Freyr - 01.12.1993, Blaðsíða 38

874 FREYR
23.’93
Sauðkind gefið ormalyf.
blásteinsvatn 1%, álúnvatn, sortu-
lyngsseyði og lýsol- eða kreolins-
vatn 1%.
Best mun þó hafa gefist að nota
tóbak og tóbaksseyði. Handa
gemlingum eða haustlömbum var
notað 10 grömm af blaðtóbaki eða
munntóbaki. Var tóbakinu annað
hvort troðið upp í kindina í smáum
skömmtum, eða gert var seyði með
því að sjóða þennan afmælda tó-
baksskammt í pela af vatni og gefa
veiku kindinni seyðið í þremur
skömmtum á einum sólarhring.
Lengi var hægt að fá tókbaksblöð
tollfrjálst til þessara nota.
í byrjun fjórða áratungarins hóf
prófessor Niels Dungal rannsóknir
á ormaveiki í sauðfé, en á þeim
árum olli veikin óvenjulega miklu
tjóni víða um land. Jafnframt gerði
hann tilraunir með lyf sem ekki
hafði áður verið notað hér á landi,
tetra klórkolefni. Lyf þetta, sem
síðar hlaut nafnið „Dungalslyf" í
munni bænda, reyndist mjög vel að
dómi flestra sauðfjáreigenda,
töldu sumir það hreinan bjargvætt í
baráttunni við ormaveikina.
Um nær tveggja áratuga skeið
var „Dungalslyfið“ almennt notað,
enda mjög handhægt og fjótlegt að
gefa það.
Hinsvegar er nauðsynlegt að
svelta féð fyrir og eftir inngjöf í
sólarhring og féll mörgum fjár-
mönnum það illa. Ennfremur gat
verið varasamt ef féð komst í kvist-
beit eða fjörubeit fljótlega eftir
inngjöf. Olli það stundum tjóni á
einstaka jörðum. Ekki settu menn
það þó svo mjög fyrir sig og var
lyfið notað um allt land að kalla,
þar til nýtt ormalyf, „Pheno-
thiasin" eða „græna duftið", fór að
berast til landsins í lok fimmta
áratugarins. Lyfið þurfti að hræra
vel út í vatni fyrir inngjöf og hella í
kindina. Var inngjöf því mun sein-
legri heldur en verið hafði er
„Dungalslyfið" var notað, sem gef-
ið var með sérstakri pípu er tók
afmældan skammt 5 cc. Þar sem
Phenothiasin var hættulaust, fjöl-
virkt og ekki þurfti að svelta féð
fyrir inngjöf, tóku bændur fjótlega
upp notkun þess. Fé sem fengið
hafði Phenothiasin, þoldi fyrst á
eftir illa snjóbirtu, fékk hvarma-
bólgu, jafnvel ský á augum svo að
byrgja varð það inni nokkra daga,
þvagið varð rauðleitt og litaði ull-
ina. Hvortveggja féll sumum fjár-
mönnum illa.
Þau ormalyf sem nú eru notuð
handa sauðfé hér á landi, eru öll
fjölvirk, eru virk bæði gegn iðra-
og lungnaormum en tilheyra þrem-
ur óskyldum lyfjaflokkum:
benzimidasolum, levamisolum og
avermectinum.
í lok sjötta áratugarins kom á
markað hér á landi lyfið thi-
benzole, hættulaust og fjölvirkara
en lyf sem áður voru hér á markaði
fyrir sauðfé. Lyfið var ýmist fram-
leitt sem kökur (boli) eða sem
mixtura, tilbúið til notkunar. Thi-
benzole vet. varð fljótt vinsælt lyf
og leysti að mestu af hólmi þau lyf
sem fyrir voru.
Síðar var farið að nota önnur
ormalyf af þessum sama lyfja-
flokki, einkum fenbendazol lyf og
eru lyfin Panacur vet. og Fenasol
vet. nú í sérlyfjaskrá og víða notuð.
Um svipað leyti og Thibenzole
vet. varð fáanlegt, kom á markað-
inn lyf af flokki levamisola, tetra-
misol klóríð, sem hér á landi var
selt undir nafninu Ripercol vet.
Lyfið var látið út í töfluformi. Það
virkar vel á þráðorma, en með
öðrum hætti heldur en lyf af flokki
benzimidasola. Því var ráðlagt að
nota lyf af þessum tveimur lyfja-
flokkum til skiptis. bæði til þess að
ná betri árangri og til að forðast að
fram kæmu ormastofnar sem væru
ónæmir fyrir lyfjunum. Nú er eitt
lyf á markaði hér sem inniheldur
tetramisol klórið, Ormasol vet.
Fyrir nokkrum árum síðan
komu á markað hér á landi lyf af
flokki avermectina. Þessi lyf eru
mjög fjölvirk. Auk þess að vera
virk gegn þráðorminum í melting-
arvegi og öndunarfærum eru þau
einnig virk gegn maurum og
lúsum. I sumum héruðum hafa þau
því verið notuð í stað sauðfjárbað-
ana.
Hér á landi eru á markaði tvö
lyfjaform af þessum flokki ætluð
sauðfé. Ivomec vet, sem er stungu-
lyf og inniheldur ivermectinum og
Oramec Drench vet. sem er
mixtura tilbúin til inngjafa og inni-