Bændablaðið - 09.12.1997, Blaðsíða 12

12
Bændablaðið
Þríðjudagur 9. desember 1997
£ Atlas
Gleðileg jól, óskum
bændum og búaliði
hagsældar á komandi ári
Atlas hf.
ÍSAFÖLD EHF.
Gleðileg jól, óskum
bændum og búaliði
hagsældar á komandi ári
Áburðarsalan ísafold ehf.
BCRGARPLAST
Oskum viðskiptavinum
okkar gleðilegra jóla og
farsæls komandi árs
Borgarplast hf.
Gleðileg jól.
Gott og
farsœlt
komandi ár!
Búnaðarsamband
Suðurlands
OÝRALtKNAfílAS
Gleðileg jól, óskum
bændum og búaliði hag-
sældar á komandi ári.
Dýralæknafélag íslands
Óskum viðskiptavinum
okkar gleðilegra jóla og
farsæls komandi árs.
Fjallalamb hf. Kópaskeri
©FRJO
Óskum viðskiptavinum
okkar gleðilegra jóla og
farsæls komandi árs.
Frjó ehf.
LYFJAVERSIUN ÍSLANDS HF.
Gleðileg jól, þökkum
viðskiptin á árinu sem
er að líða.
ísteka hf.
WÍSTEX.
iSLENSKUR TEXTlLIÐNAÐUR HF.
Óskum viðskiptavinum
okkar gleðilegra jóla og
farsæls komandi árs
ístex
Óskum viðskiptavinum
okkar gleðilegra jóla og
farsœls komandi árs
Kaupfélag V-
Húnvetninga
RehstranimhveFfi
danskrargarflyrkja
Garöar R. Árnason,
garðyrkluráðunautur BÍ
Á nýliðnum haustfundi Sam-
bands garðyrkjubænda gerði Jan
Hassing, ffamkvæmdastjóri dönsku
garðyrkjubændasamtakanna (DEG)
grein fýrir þróun rekstrammhverfis
danskrar garðyrkju frá því að Danir
gengu í Efnahagssamband Evrópu.
Danir gengu í EB árið 1973, en
fram að þeim tíma bjuggu Danir við
ýmiss konar innflutningstakmarkanir
á garðyrkjuafurðum. Við inngöng-
una í EB féllu innflutningstakmark-
animar niður frá löndum innan EB,
en þó var gefinn 5 ára aðlögunartími
fyrir stöku tegundir (t.d. tómata) og
lækkuðu innflutningstollamir smám
saman niður í 0% á aðlögunar-
tímanum.
Tilfmningar danskra garðyrkju-
bænda voru blendnar gagnvart inn-
göngunni í EB. Til að stuðla að
markvissari undirbúningsstarfi var
unnin spá varðandi áhrif inngöngu í
EB á þróun danskrar garðyrkju.
Spáin tók yfir tímabilið til ársins
1980 miðað við árið 1969 og gerði
spáin ráð fyrir 80% aukningu í potta-
plöntum miðað við ræktunarflatar-
mál, 20% samdrætti í afskomum
blómum og 40-70% samdrætti í yl-
ræktuðu grænmeti. Eins og sjá má í
töflu 1 rættist spáin ekki að fullu og
miðað við árið 1996 urðu áhrifin enn
meiri en flestir gerðu ráð fyrir. Á
tímabilinu 1973-1996 jókst ræktun
pottaplantna (miðað við flatarmál)
um u.þ.b. 50%, ræktun afskorinna
blóma dróst saman um u.þ.b. 84% og
ræktun ylræktaðs grænmetis dróst
saman um u.þ.b. 31% (þar af var um
48% samdráttur í ræktun tómata, en
ræktun gúrkna hefur staðið nánast í
stað). Sjá töflu 1
Hins vegar segir þróun ræktunar-
flatarmálsins ekki alla söguna, því
ffamleiðsluverðmæti af hverri flatar-
einingu skiptir einnig ákaflega miklu
máli. I töflu 2 kemur ffam heildar-
ffamleiðsluverðmæti danskrar garð-
yrkju (í milljónum danskra króna) á
árunum 1975-1996, sem og ffam-
leiðsluverðmæti nokkurra greina
hennar. (Sjá töflu 2)
Þegar töflur 1 og 2 eru bomar
saman kemur greinilega ffam að á
tímabilinu hefur náðst veruleg verð-
mætaaukning af hverri flatareiningu.
Eins og kunnugt er flytja Danir
út mikið magn garðyrkjuafurða og
nam útflutningur þeirra t.d. um 2.500
milljónum danskra króna árið 1996.
Útflutningnum er þó mjög misskipt
eftir ffamleiðslugreinum og era
pottaplöntur langstærsti hluti útflut-
ningsins, eða 85-90%. Auk potta-
plantna er allnokkuð flutt út af garð-
plöntum. Bróðurpartur útflutningsins
er til annarra landa EB, þar af eru
mikilvægustu markaðssvæðin í
Þýskalandi og Svíþjóð. Jan Hassing
taldi að þessi mikla þróun innan
pottaplönturæktunar hefði ekki getað
átt sér stað án þátttöku í EB, stæðu
Danir utan EB er viðbúið að út-
flutningur þeirra væri h'till sem
enginn. Aðspurður taldi Jan Hassing
meginorsök góðs gengis danskrar
pottaplönturæktunar vera gott sölu-
kerfi og mikill metnaður ffamleið-
enda og dreifingaraðila, með nánum
tengslum á milli framleiðenda og út-
flutningsmarkaða. Innan annarra
greina garðyrkjunnar hafi menn hins
vegar horft til útflutnings til að losna
við umffamvöru í stað þess að
byggja upp markaði.
A síðasta árartug hefur einnig átt
sér stað ákveðin þróun í fjölda og
stærð danskra ylræktarstöðva,
þannig að stöðvamar eru orðnar
stærri og færri, sbr. töflu 3. Stóru
stöðvamar hafa stækkað við sig og
þær smærri hætt. Á síðustu árum
hefur ekki átt sér stað uppbygging
nýrra ylræktarstöðva í Dan-
mörku.(Sjá töflu 3).
í stórum dráttum má segja að
dönsk ylræktun sé fyrst og ffemst
ræktun pottaplantna, að stórum hluta
til útflutnings. Ræktun afskorinna
blóma er orðin mjög einhæf og er
nánast bara um ræktun rósa að ræða.
Ræktun grænmetis og afskorinna
blóma miðast fyrst og ffemst við
heimamarkaðinn.
Stjóm dönsku garðyrkjubænda-
samtakanna (DEG) er stór, skipuð 15
manns. í stjóminni eiga sæti fulltrúar
einstakra landsvæða, framleiðslu-
greina og sölufyrirtækja. Innan sam-
takanna em starffæktar fimm
Tafla 1. Þróun ræktunarflatarmáls (i ha) í Danmörku 1973-1996 eftir einstökum
framleiðslugreinum. (Til samanburðar er heildarflatarmál
íslenskra gróAurhúsa 18-19 ha).
1973 1980 1990 1996
Pottaplöntur 204 253 306 307
Afskorin bióm 152 73 38 25
Ylræktaö grænmeti 169 142 125 117
Þaraf: Tómatar 97 77 60 50
Gúrkur 37 33 29 35
Samtals 659 578 558 534

Tafla 2. Framleiðsluverðmæti danskrar garðyrkju 1975-1996 í milljónum danskra króna,
bæAi (heild og nokkrum framleiöslugreinum.
(Gengi: 1 dönsk króna = 10,80 íslenskar krónur).
1975 1980 1990 1996
Garðyrkjan i heild 1.308 2.475 4.302 4.306
Pottaplöntur 295 988 2.450 2.443
Afskorin blóm 228 233 258 179
Ylræktaö grænmeti 176 205 304 317
Samtals 2.007 3.901 7.314 7.245

fagdeildir, þ.e. pottaplöntur, afskorin
blóm, ylræktað grænmeti, útigræn-
meti og garðplöntur. Innan hverrar
fagdeildar staifa margir fagklúbbar, í
nánum tengslum við rannsóknir.
DEG rekur m.a. ráðunautaþjónustu,
efhagreiningar og gefur út garð-
yrkjutímaritið Gartner Tidende.
Mikilvægur gmnnur að velgengni
Jan Hassing, framkvœmdastjóri
dönsku garðyrkjubœndasamtak-
danskrar garðyrkju sagði Jan
Hassing vera nána samvinnu þessara
þátta.
Tekjur DEG nema um 36 mill-
jónum danskra króna. Þar af koma 6
milljónir frá danska ríkinu vegna
ráðunautaþjónustunnar, 11 milljónir
sem félagsgjöld ffá garðyrkjubænd-
um (bændur greiða 2,5°/oo til sam-
takanna) og 19 milljónir af öðm (t.d.
sölu þjónustu (ráðunautar, efhagrein-
ingar), Gartner Tidende o.fl.). Á
vegum DEG starfa 30 ráðunautar og
greiða garðyrkjubændur 468 danskar
krónur fyrir hveija klst. ráðunaut-
arins á garðyrkjustöðinni, og er
aksturskosmaður innifalinn þar í. Á
síðustu ámm hefur æ meira borið á
"ókeypis" ráðunautaþjónustu ýmissa
söluaðila, einkum innan grænmetis-
geirans.
DEG hefur ekki nein áhrif á hvað
menn rækta né heldur hvemig, þ.e.
hvort um hefðbundna eða hffæna
ræktun er að ræða. Jan Hassing sagði
mjög htið um hffæna ræktun í
gróðurhúsum í Danmörku, en hafi
náð lengst við ræktun grænmetis
utandyra. Hins vegar hefur vistræn,
skrásett ræktun ("IP ræktun") undir
eftirliti ríkisins farið ört vaxandi í
gróðurhúsum, sem og utandyra, og
hefur verið vel tekið hjá neytendum
og söluaðilum. Þeir garðyrkjubænd-
ur sem gangast undir reglur vist-
rænnar ræktunar fá leyfi til að merkja
vöm sína sérstöku merki (IP), sem
skiptir ef til vill hvað mestu máh því
neytendur tengja það danskri ffam-
leiðslu. Jan Hassing sagði að mjög
hefði dregið úr áhuganum fyrir hf-
rænni ræktun, bæði hjá framleiðend-
um og neytendum.
Danskir neytendur leggja mikla
Tafla 3. StærAardrelfing danskra ylræktarstöbva 1987-1996, sem % af fjölda stöAva og sem % al heildar flatarmáli.
1987 1990 1993 1996
Stærð stööva í m2 % af %af % af % af %af % af %af % af
fjölda flatarmáli fjölda flatarmáli fjölda flatarmáli fjölda flatarmáli
1.000-2.499 51 16 38 11 35 10 32 9
2.500 - 9.999 42 52 51 45 52 43 52 41
10.000-19.999 5 18 8 20 9 21 11 22
20.000 og stærri 2 14 4 24 4 26 5 28
áherslu á magn plöntulyfja, áburðar
og orku sem notuð er við ræktunina.
Dönsk garðyrkja nýtur góðrar
ímyndar hjá neytendum og al-
menningi og þar af leiðandi hefur
verið unnt að halda hærra verði á
innlendri vöm en innfluttri. I dag á
vistræn, skrásett ræktun (IP) bara við
um grænmeti og ávexti, en unnið er
að því að koma upp samsvarandi
kerfi fyrir blóm. Danir leggja mikla
áherslu á að draga úr notkun plöntu-
lyfja, áburðar og orku við ræktunina,
sem endurspeglast í rannsóknar-
áætlun þeirra.
Algengt er að menn tengja
Evrópusambandið við flókið og um-
fangsmikið styrkjakerfi, t.d. varðandi
niðurgreiðslur og styrki pr. flatar-
einingu. Innan EB er lögð mikil
áhersla á að aftengja magntengda
styrki, en þetta breytta fýrirkomulag
mun htið snerta garðyrkjuna, heldur
fyrst og ffemst hefðbundinn land-
búnað.
Af beinum stuðningsaðgerðum
innan EB em eiríkum þijár sem gætu
snert garðyrkju. I fyrsta lagi dreif-
býlisstyrkir (Mál 5b), í öðm lagi
þróunarstyrkir og í þriðja lagi
FEOGA. Jan Hassing sagði Dani
hafa htið í þessa sjóði að sækja.
Dreifbýlisstyrkimir ná ekki til Dan-
merkur og þróunarsjóðurinn gagnast
ekki í dag því danska ríkið er ekki
tilbúið með mótffamlag sitt og
verður ekki fyrr en í fýrsta lagi árið
1999. Styrkir úr FEOGA em ædaðir
til endurbóta á flutningum og geta
dreifingaraðilar sótt um styrki til
hagræðingar hjá sér, t.d. í vögnum,
en er htíð notað í dag.
í heild má segja að innan garð-
yrkju komi í dag litlir peningar ffá
EB til Danmerkur. Blómageirinn
innan EB fékk 120 mihjónir danskra
króna og þar af fengu Danir 4
milljónir til markaðsmála, en á móti
styrknum þarf að koma 40% ffamlag
frá heimamönnum.
Mikið er flutt inn af afskomum
blómum til EB og sem er t.d. án tolla
ffá ýmsum þróunarlöndum í Affíku
og er nú um 80% innflutningsins
tollalaus. Fram til 1995 var meira
flutt út af blómum ffá EB heldur en
inn til EB, en frá 1995 hefur dæmið
snúist við. í ffamtíðinni mun verða
leitast við að ná betra jafhvægi á
milli möguleikanna á inn- og út-
flutningi. Þó svo að nú sé htið um
ræktun afskorinna blóma í Dan-
mörku, hefur innflutningur áhrif á
allan blómamarkaðinn og þar á
meðal pottaplöntur.
Innan EB er í gildi ákveðið lág-
marksverð fyrir grænmetí, þannig að
ef markaðsverðið er mjög lágt greiðir
EB mismuninn upp að lágmarks-
verði. Hins vegar hefur lágmarks-
verðið verið það lágt að það hefur
ekki skipt neinu máh fyrir danska
grænmetisffamleiðendur og ædunin
er að lækka lágmarksverðið enn
frekar. Varðandi innflutning tíl EB er
í gildi ákveðið lágmarksinnflutnings-
verð. Fyrir útflutning út úr EB hafa
fengist útflutningsstyrkir.
Helstu möguleikar Dana á "EB
peningum" felst í myndun sölusam-
taka og markaðssóknar á þeim
gmndvelli. Sölusamtökin geta búið
sér tíl ákveðna rekstrarsjóði til
markaðsmála og greiðir EB þá 50%
kostnaðarins. Hlutí rekstrarsjóðanna
getur farið í uppkaup af markaði, þó
að hámarki 10%.
Jan Hassing sagði Dani ekki
keppa á jafnræðisgmndvelh innan
EB. Til dæmis skortir mikið á að
Dönum sé leyfilegt að nota álíka úr-
val plöntulyfja og Hohendingum
stendur tíl boða. Auk þess em lagðar
ýmsar álögur á danska garðyrkju
sem ekki er gert víða í EB. Á
plöntulyf er lagður 15% skattur og
hann á að aukast á næstu árum og
enn fremur er lagður sérstakur
skattur á orku, sem fer einnig
vaxandi í framtíðinni. í undirbúningi
er að leggja sérstakan skatt á
köfnunarefhisáburð.