Freyr - 01.06.1995, Blaðsíða 13

Gróðurvernd og landnýting
Sveinbjörn Dagfinnsson, fyrrverandi ráðuneytisstjóri
Erindi flutt á ráðstefnunni „Landnýting - horft til framtíðar“ sem haldin var 10.
mars sl. í tilefni afþví að Sveinbjörn hefur nýlega látið afstörfum sem ráðuneytis-
stjóri \ landbúnaðarráðuneytinu.
Sagan
Eyðing jarðvegs og gróðurs á Is-
landi er jafn gömul búsetu í land-
inu. Löngum er vitnað í Ara fróða
og umsögn hans um gróður þá
menn settust hér að, en við eigum
einnig yngri heimildir. Jarðabók
Arna Magnússonar og Páls Vída-
líns, Ferðabók Eggerts Olafssonar
og Bjarna Pálssonar, Ferðabók
Olafs Olavíusar og Ferðabók
Sveins Pálssonar. Þannig er vitað
um mikla útbreiðslu birkis í Skaga-
fjarðar- og Eyjafjarðarsýslum enn í
upphafi 18. aldar. Fljótsdalshérað
og Jökuldalurinn hafa verið sam-
fellt skóglendi um árið 1770,
samkvæmt heimildum, og mikið af
því var stórvaxinn skógur, t.d. í
Fellum, sem nú eru víðast firrt
öllum hávöxnum gróðri.
Athuganir á ástandi gróðurs hafa
leitt sérfræðinga að þeirri niður-
stöðu, að gróðurþekja hafi náð yfir
2/3 hluta landsins og að minnst
fjórðungur lands hafi verið vaxinn
birki og kjarrgróðri í einhverri
mynd. Hávaxnir birkiskógar voru á
skjólsælum láglendissvæðum, kjarr
og kræða á rýrari svæðum. Ellefu-
hundruð árum síðar telst gróður-
þekjan ná til um 1/4 hluta landsins
og skóglendi vera um 1% af land-
inu. Af þessum skógarleifum telst
mikið enn í hnignun eða stöðnun,
aðeins um 30% teljast í framför. Til
samanburðar má geta þess að lönd
eins og Svíþjóð eru þakin skógi að
69% og Finnland 72%.
Við þekkjum öll þessa örlaga-
sögu, en misvel. Líf þjóðarinnar í
þúsund ár var m.a. goldið með því
að ganga svo nærri dýrmætri, lítt
bætanlegri auðlind, gróðri og frjó-
mold jarðar.
í mörgum tilvikum var meðferð
gróðurs miskunnarlaus, lengra
gengið en þörf krafði. Þorvaldur
Sveinbjörn Dagfinsson flytur erindi sitt.
(Ljósm. 01. R. Dýrmundsson).
Thoroddsen segir í ritum sínum, er
hann lýsti ástandi landsvæðis á
Suðurlandi: „Það er hér sem víðast
annars staðar á íslandi, þar sem
land gengur úr sér, að það er mest
mönnunum að kenna, hugsunar-
leysi og stundarhagnaður hafa gert
landinu mikinn skaða.“
Sveinn Pálsson, læknir og nátt-
úruvísindamaður, segir í ferðabók
sinni, þegar hann kom í Fljótsdal á
Héraði: „Skógurinn í Hallormsstað
og þar fyrir ofan er sennilega besti
skógurinn sem nú er til í landinu.
Vegurinn gegnum skóginn minnir
víða á fögur trjágöng, því trjákrón-
umar ná saman svo hátt yfir jörð, að
vart næst upp í þær með svipunni.
Á þessum stað getur maður tekið
undir með þeim Eggert og Bjama
að Fljótsdalur sé eitt fegursta hérað
landsins.“ „En svo mun fara um
þetta fagra hérað sem aðrar skóg-
arsveitir á íslandi, það verður lagt í
örtröð til skammar fyrir alda og
skaða fyrir óborna. Alls staðar og
þó einkum hjá Hallormsstað, innst í
dalnum, blasa við hryggileg verk-
summerki, hin fegurstu birkitré
hafa verið stráfelld á þessum slóð-
um, ekki samt að rótum, heldur
hefur stofninn verið bútaður allt að
mannhæð frá jörðu, svo svæðið er
yfir að líta sem væri það krökkt af
vofum eða náhvítum staurbeinum
draugum, sem hestar mínir voru í
fyrstu dauðhræddir við og ramm-
fælnir. Skógarhöggsmennirnir hafa
ekki nennt að hafa fyrir því eða
viljað leggja það á sig að höggva
hin stóru tré að rótum, en með því
hafa þeir banað fjölmörgum rótar-
teinum. Stofnamir visna og samt
sem áður geta þessir skógarræn-
ingjar ekki drattast til að höggva þá
til eldsneytis heldur láta þeir þá
grotna niður og halda áfram að
kvista lifandi tré, e.t.v. hálfvaxin.
En í þokkabót er svo alls staðar fullt
af kalviði, snjóhvítum og visnandi
toppum, jafnvel á ungum trjám.
Þetta stafar af því að menn ráðast á
skóginn að vetrarlagi, slíta upp
yngstu greinamar, þegar þær standa
einar upp úr snjónum og nota þær
til fóðurbætis og eldsneytis, af því
að þeir hafa vanrækt jöfnum hönd-
um að afla heyja og eldiviðar að
sumrinu.“
Þjóðin erfir ekki við gengnar
kynslóðir meðferðina á gróðurlendi
lands vors, sem leitt hefur af sér
geigvænlegan uppblástur og berar
auðnir, þar sem áður var gróska og
blómgróður. Nauðsyn knúði á um
mikið af því sem gert var, þekking-
arskortur, skilningsleysi og stund-
arhagur réð einnig oft of miklu.
Ný viðhorf
Undanfama áratugi hefur mikil
vakning verið með þjóðinni um
eflingu gróðurverndar og um varn-
araðgerðir gegn foki jarðvegs og
6.'95- FREYR 245