörf í hjáverkum með
mjög misjöfnum árangri, en það var
fyrst með tilkomu kerfis starfslauna
listamanna, sem lögfest var árið
1975, að umtalsverður hópur at-
vinnuhöfunda varð tU og hefur gert
garðinn svo frægan, að á liðnum 30
árum hafa nálega 80 hérlendir höf-
undar fengið heU verk birt í ríflega
30 löndum: skáldsögur, leikrit, smá-
sagnasöfn, ljóðabækur, að viðbætt-
um töluverðum fjölda safnrita á
ýmsum tungum: ensku, þýsku,
frönsku, spænsku, rússnesku, kín-
versku, búlgörsku og ÖUum tungum
Norðurlanda. Að flestum þessara
safnrita hef ég persónulega unnið.
•
Á fingrum annarrar handar
Það sem að ofan greinir má beint
eða óbeint þakka þeim opinbera
stuðningi sem rithöfúndar hafa not-
ið á umræddu skeiði. Framtil 1970
mátti telja á fingrum annarrar hand-
ar þá höfunda íslenska sem fengið
höfðu heil verk eftir sig birt á öðrum
tungum. Á þeim árum var reyndar
við lýði eldra kerfi listamannalauna
sem heyrði beint undir Alþingi með
tilheyrandi pólitískum klíkuskap,
baktjaldamakki, spillingu og ein-
hæfni.
Blómgunina, sem átt hefur sér
stað í íslenskum bókmenntum
undanfarinn aldarfjórðung, má
rekja beint og óbeint til starfslauna
rithöfunda, en einnig til starfa Þýð-
ingarsjóðs, sem tók til starfa um
sama leyti og hefur stuðlað að sann-
kallaðri byltingu í þýðingum önd-
vegisverka heimsbókmenntanna á
íslensku. Þeir sem ekki sjá samheng-
Þorsteinn Guðmunds-
son, skotspónn Sigurð-
ar „Einsog hver heilvita
maður sér, minnir fjas Þor-
steins um klíkuskap, ein-
hæfni og ráðandi smekk
fárra manna á hjal óvita."
Gaman og grimm alvara