Freyr - 15.06.1987, Blaðsíða 8

Háttemi og samlíf loödýra
Þekking sem getur komið loðdýrabóndanum að gagni.
Þýðing á grein eftir Bjarne O. Braastad rannsóknarmann við alifugla- og loðdýradeild
Norska búnaðarháskólans. Birtist í Norsk pelsdyrblad nr. 7 1985.
Á loðdýrabúum eru dýrin á náinni
snertingu hvert við annað og við
menn. í náttúrunni er fjarlægð
milli dýra miklu meiri og þau sjá
næstum aldrei menn. í>ví er það að
miklar kröfur eru gerðar til samfé-
lagslegs atferlis dýra, eigi þau að
geta aðlagað sig lífi á loðdýrabúi.
Bændur og loðdýrahirðar geta
greitt fyrir þessari aðlögun og
þannig komist hjá því að skeppn-
urnar verði öttaslegnar og tauga-
veiklaðar. Forsenda fyrir þessu er
að menn þekki ofurlítið til þess
hvernig dýrin hegða sér venjulega
og einkum til þess sem nefnt er
félagslegt atferli þeirra. í þessari
grein ætla ég þess vegna að taka til
meðferðar þrjú atriði félagslegs
atferlis: félagslegan þroska, fé-
lagslega stöðu og landsvæði og
„mál“ dýranna og benda á á hvern
hátt menn geta notfært sér þekk-
ingu á þessum sviðum við dagleg
störf.
1. Félagslegur þroski.
Hjá öllum spendýrum mótast
persónuleiki einstaklingsins af því
sem hann reynir snemma á æfinni.
Skepnan þarf mikið að læra til
þess að félagsleg hegðun hennar
þroskist eðlilega. Öll rándýr, t.d.
hundur, köttur, minkur og refur,
öðlast mikilvæga reynslu á unga
aldri þegar þau eiga afar auðvelt
með að læra hvers konar einstak-
linga þau geta haft félagslegt sam-
neyti við síðar á æfinni.
Á fyrsta skeiðinu læra þau að
þekkja sérkenni sinnar eigin teg-
undar. Litlu síðar læra þau í leik
með systkinum sínum rétta félags-
hegðun tegundarinnar og einnig
að hvaða kyni hvert einstakt at-
ferli beinist. Þetta er nefnt samfé-
lagsleg aðlögun og á þessu tímabili
eiga dýrin að fá að leika við
systkini af báðum kynjum.
Mikilvægasta tímabil fyrir
samfélagslega aðlögun hjá mink
virðist vera 5—10 vikna aldur.
Kanadískar athuganir hafa sýnt að
högninn lærir að beita mikilvæg-
ustu atferlismynstrum tilhugalífs
og pörunar á réttan hátt með því
að leika sér við systkinahópinn á
5—10 vikna aldursskeiði og helst
líka eftir 10 vikna aldur.
Ef þeir fá ekki tækifæri til
þessa, nota högnar lengri tíma til
pörunar, (McLennon & Bailey
1972). í leikjum eftir sjö vikna
aldur lærir minkalæðan hvernig
hún á að verjast áleitni högnans
þegar hún er ekki lóða, (Gilbert
og Bailey 1969). Sé hún tekin of
snemma frá bræðrum sínum verð-
ur erfiðara fyrir högnann að sjá á
hegðun hennar á pörunartímanum
hvort hún er lóða. Ef læðuhvolpar
og högnahvolpar eru aðskildir
fyrir 7—10 vikna aldur getur það
leitt til þess að þeir nái ekki að
greina þá nákvæmu samhæfingu í
hegðun hvers annars sem er nauð-
synleg til þess að pörun heppnist
vel. Ef hvolpar eru vandir frá
móður sex vikna gamlir er þess
vegna mikilvægt að margir hvolp-
ar fái að vera í sama búri minnst
mánuð í viðbót. Best er að hafa
einn högnahvolp og einn læðu-
hvolp saman.
Tilsvarandi athuganir á þróun
kynhegðunar hafa ekki verið
gerðar á refum, en tímamunur á
þeim þróunarferli getur varla ver-
ið mjög frábrugðinn því sem er hjá
ntink. Hegðun þróast svo til jafn
hratt hjá öllum rándýrum.
HAGNÝT NOT.
Pað er mikilsvert að loðdýr fái góð
kynni af mönnum þegar á hvolps-
aldri til þess að koma í veg fyrir að
hirðir eða aðrir menn valdi þeim
óróa þegar þau síðar eignast
hvolpa. Unnt er að koma í veg
fyrir að dýrin verði óttaslegin af
því að sjá menn standa allt í einu
framan við búrið með því að tala
við þau eða jafnvel að syngja
ofurlítið, þannig að dýrin verði
vör við menn í nokkurri fjarlægð.
Maður sem læðist um búið hagar
sér eins og rándýr mundi gera og
það gerir dýrin tortryggin. Spjall-
aðu við hvolpana þegar þú hand-
fjallar þá og deplaðu augunum
nokkrum sinnum ef hvolpurinn
horfir á þig. Ef menn stara á dýr
Ef ungviði dýra kynnist öðrum einstakl-
ingum en móður og systkinum geta þau
hœnst að þeim, t.d. að mönnum. Myndin
erafJóni Gíslasyni á Hofi í Vatnsdal með
Iteimaalinn yrðling, tófuna Tólu, fullu
nafni heitir hún Pórunn Halldóra.
456 Freyr