Bændablaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 9. desember 1997
Bœndablaðið
5
Snorri Sigurðsson,
skrifar frá Danmörku.
Fyrir nokkru var ákveðið að
gera breytingar á sölukerfi mjólk-
urkvóta í Danmörku. Kröfum nú-
tímans um stærðarhagræðingu
búanna var ekki unnt að mæta
með þeim viðskiptaháttum sem
viðhafðir voru og því nauðsynlegt
að gera breytingar. Líkt og í
öðrum löndum var þetta þó
hægara sagt en gert, sér í lagi þar
sem menn vildu tengja saman
opna markaðssölu á kvótanum en
jafnframt forðast að einstakir
framleiðendur myndu ná að sanka
að sér miklum hluta
framleiðslunnar. Þessu samhliða
vildu menn tryggja að bændur,
sem eru að hefja störf sem mjólk-
urframleiðendur, eygðu mögu-
leika á að standast samkeppni við
þá sem fyrir eru á markaðinum.
Fullkomlega ftjáls viðskipti
með kvóta hafa því ekki verið til
umræðu, enda eru til mörg dæmi
um að slíkt hafi leitt til yfirverðs á
kvótanum - sem hafl lítið að gera
með raunvirði kvótans. Danskir
mjólkurframleiðendur hafa horft
til Belgíu í þessu sambandi, þar
sem kvótakaup voru frjáls fyrir
skemmstu og kvótaverðið var
mjög hátt. Samhliða háu verði á
kvóta, varð auðvitað nýliðun í
greininni mjög hæg og því fyrir-
sjáanleg vandamál þar á ferð.
Belgískir mjólkurframleiðendur
tóku því sjálfir upp stýringu á
kvótaviðskiptunum til að tryggja
öruggari framtíð mjólkurfram-
leiðslunnar.
Gamla
kvótasölukerfið
Gamla kvótasölukerfinu í
Danmörku hefur áður verið lýst
(12. tbl.) en það byggði á því að
ein stofnun sá um öll viðskipti
með kvóta, á föstu verði. Með því
kerfi áttu bændur erfitt með að
kaupa mikið magn kvóta í einu,
nema þeir myndu kaupa upp jarðir
með kvóta á.
Hið nýja
kvótasölukerfi
Eftir miklar vangaveltur í
landbúnaðargeiranum, þar sem
margar aðferðir voru skoðaðar,
var ákveðið að setja á fót kvóta-
sölumarkað sem starfa myndi frá
árinu 1998. Markaðurinn virkar á
þann hátt að mjólkurframleiðandi
sem vill selja, sendir inn tilboð til
Mjólkumefndarinnar þar sem
hann tekur fram hve mikið hann
hyggst selja og hvaða
lágmarksverð hann setji upp. Á
sama hátt sendir tilvonandi
kaupandi inn tilboð, þar sem hann
tekur fram hve mikið hann vilji
kaupa og á hvaða hámarksverði.
Allir sem vilja selja eða kaupa
kvóta senda með þessum hætti inn
sínar tölur fyrir 15. janúar og
síðan em öll tilboðin tekin og
flokkuð. Öllum sölu- og kaup-
tilboðum er raðað upp eftir verði
og magni, sölutilboðum eftir
hækkandi verði og kauptilboðum
eftir lækkandi verði. Með þessu
móti myndast framboðs- og eftir-
spumarlínur (sjá mynd) og þar
sem þær skerast er verðið á
kvótanum í jafnvægi.
Þessi jafnvægispunktur festir
það sem kallað er jafnvægisverð,
sem er það verð sem allur kvóti
verður seldur á. Þannig fá þeir
sem hafa óskað eftir að kaupa
kvóta á hærra verði en
jafnvægisverðið (A), keypt á
þessu fasta verði og eins fá þeir
bændur sem buðu kvóta til sölu á
lægra verði en jafnvægisverðið
(B), þetta sama jafnvægisverð.
Þeim tilboðum frá bændum sem
vildu fá meira fyrir kvótann (C),
sem og þeim lægri tilboðum en
jafnvægisverðið (D) er vísað frá.
Þetta kerfi virkar frekar
áhættusamt með tilliti til áhrifa
einstakra mjög hárra/lágra tilboða,
en talið er þó að slík tilfelli ættu
ekki að skaða heildarmyndina.
Skýringin felst í þeim fjölda til-
boða sem vænst er að muni verða
á hveijum tíma, en á síðasta ári
voru um 8 þúsund bændur sem
keyptu kvóta af tólf hundrað
bændum. Það að einhver örfá
tilboð séu langt frá heildinni ætti
því ekki að valda mikilli skekkju á
jafnaðarverðinu, a.m.k. ekki á
meðan tryggt er að margir sendi
inn tilboð á hveijum tíma. í dag er
það nokkuð tryggt, þar sem
einungis má versla með kvóta einu
sinni á ári (reglur frá
Evrópusambandinu banna
annað!).
Sala framhjá kerfinu
tolluð
Ef bóndi hyggst kaupa jörð
með kvóta (þ.e. að stækka við
sig), verður hann núna að greiða
toll af kaupunum. Þessi tollur
nemur 33% kvótamagnsins, sem
er þá lagt inn í
kvótasölumarkaðinn. Markmiðið
með þessari reglu er að fá sem
mest af viðskiptum inn á kvóta-
markaðinn og tryggja þannig að
sem mest af kvótanum verði selt á
markaðsverði hvers tíma (jafnað-
arverðinu). Einnig er hugmyndin
að þama fáist inn sá kvóti sem
nýir bændur fá ókeypis (sjá síðar).
Nokkrar undantekningar má gera
frá tollareglunni, s.s. þegar jarðir
með kvótum era sameinaðar í
félagsbú (minnst til 5 ára).
Ekki fyrir alla
í nýja kvótakerfmu era margs-
konar takmarkanir á kaupmögu-
leikum. Þetta er sér í lagi gert til
að koma til móts við þarfir
millistórra búa. Þessar tak-
markanir era:
- Árleg kaup geta mest verið
150 tonn.
- Mest er hægt að kaupa 300
tonn á 5 áram.
- Þeir framleiðendur sem hafa
minni kvóta en 150 tonn geta þó
keypt öll 300 tonnin í einu.
- Þeir sem era með meira en
800 tonna kvóta geta mest keypt
2% á ári - til að mæta aukningu í
nyt.
- Þeir sem hafa kvóta á leigu
og missa hann, hafa rétt á að bæta
sér upp tapið á kvótamarkaðinum.
Sérstök vildarkjör fyrir
nýja bændur
Með nýja kerfinu er tekið sér-
stakt tillit til þeirra sem era að
byija búskap. Þeir geta sótt um
mest 560 tonna kvóta (m.v. 80
kýr) og því magni sem þeir koma
til með að fá verður skipt þannig:
- Mest þriðjungur fæst ókeypis
(kvótinn sem kemur með tolla-
reglunni ætlaður í þetta).
- Minnst tveir þriðju fást á
markaðsverðinu
(j afnaðarverðinu).
Ef hins vegar um er að ræða
nýtt bú, þ.e. án kvóta gilda áfram
reglumar um 300 tonn - þó deilt
upp á sama hátt og ofan greinir.
Framangreind vildarkjör fyrir
nýja bændur á að tryggja það að
viðskipti með kvóta fari í gegnum
kvótamarkaðinn. Sá kvóti sem
fæst með þessum hætti verður
ekki seljanlegur nema hann hafi
verið nýttur minnst 95% og sá
kvóti sem fæst ókeypis er fyrst
hægt að selja að 5 áram liðnum.
Fyrsta árið mun þó lítið af kvóta
fást á þessum vildarkjöram, þar
sem reglan um tollun kvótasölu
utan við kerfið er nýlega komin í
gagnið (júlí 1997).
Framtíóin
Samningurinn um kvóta-
markaðinn gildir til 5 ára, en verð-
ur endurmetinn eftir tvö ár með
það að leiðarljósi að stýra betur
viðskiptunum - ef þess gerist þörf.
Hvemig þetta nýja kerfi þeirra
Dana á eftir að reynast kemur í
ljós á næstu áram, en spennandi
verður að fylgjast með því hvort
þeir nái þeim markmiðum sem
nýja kerfinu er ætlað. Fyrsta
vísbending kemur í janúar, þegar
fyrstu kaup- og
söluniðurstöðumar liggja fyrir.
Hver sem reynslan af þessu
nýja kerfi verður, þá er ljóst að
kerfið er byggt upp á þann hátt að
fjölskyldubúin eiga að hafa mögu-
leika á að stækka og tryggja sér
góða markaðshlutdeild. Einnig er
athyglivert hvemig búið er að
þeim bændum sem era að hefja
búskap, en að fá þriðjung kvótans
í styrk frá öðram mjólkurframleið-
endum, hlýtur að teljast til tíðinda.
Nokkuð áhugaverð stefna danskra
bænda, sem vert væri að taka til
athugunar á íslandi.
Uppbygging markaðarins
Bókin um Gunnar Guðbjartsson
SíOasta afrek Gunnars
GuObjartssonar
Það voru skemm-
tilegir endurfundir við
Gunnar Guðbjartsson
að lesa ævisögu hans.
Því miður auðnaðist
Gunnari ekki að lýsa
nema fyrri hluta ævi
sinnar og er þessi saga
mjög í anda mannsins
sjálfs, hnitmiðaðar
lýsingar, nærfærin frá-
sögn og sums staðar
bregður fyrir þeim
hárfína húmor sem
Gunnar nýtti sér of
sjaldan. Mér þótti
mikils háttar kaflinn
um raunir Hjarðar-
fellsheimilisins 1884-
1906 og annar kafli
ennþá betri var
hann höndlaði mestu
hamingju lífs síns,
Ásthildi Teitsdóttur frá
Eyvindartungu. Reyndar
skín í gegnum alla
frásögn Gunnars aðdáun
hans á Ástu og síst
dregur hann það undan
að hún stóð alltaf á bak
við allt hans merka starf
fyrir íslenska bændur.
Á yfirlætislausan hátt
lýsir Gunnar námskappi
sínu; í bamaskóla, á
Laugarvatni og á Hvann-
eyri. Með ólíkindum er
hversu stuttan tíma hann
þurfti til að ná þeim
námsafrekum sem hann
hvarvetna vann. í ljós
sagan af kemur að hann hafði lesið flestar
Laugarvatnsför Gunnars þar sem Islendingasögumar er bamaskóla-
Páll Lýðsson,
bóndi í Litlu-
Sandvík.
ferill hans hefst.
Þá skilst betur hinn knappi en
orðfagri stíll. Málsgreinar era
stuttar, helst allar í framsögu,
fátt er um aukasetningar, við-
tengingarháttur helst ekki
notaður. Hér er kominn stíll
Sturlu Þórðarsonar eða höf-
undar Grettis sögu, sem ef til
vill var einn og sami maður-
inn. Merkilegar munu síðar
teljast þjóðháttalýsingar
Gunnars og frásagnir hans af
félagsmálum og mannlífi á
Snæfellsnesi. Þar er ná-
kvæmni fyrir að fara eins
og hjá Þórbergi og séra
Áma Þórarinssyni en þó
allt sannsögulegra.
Ég sá Gunnar fyrst á
frægum fundi á Selfossi
1964 þai' sem Gunnar
Bjamason ráðunautur
flutti skynvæðingarkenn-
ingar sínar. Þá var Gunn-
ar á Hjarðaifelli ný-
orðinn formaður Stéttar-
sambands bænda og kom á
fundinn. Upp lítinn stiga gengu
menn á sviðið sem var um 80 sm.
hærra en salurinn. En þegar
Gunnar fékk orðið gekk hann beint
að sviðinu og vippaði sér þar upp
framan við ræðustólinn. Mér fannst
að nýtt og framsæknara afl væri nú
komið í forystu bænda-
samtakanna, en í þessari ævisögu
kemur fram að mjög tregur var
Gunnar að axla þessa byrði en þá
eggjaði Ásta hann til verksins, og
henni ber heiðurinn og þökk
íslenskra bænda.
Erlendur Halldórsson í Dal
tekur til við söguna þar sem
Gunnar féll frá
henni og lýsir af-
reksverkum hans
heima í héraði.
Glæsileg frásögn
hans kom mér á
óvart, einkum fyrst
og síðast í
kaflanum, og átti
Erlendur ekkert með
að eyða pappír í að
telja sig óverðugan að
skrifa um þennan
frænda sinn.
Jónas Jónsson fyrr-
verandi búnaðar-
málastjóri á vandaða
ritgerð um félagsmála-
störf Gunnars fyrir
sunnan. Þar eru gerð skil
þeirri vamarbaráttu sem
Gunnar lenti í upp úr
1967 - en vamarsigramir
voru einnig margir. Mál
var komið að lýsa stór-
virkjum Gunnars Guð-
bjartssonar í heild og hér er
sú lýsing komin í vel út-
gefinni ævisögu sem kalla mætti
"síðasta afrek Gunnars Guðbjarts-
sonar".