Freyr - 01.06.2003, Side 16

leikskóli, grunnskóli, framhalds-
skóli og háskóli. Önnur skólastig
en grunnskóla verður að sækja til
þéttbýlisstaða og í mörgum tilfell-
um verður viðkomandi að flytja
búferlum til að sækja sitt nám.
Leikskólar eru ætlaðir bömum
undir skólaskyldualdri og eru nú
starfandi hátt á þriðja hundrað
leikskólar um allt land. Uppbygg-
ing þeirra skiptir miklu máli fyrir
hvert byggðarlag en auk uppeldis-
starfs em leikskólamir atvinnu-
skapandi, bæði fyrir faglæra
starfsmenn sem ófaglærða. Enn-
fremur gefa skólamir heimavinn-
andi foreldri tækifæri til að stunda
vinnu. Starfandi em leikskólar á
nær öllum þéttbýlisstöðum lands-
ins og einnig í nokkrum dreifbýl-
issveitarfélögum. í flestum þeim
sveitarfélögum, sem hafa land-
búnað sem aðalatvinnugrein, er
leikskóli ekki fyrir hendi.
Gmnnskólinn er eina skólastigið
sem er lögbundið á Islandi og því
verða öll böm á skólaskyldualdri
(6-16 ára) að sækja þann skóla.
Arið 1995 var rekstur gmnnskól-
ans færður yfir til sveitarfélaga en
það hafði þær afleiðingar í för með
sér að fámennum grunnskólum á
landsbyggðinni fækkaði vemlega.
Einnig hefúr sameining sveitarfé-
laga leitt til fækkunar fámennra
skóla. I kjölfarið þarf víða í dreif-
býlinu að aka nemendum um lang-
an veg í skóla. Sveitarfélög og í
raun foreldrar standa því frammi
fyrir þeirri spumingu hversu lang-
an veg er hægt að láta böm sækja
skóla og hvort og hvenær þau hafa
aldur til að dveljast á heimavist,
verði heimanakstri ekki komið
við. Gmnnskólar em tvímælalaust
lífæðar hvers byggðarlags og víða
eina umtalsverða starfsemin á veg-
um sveitarfélagins og tekur oft til
sín 60-90% af rekstrargjöldum
sveitarsjóðs.
Hvað framhaldsskólann varðar
þá em fjölbreyttustu námsfram-
boðin í Reykjavík og þar em öfl-
ugustu sérskólamir. I heild má
segja að þokkalega fjölbreytt
námsframboð sé aðeins fyrir hendi
á Akranesi, Isafirði, Sauðárkróki,
Akureyri, Húsavík, og S-Þingeyj-
arsýslu, Egilsstöðum, Neskaups-
stað, Selfossi, Vestmannaeyjum og
Keflavík, auk höfúðborgarsvæðis-
ins. Það er því um langan veg að
fara fyrir marga nemendur í hinum
dreifðu byggðum landsins ef þeir
vilja nýta sér þau námstilboð sem
framhaldsskólinn hefúr upp á að
bjóða. Þetta gildir einnig um há-
skóla en þeir em aðeins á fjómrn
stöðum á landinu. Háskólar hafa í
auknu mæli farið að bjóða upp á
fjamám sem gerir fleirum kleift að
stunda það skólastig. Slíkt fjar-
nám er þó bundið við ákveðna
þéttbýlisstaði þar sem fýrir hendi
er fjarfúndarbúnaðir.
Heilbrigðismál
Uppbygging heilbrigðisþjón-
ustu hér á landi er nákvæmlega
skilgreind í lögum um heilbrigðis-
þjónustu nr. 56/1973. Þar er stað-
setning og stærð heilsugæslu-
stöðva ákveðin, verkefnum lýst
og landfræðileg þjónustusvæði
dregin upp. Þó hefúr töluverðrar
kreppu gætt í heilsugæslu á lands-
byggðinni sökum þess hve erfitt
er að ráða lækna þar til starfa.
Ekki hefur tekist að skapa starfmu
þann virðingarsess, sem því ber,
og á meðan sækjast ungir læknar
ekki eftir að velja sér heimilis-
lækningar sem sérgrein og að
helja störf á landsbyggðinni.
Þetta skapar ákveðin vandamál
fyrir dreifbýlið því að góð þjón-
usta á sviði heilbrigðismála er eitt
af lykilatriðum fyrir búsetu fjöl-
skyldufólks í hinum dreifðu
byggðum landsins.
Samgöngur
Grundvallaforsendur fyrir
traustu atvinnulífí og búsetu em
góðar samgöngur á láði, legi og í
lofti. Samgöngur eru mikilvægur
þáttur til þess að tryggja eðlilega
byggðaþróun á landinu öllu.
Samgöngubætur kalla á umtals-
verðar ljárfestingar í nýbygging-
um, endurbótum og viðhald á
vegum, jarðgöngum, höfnum og
flugvöllum. Sá misskilningur hef-
ur verið ríkjandi að umbætur á
samgöngum sé stuðningur við
dreifbýlisbúa. Samgöngubætur
skila sér í bættu félagslegu um-
hverfi þjóðarinnar allrar því að
markmið með þeim hlýtur að vera
að þær bæti stöðu atvinnurekstrar
og búsetu óháð landssvæðum.
Hingað til hefúr ríkið staðið eitt
að framkvæmdum á sviði sam-
gangna ef Hvalíjarðargöngin eru
undanskilin. Til höfuðborgar-
svæðisins fer um þriðjungur af því
fjármagni sem veitt er til vega-
mála. Innan við helmingur stofn-
og tengivega eru með bundnu slit-
lagi og margir þéttbýlisstaðir með
200 íbúa eða fleiri eiga um malar-
vegi að fara inn á hringveg. Lang-
flestir svokallaðir sveitavegir eru
malarvegir og ástand þeirra er
misgott sem og viðhald. Enn
vantar töluvert upp á að skipu-
lagður snjómokstur sé á sveita-
vegum þó að flestir aðalvegir
landsins fái daglega vetrarþjón-
ustu.
Þróun síðustu ára hefur verið sú
að áætlunarflug hefúr lagst af á
nær öllum minni flugvöllum
landsins og aðeins er haldið uppi
reglulegum flugsamgöngum til
átta áfangastaða hérlendis.
Þróun í hafnamálum hérlendis
er lík því sem verið hefúr á meg-
inlandi Evrópu. Flutningahöfnum
hefúr verið skipt á eina aðalhöfn,
sem er í Reykjavík, og safnhafnir
og svæðishafnir eru fyrir hvert
samgöngusvæði. Bættar lands-
amgöngur hafa aukið hlut land-
flutninga og dregið úr þörf fyrir
vöruhafnir.
116 - Freyr 5/2003