Freyr - 01.08.1987, Blaðsíða 15

nýtingin er hlutfallið á milli þess
sem bitið er og sprettunnar.
Orkan í fóðrinu (étnum gróðri)
nýtist misjafnlega til viðhalds og
afurðamyndunar. Hluti tapast í
saur og kallast það sem eftir er
meltanleg orka. Hluti meltan-
legrar orku tapast síðan í þvagi og
þarmagasi og er þá restin nefnd
breytiorka. Hún skiptist síðan í
hitaorku, sem myndast við gerjun
og efnaskipti í skepnunni og virka
orku (nettó orku) sem nýtist til
viðhalds og afurðamyndunar.
Mikill hluti hitaorkunnar tapast,
en hluti nýtist skepnunni til við-
halds líkamshita í köldu veðri.
Annars fer viðhaldsorkan til efna-
skipta líkamans og í hreyfingar
skepnunnar til að viðhalda annarri
líkamsstarfsemi.
Fóðurnýting (1. mynd) er
skilgreind sem hlutfall bitins
gróðurs (fóðurs) og þess sem fer
til afurðamyndunar. Fóðrunar-
gildið er því mælikvarði á heildar-
nýtingu þess gróðurs í beitilandinu
sem fer til afurðamyndunar hjá
beitarfénaðinum.
Átgeta
Fjöldamargir þættir hafa áhrif á
og takmarka átgetu. Nokkrir þess-
ara þátta eru sýndir á 2. mynd. Át
á beit stjórnast af miklu leyti af
sprettu, dreifingu og gæðum gróð-
ursins. Breytileiki þessara þátta
skýrir mikinn hluta mismunar í
lystugleika og áti milli plöntu-
tegunda og árstíða. Gæði og magn
verða því oft fyrr takmarkandi,
heldur en þættir sem tengjast bú-
fénu, þegar um beit er að ræða.
Auk þess eru þeir þættir sem
tengjast búfénu yfirleitt þeir sömu
við beit og innfóðrun og verða því
ekki ræddir hér. Hér verður því
stiklað á stóru og aðeins ræddir
nokkrir þættir sem varða gæði og
sprettu, enda líffræði svarðarins
mjög flókin.
Línulegt samband er á milli át-
getu og meltanleika sömu plöntu-
tegunda í einstökum tilraunum (J.
Hodgson 1977, D.J. Minson
1982). Þetta samband er þó alls
BÚFÉ
Tegund/Kyn
Aldur/Þungi
Meöganga
Mjólkurskeið
Framleiðslumagn
Ástand/Heilsa
þarfir
ÁT
Lengd beltartíma
Beitarhraði
Stærð munnbita
Gæði Magn
EÐLISÞÆTTIR
Lystulelki
Efnainnihald
Meltanleiki
Bygging
SVÖRÐUR
Jarðvegir/Áburður
Gróðursamsetning
Þroski
BEITARSTJÓRNUN
Samkeppni/Beitarálag
Beitarkerfi/Tími
Mengun
Aðgengilegheit
Fóðurbætisgjöf
UMHVERFI
Veðurfar, Árstíð
2. mynd. Þœttir sem hafa áhrif á át beitarfjár.
ekki eins einfalt og ætla mætti, því
taka verður tillit til uppskeru,
byggingar og meltanleika gras-
anna, en allir þessir þættir
breytast stöðugt t. d. eftir því sem
þroski grasanna eykst. Breyting-
arnar eru háðar innbyrðis og auka
því áhrif hver annarra. Þetta þýðir
að ýmsir þættir sem tiltölulega
auðvelt er að mæla s. s. uppskera,
meltanleiki, hæð og þéttleiki
gróðurs, eru oft lélegir mælikvarð-
ar á ágetu og gróðurnýtingu ein-
ir sér. Ekki er heldur hægt að nota
niðurstöður úr rannsóknum á
innifóðrun eða innibeit til þessara
hluta vegna þess að þær taka ekki
tillit til ástands beitilandsins. Til-
raunir með innibeit er aftur á móti
hægt að nota við rannsóknir á
einstaka næringarfræðilegum þátt-
um beitarinnar.
Yfirleitt er næringargildi
plantna sem skepnurnar bíta
meira en þess gróðurs sem í boði
er (G.W. Arnold 1981, J. Hodg-
son 1982a, 1986). Þetta þýðir þó
ekki að skepnurnar velji plöntur
eftir prótein og/eða orkuinnihaldi,
heldur það að prótein og orka eru
oft tengd öðrum þáttum sem
skepnurnar sækjast eftir t. d. lif-
andi plöntum frekar en dauðum,
ungum plöntum frekar en full-
Freyr 583