Freyr - 01.11.2004, Blaðsíða 17

Árangur þessara hertu aögerða
er sýndur í súluriti 1. Þar sést að
riðuhjörðum fækkaði frá ári til árs
fram til 1992, en þá fundust ein-
ungis tvær sýktar hjarðir. Menn
fýlltust bjartsýni á að sigur væri
að vinnast. En á næstu árum fjölg-
aði sýktum hjörðum á ný sem sló
á þá bjartsýni og þótti höfúndi
þessarar greinar einsýnt að taka
yrði upp fleiri aðferðir í baráttunni
gegn riðu. Um þessar mundir voru
að birtast fýrstu niðurstöður rann-
sókna á arfgerðum príon-gensins í
bresku fé, sem sýndu glöggt fram
á að næmi fýrir riðusmiti tengdist
ákveðnum arfgerðum, og var m.a.
sýnt fram á að ákveðin arfgerð
tengdist mótstöðu gegn riðu. Okk-
ur á Tilraunastöðinni tókst að fá til
liðs við okkur ágætan og reyndan
sameindalíffræðing, sem hafði
áhuga á þessu viðfangsefni. Nið-
urstöður hennar og samstarfs-
manna voru um margt áhugaverð-
ar en mestu skipti að sýnt var fram
á að tvær arfgerðir í íslensku fé
hefði mótstöðu gegn riðu, þ.e.
riða hafði aldrei greinst hjá fé með
þær arfgerðir (6). Þessar niður-
stöður gáfu til kynna að nýta
mætti kynbætur til að útrýma riðu
(7). Til þessa hefúr þó ekki verið
farið að þessum ráðum. Raunar
gerði yfírdýralæknir þá góðu og
gildu athugasemd að með því
rækta upp fé með mótstöðu kynn-
um við rækta upp heilbrigða smit-
bera.
Við brugðumst við með því að
rannsaka eina litla riðusýkta
hjörð, þar sem 5 af 65 kindum
voru með riðu. Leitað var að smiti
í mænukylfu með nokkrum að-
ferðum, en þar koma veQa-
skemmdir fyrst fram. Smit fannst
ekki í neinni kind sem var með
vemdandi arfgerð en í öllum 5
kindunum, sem vom með riðu, og
í 41,7% af þeim 60 kindum sem
sýndu ekki nein sjúkdómsein-
kenni. I öllum tilvikum vom það
kindur sem vom með næmar arf-
gerðir (8).
En þar eð nýverið hefur verið
sýnt fram á að riðusmit berst í ei-
tilvef áður en það fínnst í heila
bættum við við könnun á tveimur
litlum riðuhjörðum í viðbót, 68 í
hjörð A og 50 í hjörð B. í hjörð A
var ein kind með ótvíræða riðu en
tvær í hjörð B. I þessari rannsókn
lögðum við megináherslu á leit að
smitefni í eitilvef, þ.e. hálskirtl-
um, hálseitlum, hengiseitlum, ei-
tilvef í dausgöm og milta, auk
heila, og bámm saman við arf-
gerðir. I hjörð A fengust nákvæm-
ar upplýsingar svo að unnt var að
rekja saman aldur og arfgerð við
niðurstöður könnunar á smitefni. I
þessari hjörð greindist smit í eitil-
vef í 58,3% þeirra einkennalausu
en ekkert smit fannst í heila. Arf-
gerðagreining leiddi í ljós að féð
var nær einvörðungu, þ.e. 94%,
með arfgerð, sem má flokka sem
hlutlausa, (þ.e. millistig milli
áhættu- og vemdandi arfgerðar
hvað næmi fýrir smiti varðar),
tvær kindur vom með áhættuarf-
gerð og tvær með vemdandi arf-
gerð. Vegna þessa fengust ekki
nema mjög takmarkaðar upplýs-
ingar um vemdandi arfgerðir, en
þær vom þó í samræmi við fyrri
athuganir að hvomg var með riðu
og í hvomgri fannst smitefnið.
Það var athyglisvert að á þessum
bæ hafði riða greinst síðast fyrir
18 ámm. Annað forvitnilegt var
að við greindum smitefnið í eitil-
vef í lömbum og allt að 7 vetra
gömlu fé en ekki í heila í neinni
kind. Það að frnna það í lömbum
undirstrikar hversu lengi fé getur
gengið með smit án þess að sýna
riðueinkenni, en riða kemur
sjaldnast fram fýrr en í 2ja-3ja
vetra gömlu fé. Hvað elsta smit-
aða féð varðar, þ.e. 6-7 vetra, sem
var með hlutlausa arfgerð, má
túlka það sem vísbendingu um að
hlutlausa arfgerðin tefji fyrir því
að smit berist í heila og þar með
að riða komi fram. Hjörð B taldi
50 fjár og vom tvær kindur með
riðu. Smit fannst í eitilvef í 35%
af þeim einkennalausu, en eins og
í fyrri hjörðinni fannst það ekki í
heila. Hér skorti upplýsingar um
aldur og einnig til að tengja niður-
stöður arfgerðagreiningar við
hvert tilfelli. En eins og í hjörð A
var hlutlausa arfgerðin ríkjandi,
98% vom af þeirri arfgerð og ein
af áhættuarfgerð en engin með
verndandi arfgerð (Guðmundur
Georgsson o.fl. óbirtar niðurstöð-
ur).
I súluriti 2 sést fjöldi riðuhjarða
á árunum 1994-2003. Þar sést að
fjöldi riðuhjarða fer upp í 12 árið
1995. Síðan sést sambærilegt
mynstur og í súluriti 1 þó að allt
sé á lægri skala. Riðuhjörðum
fækkaði frá ári til árs fram til 2001
að aðeins fannst riða í einni hjörð
en raunar í sveit sunnanlands sem
hafði verið riðufrí í 8 ár, og olli
það að sjálfsögðu miklum von-
brigðum. En síðan fer riðuhjörð-
um aftur að ljölga og vom þær
orðnar 5 árið 2003. Á þessu ári
hafa þegar greinst 4 riðuhjarðir,
sem bendir til þess að þær verði
sennilega fleiri í ár en í fýrra. Það
sem vekur nokkum ugg er að þrjár
þeirra em sunnanlands í sveitum
Ámessýslu sem hafa verið riðufrí-
ar í allt frá tæpum áratug uppí rif-
lega tvo áratugi.
Þess ber að geta þegar litið er á
fjölda riðuhjarða að ekki er alltaf
um riðu á nýjum bæjum að ræða.
í nokkuð á ijórða tug tilfella hefur
riða verið að koma upp aftur eftir
nióurskurð og í sumum tilvikum
hefur riða komið upp aftur allt að
þrisvar sinnum á sama bæ. Þetta
hefur verið mest áberandi á Norð-
urlandi þar sem riða hefúr verið
viðvarandi hvað lengst og tengist
mjög líklega smitmagni í um-
hverfi. Annað, sem ber að hafa í
huga og lítt hefúr komið fram í
Freyr 9/2004 - 17 |