Freyr - 01.11.2001, Side 28

eiginlegra lækningajurta má neíha
berjatínslu, fjallagrös og fleiri jurtir
sem nýttar eru t.d. í jurtate og
snyrtivörur.
Hefðbundin búfjárrækt á íslandi
er bundin við gömlu íslensku bú-
fjárkynin sem voru flutt hingað
með landnámsmönnum. íslenska
kúakynið, sauðfjárkynið og hrossa-
kynið teljast öll vera upprunaleg ís-
lensk kyn og eru í fullri notkun sem
hefðbundin framleiðslukyn. Þessi
kyn hafa mikla sérstöðu vegna þess
hve lítið þau hafa blandast eftir
komuna til Islands. Heimildir eru
um nokkurn innflutning nautgripa á
18. og 19. öld, en áhrifa þess gætir
lítt og erfðarannsóknum ber saman
við sögulegar heimildir um að-
skilnað íslenska kúakynsins frá
öðrum stofnum í 1100 ár. Endur-
teknar tilraunir voru gerðar til að
flytja inn sauðfé til kynbóta, en þær
tilraunir enduðu flestar með ósköp-
um eins og kunnugt er vegna sjúk-
dóma sem innflutta féð bar með sér.
Ekki fara sögur af innflutningi
hrossa til kynbóta. Þrengingar urðu
i öllum innlendu stofnunum þegar
harðindatímabil gengu yfír og búfé
var fellt vegna fóðurskorts eða féll
hreinlega úr hor. Þrátt fyrir þessar
þrengingar og langtímaeinangrun
hefur skyldleikarækt ekki aukist til
skaða að því er virðist og mikill ár-
angur hefúr náðst í ræktun þessara
kynja eftir að skipulegar kynbætur
hófust.
Islenska geitin er mjög gamalt
kyn, sem tekist hefur að halda við
þrátt fyrir mjög lítinn stofn í ára-
tugi. Nytjar af geitum eru því miður
litlar og þær eru í flestum tilfellum
haldnar folki til ánægju og því hef-
ur gengið hægt að fjölga í stofnin-
um. Greiddur hefúr verið stofn-
vemdarstyrkur til geitfjáreigenda
síðan 1965 og hefur það án efa haft
mikiðaðsegja fyrir viðhald stofns-
ins. Gömlu íslensku hænsnin eru
einnig aðallega höfð til skemmtun-
ar og skrauts þar sem þau þykja
treg til varps, en litadýrð þeirra er
hins vegar rómuð. Töluverður
áhugi er á íslenskum hænsnunum
og virðist stofninn fara heldur vax-
andi, samkvæmt athugun sem gerð
var fyrir nokkrum árum.
Nytjar annarra búfjártegunda
byggjast á stofnum sem fluttir vom
til landsins á 20. öld, annað hvort
sem nýjar tegundir, svo sem mink-
ur, blárefúr, silfurrefur, kanína og
kalkún eða sem endumýjun teg-
unda sem urðu útdauðar (svin) eða
þóttu ekki hæfar sem framleiðslu-
kyn (varphænur og holdahænsni).
Svín vom ræktuð hér frá land-
námi og fram á 16. öld, en þá dó
uppmnalegi stofninn út. Svín vom
flutt frá Evrópu sitt hvoru megin
við aldamótin 1900 og ræktuð að
mestu án skipulegra kynbóta fram
til 1997 þegar innflutningur var
tekinn upp að nýju. Svínastofninn
hefúr aldrei verið stór og sá stofn,
sem kallaður hefur verið islenskur,
var sennilega á mörkum þess að
geta talist sérstakur stofn, nema ef
hugsast gæti að hann væri dæmi-
gerður fyrir svínastofna sem vom
ræktaðir í Evrópu á fyrri hluta 20.
aldar og em nú flestir horfnir eða
gjörbreyttir.
Nýting hlunninda hefur alla tíð
verið drjúgur þáttur í íslenskum bú-
skap og þar er byggt á nýtingu
erfðalinda i villtum tegundum, svo
sem laxi, silungi og æðarfugli. A
seinni ámm hafa lax og silungur
verið gerðir að húsdýrum í fiskeldi,
jafnframt því sem haldið er áfram
að nýta villta stofna til veiða. Lax-
eldið er byggt á kynbættum norsk-
um laxi og deilur em um hvort
villtum laxastofnum standi ógn af
kynblöndun við eldislax sem til
stendur að ala í sjókvíum. Innflutt-
ur regnbogasilungur er alinn í
nokkmm mæli, en finnst ekki villt-
ur. Bleikja af íslenskum stofnum er
notuð í eldi og unnið er að kynbót-
um á henni. Erfðalindir í fersk-
vatnsfiski má því flokka annars
vegar í eldisstofna og hins vegar í
villta stofha.
Varðveisla og sjálfbær
nýting erfðalinda
Ríósamningurinn unr liffræði-
lega fjölbreytni fjallar um viðhald
og sjálfbæra nýtingu lifandi auð-
linda þar sem þjóðimar skuldbinda
sig til þess að vemda og viðhalda
erfðalindum bæði í villtum og
ræktuðum tegundum. Litið er á líf-
fræðilega fjölbreytni sem sameig-
inlega auðlind. Jafnframt er lögð
áhersla á umráðarétt þjóða yfir eig-
in erfðalindum og þar með ábyrgð
þeirra á vemdun þeirra ef þörf kref-
ur. Einnig er fjallað um sanngjama
skiptingu hagnaðar sem hlýst af
Islenska kúakynið, sauðfjárkynið og hrossakynið teljast öll vera upprunaleg kyn
og eru í fullri notkun sem hefðbundin framleiðslukyn. Á miðri mynd er forystu-
kind en forystueiginleiki i íslenska sauðfjárkyninu er dýrmæt auðlind.
(Freysmynd).
28 - pR€VR 11/2001