Freyr - 01.01.2000, Blaðsíða 21

Þaðan breiddist veikin út um
Norðurland við sölu á fé af hinu
nýja kyni. Næstu 75 árin varð veik-
in landlæg á svæðinu frá Miðfirði
að vestan og austur fyrir Eyjafjörð
en fannst ekki annars staðar þennan
langa tíma. Árið 1953 var veikin
fyrst staðfest utan þessa svæðis
(Barðaströnd). Síðan fannst veikin
á nýjum svæðum með vaxandi
hraða og miklu tjóni, fyrir vestan
(Mýr., V-Barð, V-ís„ N-ís., Dal.),
sunnan (frá Reykjavík til Skaftár-
hrepps), austan (frá Berufirði að
Jökuldal og Jökulsárhlíð) og norð-
an (frá Jökulsá í Öxarfirði að Mið-
firði í V-Hún.). Viðnám gegn út-
breiðslu riðuveiki hófst 1978 og
bar strax nokkum árangur en út-
breiðslan stöðvaðist ekki. Allt
benti til þess að veikin myndi
breiðast út um allt land á fáum ár-
um, ef ekki yrðu teknar upp öflug-
ari aðgerðir.
Veikin náði hámarki á íslandi árið
1986. Þá var vitað um riðuveiki á
104 bæjum en hún var staðfest á 66
bæjum það ár. Sýkt, eða í sérstakri
sýkingarhættu, vom 24 vamarhólf af
36 vamarhólfum landsins. Stjóm-
völd tóku þá ákvörðun, í samráði við
samtök bænda, að freista þess með
öllum ráðum að útiýma veikinni úr
landinu. Aðgerðir vom hertar og
bám fljótt sýnilegan árangur. Síð-
ustu árin hefur riðuveiki fundist í 5-
6 vamarhólfum en bæjunum hefur
farið fækkandi. Útbreiðslan virðist
hafa stöðvast. Veikin hefur ekki
fundist á nýju svæði í áratug. Árið
1995 fannst veikin á 12 bæjum og á
8 bæjum 1996. Árin 1997 og 1998
fannst veikin á 5 bæjum hvort ár en
á tveimur bæjum árið 1999. Frá upp-
hafi 1978 hefur verið fargað um 790
hjörðum á riðusvæðum, alls um 145
þúsund íjár. Á 490 bæjum er kominn
nýr fjárstofn úr ósýktum vam-
arhólfum og á rúmlega 400 þeirra
hefur verið búið við nýtt fé án riðu í
meira en 6 ár. Áður fyrr mátti heita
að veikin kæmi aftur á 50% bæjanna
innan 5 ára eftir fjárskipti. Eftir að
gripið var til viðnáms, 1978, hefur
riðan komið aftur á um 5% bæjanna.
Aðgerðir
þar sem riða finnst
Öllu fénu er fargað strax og graf-
ið. Finna skal og farga hverri kind
sem látin var til lífs og kindum frá
öðmm bæjum sem hýstar vom á
riðubænum yfir nótt eða lengur síð-
ustu árin. Um geitur gegnir sama
máli og sauðfé. Fjárlaust er í a.m.k.
tvö sumur. Riðusmitefnið fylgir
fyrst og fremst lifandi fé en getur
einnig verið í öllu því sem óhreink-
ast af fé, taði, líffæmm og hræjum
sem ekki hafa verið grafin tryggi-
lega eða eytt. Smitefnið getur líka
fylgt tækjum, áhöldum, fóðri,
vatni, skóm, hlífðarfötum, óhrein-
indum á höndum manna o.fl. Víð-
tæk og rækileg sótthreinsun er því
mjög mikilvæg, jafnvel þarf að
djúpplægja mjög smitmengað land.
Hey af landi sem smitað, veikt eða
grunað fé gekk á og/eða sauðatað
var borið á, getur verið smitmengað
og skal eyða. Smitefni hafa fundist
í maurum úr heyi frá riðubæjum
löngu eftir að fénu var fargað. Það
getur því borist milli staða með
ýmsu móti og geymst langan tíma,
jafnvel árum saman. Nota skal
mauraeitur í öll gripahús og hlöður
og næsta umhverfi. Enn skortir
næga þekkingu á smitleiðum, eðli
smitefnisins og erfðamótstöðu.
Nothæfar aðferðir vantar til að
greina smitið í lifandi fé. Nú eru þó
að vakna vonir um nothæft blóð-
próf innan fárra ára. Aðrar dýra-
tegundir, sem voru undir sérstöku
smitálagi, kunna að geta tekið riðu-
veiki (geitur, nautgripir, hreindýr,
kettir, minkar, mýs, e.t.v. hundar
o.fl.). Ekki er þó staðfest að það
hafí gerst hér. Fjölda annarra dýra-
tegunda hefur verið hægt að sýkja.
Engin tengsl finnast milli riðu og
Creutzfeld-Jakob veiki í fólki hér á
landi. Nýja afbrigðið af CJD hefur
ekki fundist hér.
Hættan er ekki
úr sögunni
Hættan er alls ekki úr sögunni, þó
vel hafi gengið hingað til. Riðu-
veiki er örugglega til ennþá hér og
hvar á gömlu riðusvæðunum. Fjár-
verslun er hættulegasta smitleiðin.
Hættuleg öfugþróun er að verða.
Nú þegar lítið eða minna heyrist
um riðuveikina eru stöku menn að
fyllast kæruleysi gagnvart vömum
gegn þessari alvarlegu veiki og
sumir laumast til þess að versla
með sauðfé og geitur á riðusvæð-
um. Sláturleyfishafar, sumir hverjir,
fara eins langt og þeir komast. Al-
gjört bann er við flutningum fjár til
lífs milli bæja á riðusvæðunum án
sérstaks leyfis og ákveðnar hömlur
eru við flutningum á sláturfé. Gegn
fjárverslun og öðrum óleyfilegum
flutningum verður að vinna. Skorað
er á þá sem lesa þessa grein að beita
sér með okkur til að afstýra því
slysi að riðuveiki breiðist aftur út
um landið og tilkynna okkur strax,
ef þeir verða varir við óleyfilega
fjárflutninga. „Með illu skal illt út
drífa“, segir gömul speki. Það á
sannarlega við hér.
Færri krabba-
meinstilfelli
meðal bænda
Samkvæmt rannókn sem
greint er frá í Landsbladet í
Danmörku veikjast bændur
sjaldnar af krabbameini en fólk í
öðmm stéttum. Þetta á bæði við
um konur og karla. Ástæðan er
talin sú að sveitafólk lifi lífi þar
sem áhættuþættir, sem valda
krabbameini, em minni en meðal
annarra stétta. Þar má nefna
líkamlega áreynslu við störf,
hollan mat, litlar reykingar og
lítil neysla alkóhóls. Þá em færri
sólarlandaferðir taldar hafa sitt
að segja, en sterkt sólskin er tal-
ið geta valdið húðkrabbameini.
Rannsókn þessi tók til 10
milljóna manna og var fylgst
með fólkinu á um 20 ára tíma-
bili.
(Bondevennen nr. 3/2000).
FREYR 1/2000 - 17