blaðið - 01.12.2005, Blaðsíða 32

32 I BÆKUR
FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 2005 blaðið
i. desember
Hannes Hafstein og
fullveldi íslands
í dag er fullveldisdagur íslend-
inga. Margir kalla daginn hinn
eina sanna þjóðhátíðardag íslend-
inga þar sem í. desember 1918
fengum við fullveldi sem síðar
leiddi til sjálfstæðis. Lykilmaður
í baráttunni var Hannes Hafstein
ráðherra en Guðjón Friðriksson
sagnfræðingur hefur nýlega
lokið við að skrá ævisögu hans.
Agnar Burgess ræddi stuttlega við
Guðjón.
Bókin þín fjallar um ævi Hannesar,
hver eru helstu efnistök?
„Efnistökin eru Hannes Hafstein.
Ævisaga hans hefur reyndar áður
verið sögð en þetta er mjög ólík bók,
efnistökin eru önnur.“
Að hvaða leyti?
„Það er kannski fyrst og fremst
það að ég reyni að sýna Hannes sem
margbrotnari mann en kemur þar
fram. Hann er hafinn svo gríðarlega
hátt til skýjanna í ævisögu Kristjáns
Albertssonar og öllum andstæð-
ingum hans gerðar upp allar illar
hvatir í andstöðu við Hannes. Ég
held að ég fari á yfirvegaðri hátt í
þetta. Þar að auki er ég með mikið
af heimildum sem Kristján var ekki
með. Heimildir sem hafa ýmist
komið fram síðan hann skrifaði sína
bók eða þá sem fóru framhjá honum.
Ég hef til dæmis leitað töluvert í
heimildir frá Danmörku sem hann
gerði lítið. Meðal annars skoðaði ég
fundargerðir danskra ríkisstjórna
frá þessu tímabili þar sem ýmislegt
forvitnilegt kemur í ljós.“
Fullveldið
Hver voru áhrif Hannesar Hafstein á
aðfullveldi fékkst hér á landi?
„Fullveldið er að vísu flókið mál
99..............
Menn geta ekki
haft marga
þjóðhátíðardaga.
en það má segja að Hannes hafi
verið í fararbroddi á heimastjórnar-
árunum í aðdraganda fullveldisins.
Það komu náttúrulega margir aðrir
við sögu þar og voru á undan Hann-
esi þar sem saga sjálfstæðisbarátt-
unnar er löng. Það má segja að hún
hefjist strax um 1830. Hannes náði
að teyma Dani ansi langt á stjórnar-
tíma sínum, t.d. 1908 í samningavið-
ræðum vegna svokallaðra uppkasts-
samninga sem reyndar voru síðar
felldir í kosningum. Þá lá samningur
fyrir við Dani sem gekk mjög langt í
áttina til fullveldis, að vísu ekki jafn-
langt og 1918. íslendingar voru þá
svo ákafir í þjóðfélagsbaráttunni að
þeir felldu þann samning. Það varð
samningnum, og síðar Hannesi að
falli.“
Gömul kynni
,Frá árinu 1913 og framyfir 1918 var
Radikale Venstre í ríkisstjórn í Dan-
mörku. Hún var miklu hliðhollari
íslendingum að mörgu leyti heldur
en stjórnir sem áður höfðu verið þar.
Þetta voru menn sem tengdust Hann-
esi Hafstein töluvert frá gömlum
tíma, höfðu verið í ríkisstjórn Bran-
desar. Ég held að það hafi aldrei
verið bent á það almennilega hversu
mikla þýðingu þetta hafði fyrir að
fullveldi fékkst 1918“
„Danir eru oft bara einn hópur í
hugum íslendinga en það voru nátt-
Hannes Hafstein á heimili sínu. Á borðinu er mynd af Ragnheiði konu hans, sem lést
1913, og fyrir ofan af Alþingishúsinu. f baksýn er þríliti islenski fáninn, sem einnig blakt-
ir við hún á Alþingishúsinu, en hann var gerður að fullgildum þjóðfána með konungs-
úrskurði í tengslum við sambandslögin 1. desember 1918.
úrulega átök í Danmörku líka um
mál sem þessi. Menn höfðu ýmsar
skoðanir og mismunandi stjórn-
málaflokkar höfðu ólíka afstöðu til
málefna íslands. Þannig má ekki
líta á Dani sem einhvern hóp sem
er andstæður íslendingum eins og
hefur tíðkast mikið í skrifum í anda
sjálfstæðisbaráttunnar, að líta á
Dani sem óvininn með stórum staf.
Þetta hefur reyndar verið að breyt-
ast eftir því sem tíminn líður."
Fáninn
Á þessum tíma börðust Islendingar
fyrir því að fáni landsins yrði við-
urkenndur á alþjóðavettvangi.
„Hannes átti mikinn þátt í því að
íslendingar fengu eigin fána“, segir
Guðjón. „Hann dreif það mál áfram
strax árið 1913 þó að lögin gangi ekki
í gildi fyrr en 1915. Þannig að það var
í raun og veru Hannes sem náði því
fram hjá Dönum, í andstöðu við
Kristján X konung sem var mjög
andvígur þessu, að lög um fána ís-
lands voru sett.
Dvínandi virðing fullveldisdagsins
Nú hefur virðing fullveldisdagsins
minnkað töluvert undanfarin ár.
Hvert er þitt álit á því?
„Við höfum auðvitað formlegan
þjóðhátíðardag þannig að það er
kannski ekkert óeðlilegt þó að vægi
fullveldisdagsins minnki aðeins.
En í raun og veru má segja að við
höfum orðið sjálfstæð 1918 frekar
en 1944. Það var mun meiri áfangi.
Fyrsti desember er kannski óheppi-
legri til hátíðahalda vegna árstíma.
Það eru aðallega stúdentar sem
hafa haldið deginum á lofti undan-
farna áratugi. Fyrir 1944 var þetta
meiri hátíðisdagur þar sem þá var
sá nýi ekki kominn til sögunnar. En
þetta er sennilega eins og gengur og
gerist, menn geta ekki haft marga
þjóðhátíðardaga."
Bók Guðjóns, Ég elska þig
stormur, er komin út á vegum Máls
og menningar.
agnarburgess@vbl.is
1Vœst á dagskrá
Líkami-fyr/r-LÍFIÐ
Dagbók
Þessi nýja dagbók, sem byggð
er á metsölubókinni, mun
aðstoða þig hvern einasta dag
í gegnum 12 vikna áætlunina.
» Hvetjandi reynslusögur
#■ Stuöningur fré Bill Phillips
tt Leiösögn fyrir hámarksárangur
* Skýrslublöö fyrir æfingar
*> Skýrslublöö fyrir mataræöi
Kynningarverð 1950.-
Pantaðu þitt eintak i dag
í síma 555-2866
Nánari upplysingar fást á www.eas.is
Að venju heldur Stúdentaráð Háskóla
íslands fullveldisdaginn hátíðlegan.
Yfirskrift hátíðarfundar er „Næst á
dagskrá: Háskóli lslands“. Yfirskriftin
vísar beint í tilgang og markmið fund-
arins, þ.e. að koma Háskóla íslands á
dagskrá, en Stúdentaráð telur málefni
hans ekki hafa farið nógu hátt í um-
ræðunni undanfarin ár.
I tilkynningu frá Stúdentaráði
segir: „Háskóli Islands er grunnur
einnar mikilvægustu stoðar íslensks
samfélags, menntakerfissins. 1 mörg
ár hafa forsvarsmenn stúdenta og
Háskólans reynt að vekja athygli á
því að Háskólann skorti fjármagn.
Þessum ábendingum hefur jafnan
verið tekið fálega og bent á að skólinn
sé illa rekin og léleg menntastofnun.
Nú hefur annað komið á daginn. Á
þessu ári hafa verið gerðar opinberar
skýrslur vegna þriggja úttekta á Há-
skóla Islands. Niðurstöður þeirra leiða
)að allar greinilega í ljós að Háskóli
slands stendur sig mjög vel rekstrar-
ega og akademískt séð, en skortir fjár-
magn til þess að hann geti dafnað. Það
er því búið að hrekja þau ósmekklegu
tilsvör sem stúdentar og forráðamenn
Háskóla íslands hafa fengið undan-
farin ár þegar þeir hafa bent á fjárhags-
vanda Háskóla Islands. Nú hefur það
fengist staðfest - Háskóli íslands á í
fjárhagsvanda. Úr því þarf að bæta!“
Fundurinn á morgun hefst klukkan
13 í hátíðasal Háskóla Islands og hvetur
Stúdentaráð alla sem áhuga hafa að
mæta. ■
Fullveldis-
dagurinn
Þann 1. desember árið 1918 tóku
svokölluð sambandslög gildi á
Islandi. Samkvæmt þeim varð
þjóðin fullvalda undir dönskum
konungi. Einnig skyldu Danir
sjá um utanríkismál Islendinga
og landhelgisgæslu. Langt fram
eftir 20. öldinni var 1. desember
mikill hátíðisdagur. Þegar
lýðveldið var stofnað kom
það til tals að sá dagur yrði
þjóðhátíðardagur okkar, svo
stór var hann í huga þjóðar-
innar. En niðurstaðan varð
sú að velja afmæhsdag Jóns
Sigurðssonar 17. júní þess í stað.
Framan af var fullveldisdagur-
inn ffídagur í skólum landsins
og stúdentar Háskóla Islands
halda enn veglega upp á daginn.
1. desember er einn af opin-
berum fánadögum Islendinga.
AF GÖTUNNI
Hvad gerðist 1.
desember 1918?
„Sambandslög Dana og Islendinga
samþykkt á Alþingi og við fögn-
uðum fullveldi.
Axel Axelsson, framkvæmdastjóri Is-
lenska útvarpsfélagsins.
„Það vantaði 23 daga til jóla.“
Ragnhildur Magnúsdóttir útvarpskona.
„Fullveldisdagurinn!"
Asta Finnbogadóttir
„Grýla gifti
sig. Nei, fullveldisdagurinn er stolt
okkar Islendinga.“
Védís Hervör söngkona.
„Það er fullveldisdagurinn.“
Erla Júlía Jónsdóttir þjónn.
„Ekki hugmynd!"
Fríöa Sigurðardóttir afgreiöslukona.