Freyr - 01.06.1995, Blaðsíða 22

Mynd 2. Aðlögunarhœfni og sveiflur í stofnstærð. Ekki er hœgt að meta heilbrigði
stofna með því að líta aðeins á fjölda laxa. Þó að allt líti vel út þá getur verið að
möguleikar til að komast afhafi stórlega minnkað.
A Miklar sveiflur í afkomu laxastofnsins vegna lélegrar aðlögunarhœfni.
B Sveiflur í afkomu laxastofnsins eru ekki eins miklar og í A vegna góðrar aðlög-
unarhæfni. (U1),(U2) o.s.frv. tákna mismunandi umhverfisaðstœður. (Mynd aðlöguð
frá William Liss).
upprunalega stofnsins dugir ekki til
(11) og einnig vegna þess að sleppi-
fiskum er fleytt yfir þau æviskeið þar
sem dánartíðni er mest. Eiginleikar
náttúrlega stofnsins geta tapast með
stöðugri blöndun við nærliggjandi
hafbeitarstofna. Ahrif slíkrar blönd-
unar eru mögnuð með því að laxar á
leið í ákveðnar ár eru teknir á leið
sinni fram hjá hafbeitarstöð en í stað
þeirra koma laxar ættaðir úr haf-
beitarstöðinni sem villast í ámar. Þó
fjöldi náttúrlegra laxa sem fangaðir
eru í stórri hafbeitarstöð sé ekki
mikill getur það engu að síður verið
mikið fyrir viðkomandi á.
Þegar stofnar af ólíkum uppruna
blandast getur niðurstaðan orðið
minni hæfni þeirra stofna sem fyrir
blönduninni verða vegna neikvæðra
áhrifa útræktunar sem getur komið
fram í minni framleiðni þeirra.
Færri laxar skila sér í viðkomandi
ár heldur en áður en blöndunin átti
sér stað ef borið er saman við sam-
bærilegar ár þar sem ekki hefur
orðið eins mikil blöndun. Tilvikum
sem þessum fer fjölgandi á vest-
urströnd Bandaríkjana þar sem
seiðasleppingar hafa verið stund-
aðar um árabil með það að augna-
miði að byggja upp stofna eða auka
laxagengd (16, 27). Rannsóknir á
Atlantshafslaxi í Skandinavíu sýna
svipaða þróun (24).
Samsetning stofna
Enn eru ónefnd áhrif rangrar nýt-
ingar á samsetningu stofna. Þekkt-
asta dæmið er varðar lax eru áhrif
mikillar sjávarveiði víða við strend-
ur Norður Ameríku. Þar hefur veiði
með of stórum möskvum fjarlægt
stærri og eldri laxa áður en þeir ná
að ganga í ámar en þeir smærri
sleppa. Ahrifin eru þau að sjávar-
dvöl laxa hefur styst frá því sem
áður var. Veiðamar hafa því valið
gegn þeim eiginleika að dvelja
lengi í sjó og verða stór fyrir hrygn-
ingu. Laxar sem ganga í árnar eru
því minni og yngri en áður (20, 18).
Þetta hefur gerst á skömmum tíma
og sannar að hægt er að breyta
stofnum á tiltölulega stuttum tíma.
Er hœgt aö réttlœta
umhverfisrask með
seiðasleppingum?
I norðvesturríkjum Bandaríkj-
anna hefur gífurlegt umhverfisrask
á vatnasviði margra laxveiðiáa leitt
til hruns laxastofna. Reynt hefur
verið að bregðast við þessu með
seiðasleppingum og hverjum nýjum
spjöllum hafa fylgt fyrirheit um
einhvern tiltekin fjölda sleppiseiða
sem ætlað er að bæta skaðann.
Sleppingar hafa hins vegar ekki
skilað tilætluðum árangri og hafa
fremur haft slævandi áhrif á vitund
fólks um hvað raunverulega hefur
verið að gerast. Löxum sem skila
sér árlega í ámar hefur fækkað úr
um 100 milljónum frá því um miðja
19. öld niður í um 15 milljónir nú.
A vatnasvæði Kólumbía fljóts einu
og sér er talið að um 107 laxastofn-
ar, úr ám sem renna í fljótið séu
útdauðir og aðrir 89 stofnar séu að
fara sömu leið. Þekktasta dæmið er
fljótið Snake River sem á upptök
sín í Idaho rfld. I þá á gengu um
30000 laxar árlega þar til fyrir um
30 árum en aðeins einn lax skilaði
sér árið 1992 (1).
Ef náttúruleg stofnstærð minnkar
verulega frá því sem verið hefur eru
seiðasleppingar sem slíkar, um
lengri eða skemmri tíma, ekki sú
lausn sem fólk ætti að einbeita sér
að. Mikilvægara er að bæta þær að-
stæður sem skópu og viðhalda
vandanum (14). í því sambandi má
nefna mengun og umhverfisrask
sem minnkar lífslíkur og skaða á
búsvæðum og umhverfisrask sem
hindrar göngur laxins. Ofveiði get-
ur einnig átt hlut að máli. Um-
hverfisrask getur valdið því að
stofnar þola ekki jafn mikla veiði
og áður. A þessu hafa Bandaríkja-
menn verið að brenna sig og vilja
nú snúa við blaðinu. Af framan-
sögðu má hins vegar vera ljóst að
vandamál af þessu tagi geta allt eins
skapast hér á landi ef við höldum
ekki vöku okkar.
Samspil laxa af náttúru-
legum uppruna og sleppi-
uppruna í veiði
Samspil laxa af náttúrlegum upp-
runa og sleppiuppruna í veiði getur
tekið á sig ýmsar myndir. Til þess
að skýra þetta aðeins betur má taka
dæmi um ótilgreinda litla laxveiðiá.
Gerum ráð fyrir því að ánni megi
skipta í tvö svæði; efra og neðra
svæði. Ef við gæfum okkur að
254 FREYR - 6. '95