Freyr - 01.12.1993, Blaðsíða 24

860 FREYR
23.’93
Ferð til Nýja Sjálands
haustið 1992
Andrés Arnalds, gróðurverndarfulltrúi.
II. hluti.
Vistfrœðileg harmsaga.
Nýsjálenska vistkerfið hefur víða orðið fyrir miklum skakkaföllum á aðeins einni og
hálfri öld. íslendingar mœttu gjarnan kynna sér betur þá sorgarsögu til að varpa
skýrara IJósi á eigin sögu gróðurhnignunar og jarðvegseyðingar.
Hliðstæðurnar eru miklar. Gróður
í báðum löndunum hafði þróast án
beitardýra og reyndist viðkvæmur
fyrir nýtingarhefð manna sem
fluttu að frá ólíkum heimkynnum.
Nýsjálendingar voru svo lánsamir,
miðað við okkur, að geta tekið í
taumana eftir tiltölulega skamman
tíma, en afleiðingar rányrkjunnar
og annarra mistaka í umgengni við
náttúruna eru samt með ólíkindum
miklar. Aðeins lítið er eftir af upp-
runalegum gróðri á Nýja-Sjálandi
og miklar breytingar hafa orðið á
öðrum þáttum lífríkisins.
Maoríar höfðu lifað í landinu um
langan aldur áður en Evrópubúar
námu þar land. Þeir höfðu nokkur
árif á gróðurfar landsins, einkum
með notkun á eldi til að brenna
skóga við og við. Virðing fyrir um-
hverfinu var hins vegar samofin
menningu þeirra og trúarbrögð-
um. Þeir lifðu sem hluti af náttúr-
unni en ekki sem drottnarar henn-
ar. Talið er að um tveir þriðju
hlutar Nýja-Sjálands hafi verið
þaktir þéttum sígrænum skógum
þegar landið fór að byggjast að ráði
undir miðja síðustu öld.
Innflytjendurnir fluttu með sér
menningu heimalands síns, en
flestir komu frá Englandi til að
byrja með. Þeir vildu búa sér sama
umhverfi og þeir höfðu alist upp
við og lifa því lífi sem þeim var
tamast. Landnemarnir, og þeir
sem á eftir komu, fluttu ekki að-
Andrés Arnalds.
eins með sér uppáhalds trén sín
eða runna, heldur einnig fugla, dýr
og margs konar skorkvikindi. Vist-
kerfið reyndist afar viðkæmt og
hinar nýju tegundir áttu auðvelt
með að hasla sér völl og ryðja þeim
úr vegi sem fyrir voru.
Landnemarnir fluttu einnig með
sér þá búskaparhætti sem þeir voru
vanir og beittu þeim án tillits til
þess hvort þeir hentuðu nýjum
heimkynnum. Fyrst þegar landið
var tekið til nytja, fyrir aðeins
rúmum hundrað árum, voru
skógar brenndir í stórum stíl til að
gera það að beitilandi. Uppruna-
lega graslendið var mjög sérstakt,
sinuríkir toppar með lítinn
ársvöxt, en að sjá mjög uppskeru-
miklir. Þetta graslendi var einnig
brennt. Fræ var flutt inn í miklu
magni, aðallega frá Bretlandi, og
sáð í beitilöndin. Fyrst á eftir,
meðan áburðaráhrifana naut við,
var landið mjög gróskumikið og
bústofni var fjölgað ört. Þessi dýrð
stóð stutt. Á aðeins örfáum árum
eða áratugum tæmdist þessi
aukaforði næringarefna sem losn-
að hafði úr læðingi við brennslu
skóga og sinu. Uppskeran minnk-
aði. Við tók keðjuverkun ofbeitar,
landhnignunar og fjárfellis.
í kringum 1920 fóru bændur að
hagnýta sér smára og aðrar belg-
jurtir ásamt súperfosfati til að bæta
landið. Það reyndist mjög vel og
tímabil búsældar hófst. Belgjurt-
irnar eru undirstaða sauðfjárrækt-
ar í Nýja-Sjálandi og mikilvægi
þeirra verður seint ofmetið. Nú
óttast vísindamenn hins vegar að
sums staðar sé farið að ganga svo
mikið á steinefnaforða jarðvegsins
að nýtt hnignunarskeið blasi við.
Eyðing skóganna reyndist
Nýsjálendingum dýrkeypt, rétt
eins og okkur íslendingum. Undir-
gróðurinn var viðkvæmur fyrir
beitinni og opnur fóru að myndast í
svörðinn. Gróður og jarðvegur
gegna líku hlutverki og svampur,
drekka í sig regnvatnið og miðla
því hægt frá sér. Með dvínandi
vatnsmiðlun vegna hnignunar
landsins breyttist vatnsrennsli áa.