Bændablaðið - 20.11.2007, Síða 16

Bændablaðið | Þriðjudagur 20. nóvember 20071
Líf Ástþórs Skúlasonar, bónda
á Melanesi á Rauðasandi, tók
óvænta og afdrifaríka stefnu
í febrúarmánuði árið 2004.
Þennan dag var glærahálka
þegar Ástþór keyrði skólabíl­
inn og í einni örmjórri, krappri
beygju í Bjarngötudalnum missti
hann bílinn út af og niður í 100
metra djúpt gil. Það varð ekki
aftur snúið. Fyrir einhvern ógn­
arkraft komst Ástþór lífs af en
mænan skaddaðist og máttur fór
úr báðum fótum hans. Þrátt fyrir
það er hann atorkusamur sem
aldrei fyrr og stundar bústörfin
eftir bestu getu.
„Vegurinn var einn spegill og
allt í einu skipti bíllinn sér niður og
fór til hliðar. Ég var rétt búinn að
losa beltið og ætlaði að koma mér
út þegar ég fór út af. Þetta gerðist
svo hratt að það var ekkert hægt að
gera,“ segir Ástþór þegar hann lýsir
þessu afdrifaríka atviki en hann var
með meðvitund þar til sjúkraþyrlan
flutti hann suður.
Skrýtin tilfinning að vakna aftur
Ástþór man glefsur frá því að hann
var borinn upp í sjúkrabíl af slys-
stað en það tók hann um þrjá mán-
uði að fá minnið til baka. Fyrst um
sinn var hann alveg úti á þekju á
gjörgæsludeild og vissi hvorki í
þennan heim né annan.
„Það var skrýtin tilfinning að
vakna því ég vissi ekki hvar ég
var. Ég áttaði mig þó fljótt á því að
ég var á sjúkrahúsi, en ekki fyrir
vestan. Ég uppgötvaði að eitthvað
mikið hafði gerst og starfsfólkið á
gjörgæslu vissi hvar ég hafði farið
út af en ekki mikið meira. Mér
fannst fyrst verið að leyna mig
einhverju en ég var að fara sækja
krakka þegar ég lenti í slysinu og
vildi vita hvort ég hefði verið einn
í bílnum eða ekki. Það var um vika
sem ég var í óvissu um það hvort
ég hafði verið með krakka með mér
og það fannst mér langerfiðasti tím-
inn,“ útskýrir Ástþór og segir jafn-
framt:
„Mér fannst ástand mitt voða-
lega lítilfjörlegt miðað við að ég
fékk ekki að vita meira, það er
hvort ég hefði verið einn í bílnum
eða ekki. Ég var ekki alveg trúaður
á að ég myndi ekki standa í fæturna
aftur, það var einhvern veginn ekki
rétt. En þetta eru eðlileg fyrstu við-
brögð. Næsta skref er að læra að
lifa með þeim.“
Allt hægt ef viljinn er fyrir hendi
Að lokinni dvöl á gjörgæslu tók við
um fjögurra mánaða endurhæfing
hjá Ástþóri og það má segja að hún
standi að vissu leyti enn. Hann tók
fljótt ákvörðun um að snúa aftur
vestur, það kom í raun ekkert annað
til greina í hans huga.
„Ég fór heim í lok júní og náði
rétt í endann á sauðburðinum. Ég
ákvað að láta ekki segja mér að
þetta væri ekki hægt fyrr en ég
væri búinn að reyna það. Þetta er
vel hægt þar sem er góð aðstaða.
Aðstaðan heima er þó takmörkuð
fyrir hjólastól en ég er að breyta því
svona smátt og smátt. Ég er búinn
að veltast um þúfurnar fyrir vest-
an frá því ég var smápolli og það
er erfitt að slíta sig frá þeim,“ segir
Ástþór.
Í kjölfar slyssins hætti Ástþór
kúabúskap. Foreldrar hans, Ólöf
Matthíasdóttir og Skúli Hjartarson
á Stökkum, tóku við kúnum en
Ástþór hélt áfram sauðfjárbúskap.
Hann mun minnka við sig niður í
290 kindur í vetur.
„Ég er ekki með kvóta á kind-
unum en þetta er atvinna sem ég
get stundað og þarf reyndar að fá
aðkeypt vinnuafl í smalamennsku
og sauðburð en það er nú líka
þannig hjá bændum sem ekki eru
fatlaðir. Það er svo fátt á bæjum
núorðið að yfir helstu álagstímana
þarf að kaupa aðstoð. Það hefur
verið gríðarlegur kostnaður fyrir
mig að laga umhverfið að breytt-
um aðstæðum hjá mér. Viðhorfið er
þannig að fatlaðir eigi ekki að vera
á vinnumarkaði og ég fæ til dæmis
ekki styrki til framkvæmda. En ef
um tómstund eða áhugamál er að
ræða er það styrkt. Breytingar á
traktornum þurfti ég til dæmis að
borga sjálfur,“ útskýrir Ástþór og
leggur áherslu á orð sín.
Smíðar og málar
Ástþór býr á uppvaxtarstað sínum
á Rauðasandi í Vesturbyggð en það
er einn afskekktasti staður lands-
ins. Þar nást hvorki sjónvarps- né
útvarpssendingar fyrir utan Rás
1 á langbylgju og stöku sinnum
Rás 2 þegar þær eru samtengdar.
Rafmagn er þar æði oft stopult.
„Maður er eiginlega eins langt
frá menningunni og hægt er að
komast. Á veturna missum við oft
rafmagn og það hefur til dæmis
farið í þrígang í haust í nokkra
stund. Maður spáir oft í það af
hverju maður sé að standa í þessu
en svo koma góðir dagar og það
stappar í mann stálinu. Ég vil klára
það sem ég er að gera áður en ég
byrja á einhverju öðru. Þó að maður
myndi gefast upp og hætta búskapn-
um ætti ég til dæmis erfitt með að
kljúfa kaup á sambærilegu húsnæði
í bænum. Það hefur tíðkast í gegn-
um tíðina að flestir þeir sem slasast
líkt og ég og hafa verið búsettir úti
á landi flytja suður. Ég sá svo sem
ekkert líf fyrir mér í bænum, ég
hef aðeins grunnskólamenntun og
tölvur hafa aldrei heillað mig. Ég
sá ekki fyrir mér innivinnu, ég verð
að geta andað að mér fersku lofti,
einhvers staðar úti á landi hefði ég
endað,“ segir Ástþór.
Ástþór bætir því við að það séu
viss forréttindi að fá að alast upp
í sveit og búa þar en honum líkar
illa sú mikla hringiða og stress sem
einkennir höfuðborgarsvæðið.
„Það hefur aðeins blundað
í mér að fara í Iðnskólann eða
Myndlistarskólann en ég er búinn
að vera með blýantinn á lofti frá því
í grunnskóla og gerði mikið af því
að teikna fyrir slysið. Ég hef mest
teiknað heimilisdýrin og sveitina í
kring en einnig fólk. Síðan smíða
ég allt mögulegt sem þarf að nota úr
járni eða tré. Ég geri við allt sjálfur
sem bilar og get bjargað mér með
það sem hefur þurft. Það kemur af
því að búa svona afskekkt; ef menn
eru ekki sjálfbjarga eru þeir dauða-
dæmdir,“ segir Ástþór og glottir.
Stapp í kerfinu
Ástþór hefur ekki úr miklu að moða
á mánuði; örorkubæturnar slaga
upp í 100 þúsund krónur á mánuði
með öllu og ef hann sýnir aðra inn-
komu skerðast bæturnar.
„Maður þarf að herða sult-
arólina til að ná endum saman og
þess vegna hef ég ekki náð að laga
umhverfið nægjanlega að eigin
þörfum. Það er alltaf vont að vera
fyrstur en aðrir bændur sem hafa
lent í mænuskaða hafa flutt í bæinn
og hætt búskap. Til dæmis eiga
tryggingafélögin erfitt með að trúa
því að fólk með mænuskaða vilji
búa úti á landi og það tekur óra-
tíma að koma einhverju í gegn.
Mér finnst það nógu mikið áfall að
missa báða fæturna þó að maður
þurfi ekki líka að betla í kerfinu.
Ég kærði til dæmis fimm sinnum
úrskurð til Tryggingastofnunar til
að fá fjallahjóladekk undir hjóla-
stólinn. Þetta var þvílíkt stapp í
kerfinu og kostaði tugi ganga af
dekkjum en gekk á endanum,“
segir Ástþór og vonbrigðin leyna
sér ekki í málrómnum.
Miskabæturnar sem trygginga-
félagið greiddi Ástþóri í byrjun
fóru í breytingar á traktornum og
bílnum en hann fær engar umfram-
bætur. Ástþór er þó ekki tilbúinn að
kyngja því og berst nú fyrir að fá
launatengdar bætur.
„Það er rosalegur seinagang-
ur í kerfinu og ég skil vel að fólk
hafi gefist upp, það er mjög erf-
itt að þurfa að berjast fyrir öllu.
Tryggingafélagið staðhæfir að
örorkan dekki launaliðinn og skýl-
ir sér á bak við það að ég hafi ekki
verið með fasta launatryggingu.
Þeir gátu ekki tekið mið af veltunni
á búinu og þetta er eitthvað sem
bændur þurfa að huga að fyrir sig,
lendi þeir í áföllum, það er að hafa
launatryggingu og geta sýnt fram
á launaseðla. Lögum samkvæmt
þarf tryggingafélag að gera fólki
kleift að búa og lifa við sem líkast-
ar aðstæður og áður og ég er núna
að reyna hanka þá á því. Það þýðir
ekkert að gefast upp, ég get ekki
gert þeim það sem á eftir koma. Ég
er kominn með fylgdarmann í þessu
en það er bóndi fyrir austan sem
lenti í vinnuslysi í fyrra og ætlar að
láta á það reyna að vera með kindur
eins og ég,“ útskýrir Ástþór.
Ökklabrot og blóðeitrun
Frá því Ástþór lenti í slysinu hefur
hann verið virkur í endurhæfingu
og er meðlimur í SEM-samtök-
unum en honum, líkt og öðrum,
finnst að sumt mætti betur fara í
heilbrigðiskerfinu.
„Það er ákveðinn galli á heil-
brigðiskerfinu okkar því við höfum
frábært fólk, bæði læknalið og
starfsfólk endurhæfingar, en síðan
er ferlið búið. Þegar maður kemur
út í lífið lendir maður á veggjum og
á ekkert að gera. Það er ekki gott
að útskrifa fólk á veggi. Það væri
hægt að spara mikinn sálfræði- og
lækniskostnað með því, til dæmis,
að koma fólki í hlutastörf,“ segir
Ástþór og leggur áherslu á orð sín.
„Það hefur verið ákveðinn
tröppugangur hjá mér með heils-
una. Fyrst átti ég erfitt með að nær-
ast og því varð að fjarlægja gall-
blöðruna. Ég er búinn að brotna
nokkrum sinnum og hef tvíökkla-
brotnað á sama fæti á fjórhjólinu
í smalamennsku. Í upphafi smala-
mennsku í fyrra sneri hællinn allt í
einu fram en ég rétti úr þessu. Þetta
gerðist í upphafi smalamennsku en
ég rétti það sjálfur og kláraði dag-
inn. Einnig hef ég nokkrum sinnum
fengið sár sem gróa seint. Ég hef
fengið sár á setbein vegna mars
og einnig utanvert á mjaðmirnar.
Eitt sinn þurfti ég að leggjast inn á
spítala því ég fékk svo heiftarlega
blóðeitrun. Ég rek mig kannski í og
fæ marblett sem fer inn að beini,
síðan líða vikur og þá verður þetta
að sári. Það tekur tíma að læra að
passa sig en það sem er hættulegast
er að finna ekki fyrir sárunum.“
Hefur alltaf eitthvað fyrir stafni
Fyrir slysið var Ástþór allt í öllu í
sveitinni og var annáluð fjallageit.
Það má segja að hann sé það enn
þrátt fyrir fötlun sína því það eru
fátt sem hann gerir ekki en nú tekur
flest mun lengri tíma en áður.
„Tæknilega séð er hægt að leysa
nánast allt sem lýtur að því að ég
geti starfað sem sauðfjárbóndi. Í
smalamennsku fer ég á fjórhjóli og
út um allt og svo er ég á duglegum
jeppa. Ég læt fátt stoppa mig og get
gengið í flestöll störf. Það eina sem
mér finnst erfitt er að vera í girð-
ingarvinnu og loka skurðarendum
þar sem þarf að brölta um skurði.
Þar kem ég ekki fjórhjóli eða stóln-
um að og verð því strand. Ég verð
alltaf að hafa eitthvað að gera og á
ekki erfitt með það, í raun ræðst það
af veðri hvað ég geri hverju sinni.
Það gefur mér mikla lífsfyllingu að
hafa eitthvað fyrir stafni, þeir væru
annars ansi langir dagarnir,“ segir
Ástþór kíminn á svip.
Fyrir tveimur árum kynntist
Ástþór Margréti Sigurðardóttur
sem býr nú hjá honum ásamt börn-
um sínum tveimur, Amelíu Eik, 7
ára, og Sigurði Páli, 5 ára, en þau
eru Eiríksbörn. Ástþór segir það
mikinn mun að hafa þau hjá sér og í
því felist mikill styrkur.
„Ég stundaði mikið veiðar áður,
bæði stangveiði og skotveiði, og
„Þýðir ekkert að gefast upp“
Ástþór heima í eldhúsi á Melanesi með heimilishundinn. (Ljósm. Þorsteinn Jónsson úr heimildamyndinni Annað
líf Ástþórs).
Ástþór með fjölskyldunni, Margréti Sigurðardóttur og
börnum hennar; Amelíu Eik, 7 ára og Sigurði Páli, 5
ára. (Ljósm. Þorsteinn Jónsson úr heimildamyndinni
Annað líf Ástþórs).
Ástþór á tali við yfirlækni Grensásdeildar, Gisla Einars­
son en þar hefur Ástþór oft þurft að dvelja. Ljósm. ehg