Freyr - 01.12.1993, Blaðsíða 25

23.’93
FREYR 861
Kreppan í landbúnaðinum hefur leitt til þess að áburðargjöf á beitilönd hefur
minnkað. Við það vex beitarálag og landi hnignar (Ljósm. A.A.).
Meðalrennsli minnkaði en tíðni
mikilla flóða jókst, og ullu þau oft
stórkostlegum skemmdum.
Göt í gróðursvörðinn opnuðu
einnig leið fyrir vatnið að losa um
viðkvæman jarðveg. Tímabil gífur-
legrar jarðvegseyðingar hófst. Ar
og hafnir tóku að fyllast af jarðvegi
til mikils tjóns fyrir íbúa staða sem
voru iðulega í mikilli fjarlægð frá
sjálfum eyðingarsvæðunum. Peir
áttu mikilla fjárhagslegra hags-
muna að gæta ekki síður en land-
eigendur og íbúar í þéttbýli og
dreifbýli fóru að taka höndum
saman um leiðir til að stöðva eyð-
inguna.
Verndun gróðurs og jarðvegs.
Fyrstu tilraunir til að takast á við
gróðurhnignun og jarðvegseyð-
ingu í Nýja-Sjálandi reyndust fálm-
kenndar. Ekki bætti það úr skák að
ástæður hnignunarinnar voru ekki
ætíð augljósar. Veikburða lög voru
sett, sem einkum beindust að því
að verja hagsmuni þéttbýlisins
með því að reyna að hemja árnar.
Þessi lög breyttu litlu því að ekki
var tekist á við rányrkju landsins
sem var hin raunverulega rót vand-
ans.
Tímamót urðu 1941. Þá voru
sett fyrstu markvissu lögin um
„verndun jarðvegs og stjórn á
rennsli áa“. Fyrirmynd að skipu-
lagi starfsins var sótt til „Land-
græðslunnar" í Bandaríkjunum,
sem komið hafði verið á fót 1935.
Mikil áhersla var lögð á að virkja
heimamenn á hverjum stað sem
megin ábyrgðarmenn verndunar-
starfsins.
Komið var á laggirnar svoköll-
uðum vatnasviðsráðum. Þau voru
sett saman úr fulltrúum sem kosnir
voru af íbúum innan vatnaskila
viðkomandi áa vegna vatns- og
jarðvegshagsmuna þeirra, svo og
sérfræðingum á sviði landnýtingar
sem bjuggu á viðkomandi vatna-
sviði. Slík samsetning sérfræðinga
og hagsmunaaðila hafði ekki verið
reynd áður, en hún gafst ákaflega
vel.
Vatnasviðsráðin höfðu yfirum-
sjón með verndunarframkvæmd-
um og réðu sér starfslið sem var
sérmenntað í á hinum ýmsu
fagsviðum sem lúta að verndun
jarðvegs og gróðurs. Sérstakur
skattur var lagður á sveitarfélögin
til að greiða fyrir störf ráðsins.
Hluti af kostnaði við framkvæmdir
var greiddur af þeim sem mestra
hagsmuna áttu að gæta auk þess
sem „Landgræðslan" lagði fram
mótframlög.
Mikil áhersla er lögð á land-
græðslu- og landnýtingaráætlanir
fyrir einstakar jarðir og stærri
svæði. Hver jörð er kortlögð með
tilliti til þess hvernig farsælast sé að
skipuleggja landnýtingu þannig að
landið gangi ekki úr sér. Gerð hafa
verið kort af öllu Nýja-Sjálandi
sem sýna útbreiðslu jarðvegseyð-
ingar og hvaða skorður halli, jarð-
vegsgerð og fleiri áhættuþættir
setja landnýtingu.
Sérfræðingum landbúnaðar-
stofnananna tókst snemma að sýna
fram á gildi sterkrar gróðurhulu til
að verja landið gegn eyðingu. Þeim
tókst einnig að sýna fram á að
framkvæmdir til að bæta land voru
mjög ábatasamar fyrir sauðfjáreig-
endur. Hagnaðarvonin opnaði
verndunarsjónarmiðunum greiða
leið um gjörvallt landið.
Mestur hluti viðkvæmasta há-
lendisins var friðaður fyrir búfjár-
beit, að mestu fyrir frumkvæði
bænda. Gróðurbætur heima fyrir
minnkuðu þörfina fyrir kostnaðar-
sama afréttarbeit. Hin almenna
stefna er sú að hálendið sé verð-
mætara fyrir þjóðina í heild en
hagsmuni þeirra tiltölulega fáu
sem það nytja til beitar.
Lögin sem sett voru 1941 rétt
náðu að koma í veg fyrir óbætan-
legan skaða á auðlindum landsins.
Sérfræðingar sem ég hitti voru al-
mennt sammála um að staða land-
búnaðarins væri allt önnur og
miklu verri nú ef ekki hefði tekist
að koma böndum á eyðingu gróð-
urs og jarðvegs. Lausnin fólst að
mestu í aukinni notkun belgjurta
og áburðar ásamt stjórn á beit, en á
því sviði skara Nýsjálendingar
fram úr öðrum þjóðum.
Þrátt fyrir mikið og árangursríkt
gróðurverndarstarf á síðustu ára-
tugum á vistkerfið enn í vök að
verjast. Röskun þess hefur víða
haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar.
Sem dæmi má nefna að undafífill
er að leggja undir sig mikil land-
flæmi í fjallahéruðunum í grennd
við Mt. Cook þjóðgarðinn. Hann
er lágvaxinn og skriðull, fé snertir
ekki við honum og landið verður
nánast eins og eyðimörk á að líta.
Miklar vangaveltur eru uppi um