blaðið - 15.12.2006, Blaðsíða 38

I
38 FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 2006
blaöiö
Þessi fallega mynd af
Þórbergi er tekin 1924.

*

,Stundum greip
mig rómantískt æði
í Skáldalífi eftirHall-
dór Guðmundsson, sem
JPV útgáfa gefur út,
erfjallað um skáldin
Þórberg Þórðarson og
*
Gunnar Gunnarsson. I
þeim kafla sem hér birt-
ist er sagtfrá Þórbergi
og viðhorfi hans til
ástarinnar.
órbergur Þórðarson verður
seint kallaður rómantískur
höfundur, í þeim skilningi
orðsins að hann skrifi um
rómantískar ástir og þrár.
Sá þráður dylst þó í höfundarverki
hans, á bak við ólíkindalætin. Ljóð
hans í safninu Hvítir hrafnar (1922)
má allt eins kalla andrómantísk,
þau eru víðsfjarri þeirri skáldskap-
arstefnu sem margir vinir hans og
samtímamenn aðhylltust og oft er
kölluð nýrómantík í íslenskri bók-
menntasögu, enda kvaðst hann í
formálanum vera að snúa í öfgar
.væmnum hugsanagraut, sem hér
ríkti meðal margra ungra manna
fyrir nokkrum árum.“ Samt þekkti
Þórbergur vel þá óútskýranlegu þrá
sem fylgir ástinni. í bréfi sem hann
skrifaði árið 1923 tók hann svo til
orða um æskulíf sitt í Suðursveit að
það hefði verið ein rómantísk vitfirr-
ing frá upphafi til enda: „Stundum
greip mig rómantískt æði, einkum
í fögru veðri. Stökk ég þá burt frá
bænum, stundum í hraunin fyrir
framan Reynivelli, stundum hátt
upp í fjall og sat þar eins og hundur
og spekúleraði í dýrð náttúrunnar.“
Þrá bernskunnar braust út með
þessum hætti enda segist Þórbergur
ekki hafa fengið neina tilfinningu
fyrir stelpum fyrr en á sextánda ári.
Eftir það var hann oft skotinn í
stelpum og honum var heldur engin
launung á því. En hann lýsti því
sjaldan sem rómantískri ást, nema
gera þá grín að henni í leiðinni, og
mynd hans af hjónabandinu er
nokkuð kaldranaleg. í samtalsbók-
inni við Matthías Johannessen segir
hann:
Menn giftast af andlegri fátækt.
Ég lenti í því eins og aðrir, gifti mig
af andlegri fátækt. Af því ég var ekki
sjálfum mér nógur. Þetta er eins
og að treysta sér ekki til að ganga
staflaus um heiminn. Ef menn eru
veikir í fæti, þá batnar þeim ekki við
að ganga við staf. Stuðningur, rétt;
það er stuðningur. Það fyllir ekki
tómið að giftast, en það getur verið
stuðningur. Maðurinn er ekki nógu
sterkur til að standa einn, hann
vantar nægilegt andlegt innihald. Jú-
jú, ég geng alltaf við staf.
Andleg ást með hristingi
Þórbergur heldur áfram að svara
spurningum Matthíasar um ástina
í hálfkæringi, segir til dæmis að
ástin byrji á því að maðurinn elski
aðeins sjálfan sig, síðan einhverja
veru aðra, svo Frjálsa þjóð, því næst
þjóðirnar í Atlantshafsbandalaginu
og loks meira að segja Rússa. En
að ástin sé innilegt vináttuþel sem
komi og fari. Upp úr ástinni geti
sprottið elskan og verði hún hluti
af innihaldi mannsins muni hann
bera kærleika til allra manna en
ekki neinnar sérstakrar veru. Þessi
heimspekilega afstaða verður seint
kennd við rómantískar hugmyndir
um ástina en kannski mótast hún
svona hjá manni sem hefur brennt
sig illa á loga hennar. Hvað hina
holdlegu ást áhrærir segir Þórbergur
að fjölkvæni sé karlmanninum eðli-
legt, hann ætti eiginlega að hafa tólf
konur, eina fyrir hvern mánuð árs-
ins, og besta leiðin fyrir hjón til að
ná sáttum sé að rífast og helst fljúg-
ast á fyrst.
Matthías spyr um elskuna hans
Þórbergs í íslenskum aðli og hvort
það hafi verið 100% andleg ást, og
hið sjötuga þjóðskáld svarar af dá-
samlegu hispursleysi:
- Jú, þetta var andleg ást, með of-
urlitlum hristingi af holdlegum til-
hneigingum út í. Við skulum segja
eins og 5%.
- Og hvernig lýstu þessi 5% sér?
- Að hann harðnaði á næturnar,
hékk niður, þegar ég sat fyrir framan
hana við borðið.
- Það virðist hafa verið einhver
ónáttúra í þessu.
- Nei, það var engin ónáttúra í
því. Það var bara feimni og lítilmót-
legheit. Ég vildi ekki verða mér til
skammar í húsinu. Ég var aldrei viss
um, hvort hún væri nokkuð skotin
í mér, og samkvæmt mínu upplagi
þótti mér skárra að hjara í óvissu en
eiga það á hættu að komast að raun
Arndís Jónsdóttir frá Bæ í Hrútafirði
Elskan hans Þórbergs sem aldrei var neitt
skotin íhonum.
um, að henni stæði á sama um mig.
Síðasta málsgreinin er trúverð-
ugasta lýsing Þórbergs á sambandi
hans og elskunnar í Bergshúsi. Hann
kynntist henni að kvöldi 20. október
1911, einsog segir aftarlega i Ofvit-
anum, og hún ljær síðunum sem
eftir lifa bókarinnar lit. Hún - eða
kannski fjarvera hennar - er líka
grunntónn íslensks aðals sem gerist
sumarið 1912. En Þórbergur þessara
bóka er uppburðarlítill, mjög ást-
fanginn en grípur aldrei tækifærið
til að segja elskunni það - ást hans
er ein samfelld framhjáganga.
Elskan hans Þórbergs
„Elskan" er aldrei nefnd á nafn en
það fór ekki á milli mála að hér var
um að ræða Arndísi Jónsdóttur frá
Bæ í Hrútafirði. Skúli Guðjónsson
frá Ljótunnarstöðum þekkti hana
vel allt frá ungaaldri. Hann segir frá
því þegar hann heimsótti hana eitt
síðasta skiptið, hún var þá komin
yfir áttrætt, og gekk hreint til verks
og spurði hana um samband þeirra
Þórbergs. Hann fékk jafn afdráttar-
laus svör:
„Við Þórbergur vorum góðir kunn-
ingjar. Það getur vel verið að hann
hafi verið skotinn í mér, en ég var
aldrei neitt skotin í honum."
Hins vegar dró hún enga dul á
það, að henni lá enginn hlýhugur til
Þórbergs. Henni gramdist hvernig
hann hafði dregið hana inn í rit-
verk sín.
„Ég held að hann hafi gert þetta
til að græða á mér,“ sagði hún.
Gróðinn má liggja á milli hluta
en Þórbergur kunni vel að gefa bók-
unum dramatíska kjölfestu með
því að lýsa í þeim óendurgoldinni
ást. Að því leyti er ástin í bókunum
rómantísk en sögumaður horfir
oftast á sjálfan sig úr svolítið háðs-
legri fjarlægð. Islenskur aðall er
ekki bók um elskuna eða Arndísi
Jónsdóttur, hún er bók um það
ástand að vera ástfanginn án þess
að fá ást á móti.
(Millifyrirsagnir eru Blaðsins)
Náttúrulegir
saltsteinslampar
í stofuna, svefnherbergið og
barnaherbergið. Gefa hlýja og
notalega birtu. Engir tveir lampar
eins.
I/erð frá kr. 3.900.-
Lífrænt ræktaðar vörur frá 1986
Umhverfisvænar hreinlætisvörur Náttúrurlegar snyrtivörur
Heilsa - Mannúö - Umhverfisvernd
Skólavöröustíg 16 • Sími: 562 4082 www.yggdrasill.is r