Freyr - 01.11.2001, Blaðsíða 16

Dr. Gunnar Guðmundsson skrifaði doktorsritgerð um heysótt (mæði):
Heysótt var fyrst lýst
r
í heiminum á Island
Heysótt eða heymæði,
eins og algengt er að
kalla þennan sjúkdóm
hér á landi, hefur um
aldir þjakað og þjáð íslenska bænd-
ur. Þeir eru ófáir bændumir sem
hafa þurft að bregða búi vegna
þessa sjúkdóms, og aðrir hafa feng-
ið varanlegan skaða af. Og enda
þótt Sveinn Pálsson læknir hafi
fyrstur manna skráð og lýst heysótt
árið 1790, þá var það ekki fyrr en
nýlega að menn skildu betur bólgu-
ferlið sem á sér stað í heysótt.
Dr. Gunnar Guðmundsson,
lungnasérffæðingur, skrifaði dokt-
orsritgerð og valdi sér verkefnið
heysótt eða það sem oftast var kallað
heymæði. Hann varði doktorsritgerð
sina við Háskóla íslands 30. sept-
ember árið 2000. Dr. Gunnar var
spurður hvers vegna hann hefði val-
ið sér heysótt sem verkefni til dokt-
orsritgerðar?
„Það bar þannig til að árin 1975 til
1977 var ég í sveit á Gilsbakka í
Hvitársíðu, hjá þeim merku hjónum
Sigurði Snorrasyni og Önnu Brynj-
ólfsdóttur, sem margir þekkja. Þar í
sveitinni heyrði ég fólk tala um að
þvi yrði illt af heyryki í hlöðu. Þetta
varð mér minnisstætt. Síðan liðu
mörg ár áður en ég fór að læra
læknisfræði. Að almennu lækna-
námi loknu ákvað ég að taka
lyflækningar og lungnasjúkdóma
sem sérgrein. Þegar ég var í
Bandaríkjunum í framhaldsnámi
komst ég að því að til var módel í
músum, sem líkti eftir þessum
sjúkdómi, sem við köllum heysótt
eða heymæði, hjá bændum,“ segir
dr. Gunnar en heldur svo áffam.
Fyrst á íslandi
„Og svona til gamans má geta
þess að heysótt var fyrst lýst í heim-
inum á íslandi árið 1790. Og það var
Sveinn Pálsson læknir sem það
gerði. Síðan skrifar annar læknir, Jón
Pétursson, um heysótt árið 1794.
Heysótt er ekki skyld
astma. Hún er
stundum kölluð
heymæði. Mér þykir
betra að nota orðið
heysótt enda er það
miklu eldra og er
notað í þessum
frásögnum frá 1790
Bretar tala gjaman um að
sjúkdómnum hafi fyrst verið lýst í
Bretlandi 1932 en það er ekki rétt.
Lýsingin er skráð fyrst hér á landi,
sem fyrr segir, árið 1790 og það em
til fleiri en ein lýsing á sjúkdómnum
ffá þeim tíma. Þetta em ótrúlega
nákvæmar lýsingar á því hvemig
Dr. Gunnar Guðmundsson.
fólkinu leið, nánast eins og þetta
væri skrifað niður í dag. Hins vegar
vissu læknarþess tíma ekki afhveiju
sjúkdómurinn stafaði. Síðar kom
ffam vaxandi skilningur á því að það
sem ylli heysótt væm dauðar
hitakærar bakteríur sem vaxa í illa
þurrkuðu heyi. Þær sitja síðan effir í
heyinu og þegar svo farið er að gefa
heyið þyrlast bakteríumar upp í
loftið og fólk andar þeim að sér. Það
kveikir upp bólgusvömn í lung-
unum, sem var lítið skilin lengi vel.
Getur leitt til lungnaþembu
Það sem doktorsverkefni mitt
snerist um var að nota þessar mýs
til þess að skilja betur bólgusvömn-
ina, sem verður í lungum þegar fólk
andar þessum dauðu bakterium að
sér. Þetta lýsir sér þannig að bónd-
inn fer í hlöðu, leysir hey og gefúr.
Síðan liða nokkrir klukkutimar en
þá getur hann orðið móður, orðið
þungt fyrir brjósti, hóstað og fengið
hita. Þetta getur staðið yfir í
einhverja klukkutíma en svo getur
hann verið orðið góður næsta
morgun. Flestir fá þennan sjúkdóm
aldrei í ským formi, heldur er þetta
offast þrálátur hósti og almennur
slappleiki og menn bara sætta sig
við að vera svona.
Ef menn ganga með þennan sjúk-
dóm lengi getur það leitt til band-
vefs- myndunar í lungunum eða til
lungnaþembu. Ég hef verið að hitta
fyrir íslenska bændur, sem hafa
aldrei reykt, en eru samt með
lungnaþembu, sem er alltaf álitin
vera sjúkdómur reykingafólks.
Þessir menn hafa verið með hey-
sótt, því þegar maður fer að spyrja
þá kemur í ljós að þeir hafa alltaf
þolað illa heyryk. Síðan em aðrir
sem fá frekar astma en heysótt.”
16 - FR€VR 11/2001