Freyr - 01.01.2000, Síða 20

legar fólki. Ekkert bendir þó til þess
enn að svo hafi orðið. Bann við
fóðrun jórturdýra með kjöt- og
beinamjöli úr jórturdýrum var
ákveðið í Bretlandi 1988. Sjúk-
dómurinn hefur þó líklega verið
kominn á kreik þar 6-8 árum áður.
Það hefur líklega afstýrt kúariðu á
íslandi að 10 árum fyrr en í Bret-
landi var komið í veg fyrir að fram-
leitt væri kjöt og beinamjöl úr sauð-
fé af riðusvæðum hérlendis. Sú
ákvörðun var tekin þegar viðnám
gegn útbreiðslu riðuveiki hófst hér
á landi árið 1978.
Tegundaþröskuldar
Tegundaþröskuldar eru einkenn-
andi við hina mismunandi TSE
sjúkdóma. Það þýðir að sjúkdómur-
inn berst ekki auðveldlega milli
tegunda. Ný tegund smitast ekki
eins greiðlega eins og þegar smit
berst milli dýra af sömu tegund.
Við flutning á smitefninu, mörgum
sinnum, í aðra dýrategund í sýking-
artilraunum er stundum gerlegt að
fá fram breytt smitefni sem sýkir
greiðlega hina nýju tegund. Um
leið getur smitefnið orðið tregara til
að valda sjúkdómi í hinni uppruna-
legu dýrategund (tegundar-þrösk-
uldurinn að baki).
Ættgengi
TSE sjúkdómar eru smitandi en
auk þess kemur til erfðaþáttur.
Dæmi um slíkt sést í einstökum
fjölskyldum manna. Vel er þekkt
mismunandi næmi einstakra dýra-
kynja eða ætta, t.d. næmi einstakra
sauðfjárkynja og ætta gagnvart
riðuveiki. Arfgengur munur á röð
amínósýra í Príon proteini getur
valdið mismunandi næmi eða mót-
stöðu. Talað er þá um misþolnar
arfgerðir innan sömu tegundar.
Kúariðan í
Bretlandi(BSE)
Upphaf kúariðu, eða BSE-farald-
ursins, í Englandi virðist tengt
breyttri tækni við framleiðslu á kjöt-
og beinamjöli í dýrafóður. Hætt var
að nota klór til að draga fitu úr efninu,
meiri hraði var við framleiðsluna
ásamt lægra hitastigi. Þess hefur
verið getið til að kjöt- og beinamjöl,
mengað riðusmitefni úr sauðfé, hafi
hleypt veikinni af stað og síðan hafi
kjöt og beinamjöl úr kúm sýktum af
kúariðu aukið á smitdreifinguna,
jafnvel smitað sauðfé og geitur. Það
er þó ekki unnt að útiloka þann
möguleika að í nautgripum hafi
komið fyrir mjög sjaldgæf tilfelli af
TSE-sjúkdómi, líkt og í fólki ( CJD),
og þar sé upphafs BSE að leita. Slík
stök tilfelli (e.t.v. eitt af milljón)
hefðu tæplega greinst. Þess vegna
verður ekki með 100% öryggi fúllyrt
að orsök BSE sé riða í sauðfé sem
hafi brotist yfir tegundaþröskuldinn
milli sauðfjár- og nautgripa. í
tilraunum er unnt að sýkja nautgripi
af riðu úr sauðfé en sauðfé og geitur
má sýkja í tilraunum með BSE. Við
sprautun í heila með BSE-sýktum
heilavef má flytja sjúkdóminn í apa,
grísi, minka og mýs en ekki í hamstra
eða hænsn. Með því að fóðra með
BSE-smituðum vef má sýkja í
tilraunum sauðfé, geitur, minka og
mýs en ekki grísi. Meðgöngutíminn
er yfirleitt mun lengri þegar smitefni
er gefið inn heldur en þegar því er
sprautað í heila eða kviðarhol til-
raunadýrs, jafhvel þótt mun stærri
skammtar séu gefnir inn en þegar
sprautað er. Sýkingartilraunir á mús-
um með þynningum á smitefninu
sýna að mýs þurfa hlutfallslega 100-
1000 sinnum stærri skammt af BSE-
smitefni en nautgripir (tegundar-
þröskuldur).
Er fólk f hættu af BSE?
í Stóra-Bretlandi greinast árlega
um 50 stök CJD-tilfelli í öldruðu
fólki. Á síðustu árum hafa 48 ungir
einstaklingar dáið úr sjúkdómi sem
líkist CJD í Stóra-Bretlandi og 11
eru veikir nú, þrjú sams konar til-
felli hafa fundist í ungu fólki í
Frakklandi og eitt í Sviss. Sjúk-
dómurinn er auðkenndur nvCJD
(new variant eða nýtt afbrigði af
CJD). Vefjabreytingar eru ekki ná-
kvæmlega þær sömu og við CJD í
öldruðu fólki. Sú tilgáta hefur kom-
ið fram að orsökin sé neysla kjöts
og annarra vara sem unnar voru úr
smituðum nautgripum. Menn telja
sig nú hafa sannað þetta samband.
Á ferðinni sé BSE-smitefni sem að-
lagast hafi mannslíkamanum. Þetta
hefur vakið verulegar áhyggjur.
Nýjar athuganir á smitefninu úr
fólki með nýja sjúkdóminn sýnir að
það er eins og eða nauðalíkt því
smitefni sem finnst í nautgripum
með BSE. Þegar hafður er í huga
langur meðgöngutími TSE-sjúk-
dóma er ekki hægt að útiloka að
þessi tilfelli geti verið þau fyrstu í
miklum faraldri. Slíkur faraldur
gæti þá, eftir að meðgöngutíminn er
liðinn, endurspeglað kúariðuna.
Slysatilfelli af CJD (iatrogen) hafa
haft meðgöngutíma frá 18 mánuðum
upp nokkur ár en meðgöngutími
Kúrú getur verið allt að 30 árum.
Ætla má að tegundarþröskuldur
milli nautgripa og manna lengi
meðgöngutímann, borið saman við
sýkingu frá nautgrip til nautgrips.
Þessi samlíking er þó erfið þar sem
meðgöngutíminn er háður magni og
styrk smitefnisins í því sem neytt er.
Sennilegast er að það hafi gerst á
tímabilinu 1986 til 1988 ef fólk
hefur smitast af BSE. Á því tímabili
fór mikið af kjöti í neyslu sem gæti
hafa verið sýkt af kúariðu, m.a. í
hamborgara. Byggt á tölum sem nú
liggja fyrir er þó ekkert sem bendir
til þess ennþá að mikill faraldur
dynji yfir. í Stóra-Bretlandi, og ann-
ars staðar þar sem kúariða hefur
fundist, hefur verið reynt að minnka
hugsanlega hættu á BSE-smiti fyrir
fólk með því að fjarlægja við slátmn
þann vef sem hættulegastur er og
eyða honum. Hættan ætti því að vera
minni en hún hugsanlega var um
skeið. Fjöldi nautgripa, sem veikjast
nú á Bretlandseyjum, er minnkandi.
Riöuveiki á íslandi
Riðuveiki er eini TSE-sjúkdóm-
urinn sem fundist hefur hérlendis í
skepnum. Hún er talin hafa verið
flutt til íslands með enskum hrút
frá Danmörku til Skagafjarðar árið
1878, þ.e. fyrir meira en 120 árum.
16 - FREYR 1/2000