Freyr - 01.06.2003, Side 15

svæðinu og hvaða úrræði gætu
komið sér best fyrir þær gagnvart
félags- og atvinnulegri stöðu
þeirra. Eg mun hér kynna niður-
stöður þessarar könnunar.
I rannsókn Stefáns Olafssonar
(1997) kemur fram að áhugi
landsbyggðarfólks á nútímalegum
lífsháttum, svo sem fjölbreytileg-
um atvinnutækifærum, góðu að-
gengi að verslun og þjónustu,
möguleikum á menningarþátttöku
og afþreyingu, góðum húsnæðis-
kosti og samgöngum, skiptir
miklu máli fyrir val á búsetustað.
Meginniðurstöður hans eru að
óskir um aðgang að nútímalegum
lífsháttum er einn mikilvægasti
drifkraftur þéttbýlismyndunar og
búferlaflutninga.
Rannsóknir á búsetuskilyrðum
eru síður en svo einfalt fyrirbrigði
og oftar en ekki ná þær aðeins til
einstakra þátta samfélagsins. Líta
ber á félagslega, efnahagslega og
umhverfislega þætta í samhengi
og skoða verður tengsl þeirra því
að t.d. breyting á félagslegum
þáttum hefur áhrif á efnahag o.s.
frv. Lykillinn að bættum búsetu-
skilyrðum er að skilja hvemig
þessir þrír þættir hafa áhrif hver á
annan. Ef til vill mætti einnig
segja að byggðaþróun ætti þannig
ekki einungis að snúa um búsetu-
skilyrði heldur um það að skapa
lífvænlegt samfélag þar sem efna-
hagur, félagsgerð og umhverfí em
í jafnvægi. I gmndvallaratriðum
er markmiðið ætíð það sama; að
skapa samfélag sem getur mætt
þörfum þeirra einstaklinga sem
það byggja og haldið áfram að
gera það um ókomna framtíð.
„Römm er sú taug sem rekka
dregur föðurtúna til“, stendur ein-
hvers staðar skrifað og virðist
vera í fullu gildi enn. Stefán 01-
afsson kemst að því, er hann ber
saman lífshætti á Norðurlöndun-
um, að ijölskyldulíf 0g tengsl fjöl-
skylduna séu meiri á Islandi en í
hinum þjóðfélögunum. Hér býr
stærri hluti þjóðarinnar í fjöl-
skyldum, böm á heimilum em
fleiri, nákomnir ættingjar um-
gangast meira hér og hafa oftar
samband í síma. Samkvæmt
þessu ætti fjölskyldan að hafa
meiri hlutverk í lífi Islendingsins
en er hjá hinum þjóðunum.
Þessi Ijölskyldutengsl eiga ekki
síður við innan bændastéttarinnar
þar sem ákveðnum menningararfi
er haldið mjög á lofti. Að eiga
sína eigin jörð og rækta á sér
djúpar rætur í íslensku þjóðlífi og
er enn eftirsóknarvert í augum
margra. Það þarf því að gefa fólki
kost á því að velja þetta lífsform
án þess þó að afsala sér ákveðinni
gmnnþjónustu sem þarf til þess að
geta lifað sómasamlegu lífi. Þess-
ir gmnnþættir, sem þurfa að vera í
fyrir hendi, em atvinnuskilyrði,
menntamál, heilbrigðisþjónusta
og samgöngur.
Atvinnuskilyrði
Landbúnaðurinn er burðarás
byggðar í stijálbýli og verður hann
seint metinn til fulls á þá vog sem
mælir beinan afrakstur hans. Hafa
verður í huga úrvinnslugreinar og
þjónustu, sem honum tengjast, og
gildi hans fyrir samfellu byggðar-
innar. Einnig er hægt að segja að
hann sé bakhjarl margra þéttbýlis-
staða hvarvetna um landið.
Atvinnumöguleikar í dreifbýli em
víða fábreyttir og hefur nálægð við
þéttbýlisstað mikið að segja í því
efni. Atvinnumöguleikar kvenna
er enn fábreyttari en karla. 80%
kvenna vinna í þjónustu- og þekk-
ingargeiranum en mjög lítill hluti
þeirra starfa liggur í hinum dreifð-
ari byggðum landsins. Því má
segja að konur hafi almennt betri
möguleika til framfærslu og fé-
lagslífs á höfuðborgarsvæðinu en
landsbyggðinni.
Landbúnaðurinn hefur það hlut-
verk að fullnægja þörfum lands-
manna fyrir landbúnaðarafúrðir til
manneldis og iðnaðarframleiðslu
og að tryggja þeim, sem vinna við
landbúnaðarstörf, sambærileg
kjör og aðrir landsmenn njóta.
Það hefúr þó á mörgum stöðum
vantað töluvert upp á að endar nái
saman hjá þeim sem stunda bú-
störf og hafa bændur í áranna rás
farið í auknu mæli út á almennan
vinnumarkað samhliða búskapn-
um. Þetta á einkum við um þá
sem búa nærri þéttbýli en á tímum
samdráttar í atvinnulífi fær þetta
fólk ekki vinnu nema að litlu leyti
og er þá oft í samkeppni við íbúa
þéttbýlisins.
Menntamál
I öllum helstu iðnríkjum heims
er haldið á lofti þeim boðskap að í
framtíðinni verði æ meira byggt á
menntuðu og hæfu vinnuafli, sem
og á nýsköpun er sprettur úr rann-
sóknum og þróunarstarfi. Til að
fúllnægja skilyrðum þessarar sam-
keppni þarf atvinnurekstur því já-
kvætt félagslegt umhverfi, þrótt-
mikið menntakerfi, sem styður at-
vinnulífið, og opinber afskipti sem
beinast að hvatningu til nýsköpun-
ar ffekar en vemd ffamleiðsluþátta
fortíðarinnar. Til þess að þetta náist
verður að rækta þá auðlind sem í
fólkinu sjálfú býr, mannauðinn,
því að hann er ekki síður forsenda
aukinnar fjölbreytni atvinnulífs og
vaxtar landsbyggðar en þær nátt-
úruauðlindir sem fyrir em. Því má
segja að menntun sé lykill að far-
sæld til framtíðar, fyrir einstök
byggðarlög og ekki síst fyrir ein-
staklingana sjálfa.
Tækifæri fólks, sem býr í dreif-
býli, til náms em misjöfn og ráð-
ast oftar en ekki af nálægð við
stærri þéttbýlisstaði eða efnahag.
I smærri sveitarfélögum er oft að-
eins boðið upp á nám í gmnnskóla
sem er aðeins eitt af Qómm skóla-
stigum sem í boði em hérlendis.
En skólastigin skilgreinast sem
Freyr 5/2003 - 15 |