Tónlistin - 01.11.1943, Page 41

TÓNLISTIN
39
Starfandi hönd
Hljómvættur
Snæfellsness
Kjartan Þorkelsson organisti, sem nú
er til heimilis að Hajaseli i Staöarsveit,
var fyrsti brautryðjandi kirkjusöngs og
orgeltónlistar á Snæfellsnesi. Var hin-
um nýja hljóSfæraleik hans í fyrstu all-
fálega tekiS og starf hans í þágu þess-
arar greinar menningarlifsins hvergi
nærri nretiS aS verSleikum og jafnvel
misskiliS, en eftir aS orgelsöngur var
mnleiddur í öllum kirkjum landsins, hafa
menn loks lært aS lita réttum augum á
hiS erfiSa landnámsstarf fyrstu organ-
leikaranna víSvegar um land allt .Verk
frumherjans mæta alltaf takmörkuSum
skilningi og jafnvel andstöSu fyrst í
staS; en oft fer þaS svo, aS viSurkenn-
ingin verSur þá síSar þeim mun al-
mennari, svo fremi starf forystum mns-
ins hefir miSaS til heillavænlegra um-
bóta fyrir alla meSbræSur hans. Slík
verk bera i rauninni launin í sjálfum
sér, hvernig svo sem aS þjónum þeirra
hefir veriS búiS. En af einstaklingsdæm-
um undanfarinna kynslóSa ber nútím-
anum skylda til aS draga ákveSnar á-
lyktanir og bj'ggja þar á viShorf sitt til
framtíSarinnar.
Gamalt íslenzkt orStak segir: „Svo
er hver hestur sem hann er hafSur.“
MeS eigi alllitlum rétti má heimfæra
þennan talshátt til mannsins. Hæfileik-
arnir búa aS visu í manninum frá vöggu
til grafar, en umhverfiS gefur þeim
þroskamöguleika og tækifæri til aS
koma í ljós. ÞaS hefir til skanuns tíma
veriS hefSbundinn tízkusiSur aS skýra
skapgerS og gáfnafar mannsins ein-
göngu meS tilliti til þeirra áhrifa, sem
hann verSur fyrir af umhverfi og sam-
vistarmönnum. En sterkari en öll utanaS-
komandi mótunaráhrif er hiS eigiS inni,
hinir andlegu og sálarlegu eiginleika-
stofnar. Þegar- maSurinn stendur einn
uppi í baráttunni fyrir sjálfum sér, bæt-
ast honum tryggir samherjar: forfeS-
urnir, en brot af lífi þeirra þrífst áfram
í lífi hans. Þó er umheimurinn hinsvegar
ekki meS öllu óvirkur gagnvart mannin-
um, — enda þótt hann sé aldrei megn-
ugur þess aS skapa eölisþætti og gáfur,
— því aS hann getur hlúS aS meSfæddu
upplagi hans og beint arfteknum hæfi-
leikum hans inn á ákveSnar brautir. Um-
heiniurinn elur upp manninn.
Hinir íslenzku organistar hafa staSiS
þannig aö vigi í starfi sínu, aS þeir hafa
ekki getaS vænzt varanlegra menntunar-
áhrifa frá umhverfi sínu. Þeir hafa oröiS
aö leita eftir öllu í eigin barmi, sem stutt
hefir þá í menningarframsókn þeirra,eit-
ir aS skammvinnri leiSsögn kennara
hefir sleppt. Og þeir, sem lengst hafa
komizt, hafa af eigin rannnleik ööiazt
mátt til aS móta sina samtíö og ala upp
umheim þann, sem þeir hafa hrærzt í,
þrátt fyrir aö umhverfiS heföi ekki ver-
iö þess umkomiö aö ala þá upp til full-
kominnar þjónustu viö hirö Tónvalds
konungs. — Einn þeirra er Kjartan Þor-
kelsson; og segist honum svo frá:
„Ég er fæddur á Borg á Mýrum 12.
september 1860. Aöalkennari minn var
Jónas Helgason tónskáld og dómkirkju-
organleikari í Reykjavík. Var ég hjá
honum til náms í tvö ár, fyrst 1885 og
síðar 1891 i nokkurn tíma. En fyrst
kenndi mér aö þekkja nóturnar á hljóö-
færinu sjálfu frú Anna Vigfúsdóltir
Thorarensen, móSir dr. Helga Péturss
jarSfræöings. Nótur á bókinni læröi ég
eftir gamalli söngfræSi, sem ég fékk hjá
séra Arna Þórarinssyni á Stóra-Hrauni
i Hnappadalssýslu (Leidarvísir til þekk-
ingar á saunglistinni (eftir J. Chr. Ge-
bauers „Musikens Catechismus frit efter
J. C. Lobe“) íslendskadur med nokkrum
brytingum (sic), af Pétri GuSjónssyni
organista vid Reykjavíkur dómkirkju.
Reykjavík. í prentsmidju íslands. Einar
Þórdarson. 1870.).
Starfandi organleikari var ég viö eft-
irtaldar kirkjur: