Bændablaðið - 31.08.2004, Side 12

12 Þriðjudagur 31. ágúst 2004
F
orystumenn
norrænna bænda
hafa lengi haft með
sér reglulegt samráð
í því sem nefnist
Miðstjórn norrænu
bændasamtakanna, Nordiske
Bønders Centralråd,
skammstafað NBC. Þetta ráð
hélt fund sinn hér á landi 17.
ágúst og ræddi helstu
hagmunamál norrænna bænda
um þessar mundir. Bændablaðið
fór á vettvang og hitti að máli
tvo framámenn norrænna
bænda: Peter Gæmelke, sem er
formaður dönsku
bændasamtakanna, Dansk
Landbrug, og jafnframt
framámaður í samtökum
evrópskra bænda og Bjarne
Undheim, sem er formaður
norsku bændasamtakanna og
formaður NBC.
Norrænir bændur hafa eflaust
ýmislegt að ræða um þessar
mundir þar sem hagsmunir þeirra
og afstaða til alþjóðasamninga er
um margt ólík. Þrjú ríkjanna,
Finnland, Svíþjóð og Danmörk,
eiga aðild að Evrópusambandinu
en Ísland og Noregur standa utan
þess og eru því ekki aðilar að
sameiginlegri landbúnaðarstefnu
ESB. Danir hafa auk þess þá
sérstöðu að landbúnaður þeirra
byggist á miklum útflutningi
meðan landbúnaður hinna ríkjanna
er að mestu leyti miðaður við
þarfir heimamarkaðarins. Dags
daglega þarf þetta ekki að þvælast
fyrir farsælu samstarfi norrænna
bænda en þegar átök á vettvangi
WTO harðna þarf hver að halda á
sínu og þá getur jafnvel hvesst í
samskiptum bestu vina.
Meira sem sameinar en sundrar
Peter Gæmelke viðurkennir að
þessi mismunur á stöðu norrænu
ríkjanna hafi haft þau áhrif að
samstarfið á vettvangi NBC hafi
ekki sama vægi og áður en að það
sé alltaf gott að koma á þessa
árlegu fundi og ræða sameiginleg
hagsmunamál norrænna bænda.
"Við eigum hugsmuna að gæta við
að tryggja framþróun norræns
landbúnaðar, einkum hvað varðar
matvælaöryggi, gæða- og
umhverfismál," sagði Gæmelke
þegar blaðamaður ræddi við hann.
En hefur landbúnaðurinn ekki
þróast með ólíkum hætti á
Norðurlöndum?
"Jú, það liggur í augum uppi
að það er mikill munur á
íslenskum og norskum landbúnaði
annars vegar og svo dönskum hins
vegar. Danskur landbúnaður
byggist í æ meira mæli á
framleiðslu til útflutnings og fyrir
vikið verður afstaðan til atburða á
vettvangi viðskiptalífsins oft ólík.
Þetta kom glöggt fram á fundinum
hér þar sem Danir og Svíar deildu
um markmið og leiðir. Við Danir
lögðum áherslu á að taka skjótar
ákvarðanir og koma hlutunum í
verk en Svíarnir vildu skilgreina
hlutina út í hið óendanlega! Það er
samt meira sem tengir okkur
saman, ekki síst sameiginlegur
menningararfur og lífssýn
norrænna bænda."
- Viðbrögð landanna við
WTO-samningnum á dögunum
hafa verið nokkuð ólík. Hefur það
ekki litað umræðurnar hér?
"Það er rétt að Norðmenn hafa
annarra hagsmuna að gæta í
WTO-samningunum en ESB-
ríkin. Hins vegar eigum við það
sameiginlegt að vilja stuðla að
áframhaldandi
landbúnaðarframleiðslu í löndum
okkar. Hún er öðruvísi en mörg
önnur framleiðsla af því jörðina er
ekki hægt að flytja í burtu eins og
gert er við sokkaverksmiðjur.
Norðmenn hafa bent á það hér að
Genfar-samþykktin geri þeim
erfiðara fyrir en okkur hinum og á
því verðum við að taka í
framhaldsviðræðunum."
Þurfum ekki viðskiptastríð
- Hver er afstaða Dana til
Genfar-samkomulagsins?
"Okkur finnst gott að það hafi
náðst árangur í
samningaviðræðunum. Þarna er
eingöngu um að ræða
rammasamning sem á eftir að
gæða innihaldi og fyrr en það
hefur verið gert er ekki hægt að
taka endanlega afstöðu til hans.
Það gleðilega við þetta
samkomulag er að með því eru
umheiminum send skilaboð um að
það sé eitthvað að gerast,
samningarnir eru komnir á
hreyfingu aftur. Það er jákvætt í
sjálfu sér vegna þess að heimurinn
hefur enga þörf fyrir
viðskiptastríð. Menn geta haft
ólíkar skoðanir á því hversu langt
eigi að ganga í átt til frjálsra
viðskipta en um það er betra að
semja. Meðan fólk heldur áfram
að svelta og ríki mismuna hvert
öðru með viðskiptahindrunum þá
er þörf á aðgerðum."
- Norðmenn og Íslendingar
hafa gagnrýnt vinnubrögðin í
WTO-samningaferlinu þar sem
samkomulagið í Genf var gert á
lokuðum fundum stóru
hagsmunablokkanna, ESB og
landa á borð við Bandaríkin,
Ástralíu, Brasilíu og Indland, en
fulltrúar annarra landa fengu ekki
að fylgjast með. Hvað segirðu um
þessa gagnrýni?
"Já, ég hef heyrt þetta og hef
einungis það að segja að á þessum
tímapunkti var mikilvægast að
koma á samkomulagi á milli
stærstu hagsmunaaðilanna um
rammann. Að sjálfsögðu verður að
taka tillit til einstakra ríkja þegar
kemur að því að semja um
innihald hans. Það verður hins
vegar að ríkja jafnvægi í
samningagerð eins og þessari og
þar verða Norðmenn að líta í eigin
barm. Þeim finnst sjálfsagt að hafa
fullt frelsi til að flytja út lax og
olíu hvert sem er án nokkurra
hindrana en á sama tíma vilja þeir
halda uppi fullri vernd fyrir
landbúnaðinn. Þetta fer ekki
saman.
Ég hef hins vegar skilning á
því að lönd sem ekki flytja mikið
út af landbúnaðarafurðum og
trufla ekki alþjóðleg viðskipti með
þær svo nokkru nemi fái leyfi til
að halda uppi einhverjum vörnum
fyrir landbúnað sinn. Við erum í
þeirri stöðu að stuðningur við
framleiðslu og útflutning er á
undanhaldi. Hins vegar er ég ekki
trúaður á að stuðningur við
landbúnað hverfi alveg heldur
mun hann breytast í þá veru að
styðja bændur til að vernda
umhverfið og bæta landið. Til
dæmis las ég grein í blaði nýlega
þar sem danskir skógarbændur
vildu fá stuðning til að viðhalda
skógum sínum. Eins og er fá þeir
ekkert út úr því að viðhalda
skóglendi en ég get alveg séð fyrir
mér að það breytist. Það væri þó
best fyrir alla að
matvælaframleiðsla geti gengið án
stuðnings og það gerir stór hluti
hennar hjá okkur Dönum."
Hver er besta þróunaraðstoðin?
- Því hefur verið haldið fram
að WTO-samningarnir snúist um
það eitt að ríku löndin vilji loka
mörkuðum sínum fyrir þeim
fátækari og niðurgreiða eigin
framleiðslu. Er þetta að breytast?
"Kjarni þess samkomulags
sem gert var í Genf er að allir
útflutningsstyrkir skuli afnumdir.
Þetta eykur þrýstinginn á norræna
og evrópska bændur um að lækka
framleiðslukostnað og auka
hagræðingu. Norrænum bændum á
eftir að fækka, það liggur ljóst
fyrir. Við ræddum á fundinum hér
hvernig best er að haga stuðningi
við þróunarlönd og þar er ég
þeirrar skoðunar að það megi gera
með ýmsum öðrum hætti en
eingöngu að auka viðskiptafrelsi
með afurðirnar. Vísindamenn sem
hafa rannsakað þessi mál halda því
fram að viðskiptafrelsi sé ekki
allra meina bót, í sumum
þróunarlöndum sé þörf á
opinberum stuðningi og
verndaraðgerðum til að byggja
upp landbúnað. Þess vegna er
mikilvægt að uppfræða bændur í
þróunarríkjum og kenna þeim að
skipuleggja sig í samtökum. Að
öðrum kosti er hætta á að
iðnfyrirtækin kaupi framleiðsluna
beint af bændum á því verði sem
sem þau ákveða sjálf og að þau
séu þeir einu sem hagnist á
landbúnaði. Kaffi- og
kakóframleiðslan er víti til
varnaðar en þar ríkir algert
viðskiptafrelsi. Þar ráða nokkur
stórfyrirtæki öllum markaðnum og
bændur fá sáralítið í sinn hlut.
Norrænir bændur búa að langri
reynslu af samvinnufyrirtækjum
sem tryggja þeim sanngjarnan hlut
af öllu framleiðsluferlinu frá
bændum til neytenda. Þetta getum
við kennt bændum
þróunarríkjanna og veitt þeim
stuðning til að byggja upp samtök
sín," sagði Peter Gæmelke.
Samningurinn takmarkar
svigrúm okkar
Bjarne Undheim er formaður í
Bondelaget, sem eru
heildarsamtök norskra bænda, og
jafnframt formaður NBC. Hann
sagði blaðamanni að NBC héldi
árlega fundi, annað hvert ár eru
fundirnir stærri og lengri og þar er
kosið í stjórn eða öllu heldur
skiptast löndin á að stjórna ráðinu
í tvö ár í senn. Hitt árið eru haldnir
styttri fundir og fundurinn á Hótel
Íslandi var af þeirri gerðinni. Þar
voru alþjóðamál í brennidepli.
"Við hittumst síðast í Kolding
í Danmörku fyrir ári og þá var
staðan allt önnur, bæði hvað
varðar WTO-samninginn og
endurskoðun landbúnaðarstefnu
ESB sem þá var í gangi. Nú
stöndum við frammi fyrir
rammasamningnum frá Genf og
verðum að bregðast við honum.
Hann snýst um að skera niður
útflutningsbætur og lækka tolla og
mun því takmarka svigrúm
Norðmanna og Íslendinga til að
styðja landbúnað sinn. Þetta snýst
um möguleika og rétt okkar til að
halda uppi eigin
matvælaframleiðslu."
Bjarne segir að vissulega
skipti ESB-aðild þriggja
Norðurlanda máli í samskiptum
norrænna bænda en þeir geti þó
talað saman án þess að fara að
brjóta mublur.
"Við eigum svo margt
sameiginlegt þótt vissulega séu
sjónarmiðin ólík á sumum sviðum.
Það er bara eðlilegt og við tökum
á því með lýðræðislegum
aðferðum. Þessi staða Noregs og
Íslands utan ESB er ekki bara til
bölvunar heldur getur hún skapað
okkur aðra samningsstöðu en hin
löndin hafa. Við erum óbundin af
samþykktum ESB og eigum
samleið með ýmsum voldugum
ríkjum á borð við Japan sem
styrkir matvælaframleiðslu sína
með miklum framlögum úr
ríkissjóði."
- Norðmenn hafa gagnrýnt
Genfar-samkomulagið harðlega. Í
hverju er sú gagnrýni helst fólgin?
"Við verðum að hafa það
hugfast að hér er einungis um
rammasamning að ræða en hann
gefur þó ýmsar vísbendingar um
framhaldið. Við höfum áhyggjur
af því hversu hart á að ganga fram
í því að skera niður
útflutningsstyrki og lækka tolla. Í
samningnum eru hins vegar
ákvæði um að lönd geti
undanþegið viðkvæmar
vörutegundir frá þessum
niðurskurði en þau ákvæði á alveg
eftir að útfæra.
Við vitum að
landbúnaðarframleiðsla í Noregi
og á Íslandi er mjög dýr og við
teljum að taka þurfi tillit til þess
þegar gerðir eru alþjóðlegir
viðskiptasamningar. Við óttumst
að það verði ekki gert og þar með
næst ekkert jafnvægi í þessa
samninga. Það verður
meginverkefni okkar að fá
ríkisstjórnir landa okkar til að
þrýsta á um að tekið verði tillit til
þessara hagsmuna, að öðrum kosti
verður það ekki lengur fýsilegt
fyrir duglega bændur að yrkja
jörðina. Þetta verður erfitt verkefni
fyrir Íslendinga og Norðmenn."
Matvælaöryggið mikilvægt
- Sérðu fyrir þér að Norðmenn
og Íslendingar komist upp með
það í framtíðinni að halda uppi
þessum mikla opinbera stuðningi?
"Ekki í því formi sem hann er
núna. Markmiðið hlýtur að vera að
koma hlutunum þannig fyrir að
landbúnaður verði áfram fýsilegur
kostur fyrir duglega bændur. Það
hlýtur líka að vera áhyggjuefni
fyrir þjóðir að missa tökin á
matvælaframleiðslu sinni. Við
vitum hversu mikilvægur
aðgangur að orku er fyrir þjóðir
heims og ég hef þá trú að sjálfstæð
framleiðsla og óheftur aðgangur
að matvælum verði ekki síður
mikilvægur í framtíðinni.
Stórfyrirtæki sækjast eftir því að
ná undir sig þessari framleiðslu og
það hlýtur að vera mikilvægt fyrir
þjóðríki að hamla gegn því að
yfirráðin yfir henni færist til
alþjóðlegra stórfyrirtækja."
- Í Noregi er rætt um
hugsanlega aðild að ESB rétt eins
og hér á landi. Hver er afstaða
norsku bændasamtakanna til
hennar?
"Norskir bændur voru mjög
eindregið andvígir aðild árið 1994
þegar hún var felld og það hefur
ekki breyst mikið.
Skoðanakannanir hafa sýnt
talsvert mikinn stuðning við aðild
að ESB undanfarin misseri en í
síðustu Gallup-könnun voru
andstæðingarnir komnir í
meirihluta. Afstaða almennings
sveiflast því töluvert. Ég hef ekki
trú á því að norska ríkisstjórnin
leggi fram aðildarumsókn á
næstunni. Það er skynsamlegt að
bíða og sjá hvaða áhrif stækkun
ESB hefur. Sú mikla tilraun er rétt
að hefjast og best að leyfa henni
að sanna sig áður en hugað er að
aðild Noregs," sagði Bjarne
Undheim. -ÞH
Miðstjórn Norrænu bændasamtakanna
Samkomulag WTO helsta umræðuefnið
- Hagsmunir Norðurlanda í landbúnaðarmálum eru um margt ólíkir en norrænir bændaleiðtogar geta þó rætt málin í mesta bróðerni
Peter Gæmelke Bjarne Undheim
Helsta umræðuefni fundarins var sá
fjörkippur sem nú virðist vera kominn í
umræður um nýjan samning um viðskipti
með landbúnaðarafurðir á vettvangi
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar, WTO,
eftir samkomulag sem náðist í Genf 1.
ágúst. Samningalotan sem kennd hefur
verið við borgina Doha virtist hafa lognast
út af eftir að ráðherrafundi WTO-ríkjanna
mistókst að ná samkomulagi í Mexíkó í
fyrrahaust en nú hefur verið gerður
rammasamningur og ætlunin að fylla upp í
hann fram að ráðherrafundi sem haldinn
verður í Hong Kong í desember á næsta
ári.