Bændablaðið - 11.06.2009, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | fimmtudagur 11. júní 2009
SAGT HEFUR verið að það þurfi
sterk bein til að þola góða daga.
Líklega hefur þetta nýverið sannast
á íslensku þjóðinni.
Oft hefur heyrst á síðustu árum
að Íslendingar séu meðal ríkustu
þjóða heims og víst er um það að
þjóðin hafði það mjög gott. Samt
fór það svo að efnahagur þjóð-
arinnar varð fyrir þungu áfalli á
síðastliðnu hausti. Afleiðingar þess
eru nú smám saman að koma í ljós,
en líklega má þó segja að margir
hafi það allgott ennþá.
Þetta tækifæri, efnahagshrunið
og afleiðingar þess, er nú notað til
að telja fólki trú um að eina leiðin
út úr vandanum sé að þjóðin gangi
í Evrópusambandið, fleygi krón-
unni og taki upp evru. Þetta er ljót-
ur leikur, enda er þess aldrei getið
að með því að ganga í ESB verð-
ur sjálfstæði þjóðarinnar fórnað
fyrir einhvern baunadisk. Þá verða
ákvarðanir teknar í Brussel en ekki
á Íslandi og þær verða ekki sniðnar
að hagsmunum Íslendinga og lík-
lega hentar evran okkur illa.
Íslenska þjóðin hefur lifað í
þessu landi, Íslandi, í um 1135 ár.
Árið 930 var Alþingi stofnað og var
landið sjálfstætt allt til ársins 1262.
Á þúsund ára afmæli Alþingis árið
1930 var mikil hátíð á Þingvöllum.
Eftir 1262 var Ísland fyrst hluti
af veldi Noregskonunga og síðan
Danakonunga, allt til 17. júní 1944
að lýðveldið Ísland var stofnað á
Þingvöllum, við mikinn fögnuð
þjóðarinnar. Hún hafði þá verið
undir oki erlends valds í 682 ár og
lifað mikla hörmungatíma. Þetta
eiga nú allir Íslendingar að vita, –
en er það svo?
Þegar fullveldið var fengið
og lýðveldið hafði verið stofnað,
heyrði ég eldri menn segja: „Svo
aldrei framar Íslandsbyggð sé
öðrum þjóðum háð“ og voru þar
að taka undir með skáldkonunni
Huldu í hátíðarljóði hennar „Hver
á sér fegra föðurland“ sem hún orti
árið 1944.
Þetta var ósk hennar og þessara
manna þjóðinni til handa.
Nú er hart sótt að íslensku full-
veldi og bankahrunstækifærið
notað til að telja fólki trú um, með
sífelldum áróðri, að bjagráðið út úr
kreppunni sé að fórna fullveldinu
fyrir aðild að ESB.
Næsta víst er, að ef íslenska
þjóðin álpast inn í ESB, þá tapast
yfirráðin yfir fiskimiðunum í land-
helginni og landbúnaður Íslands
verður fyrir miklum áföllum.
Fullveldið skerðist það mikið að
ekki verður um það að ræða lengur.
Nú munu ýmsir segja að hluti
fullveldisins sé þegar kominn í
hendur Brussel-manna, þar sem
með tilkomu EES-samningsins
höfum við neyðst til að breyta
ýmsum lögum samkvæmt kröfu
ESB. Jú, frjáls þjóð hlýtur að ráða
sínum lögum sjálf en þarna hafa
Íslendingar orðið að fara eftir kröf-
um frá Brussel.
EES-samningur er eitt og aðild að
ESB er annað. Samningi hlýtur að
vera hægt að segja upp, en út úr ESB
er að líkindum ómögulegt að komast,
– fyrr en ef það springur í tætlur.
En hverjir eru þeir vinningar sem
Evrópusinnar halda að þeir fái ef
þeir ná fram sínu baráttumáli? Það
mun mörgum vera býsna óljóst. Ef
aðalmálið er að fá að taka upp evru
sem gjaldmiðil, þá mun það vera
nokkuð fjarlægur draumur.
Ljóst er að í ESB-löndum
er kreppa eins og hér og mikið
atvinnuleysi. Við mundum
þurfa að borga mikla skatta til
Evrópusambandsins og opna fyrir
innflutning á varningi sem við
þurfum ekki, m.a. á hráu kjöti, sem
hefur í för með sér stóraukna sjúk-
dómahættu, m.a. á búfjársjúkdóm-
um.
Evrópusambandið hefur í mörg
horn að líta og engin vissa er fyrir
því að Íslendingar fengju styrki.
Íslendingar hafa á undanförnum
árum verið taldir meðal ríkustu
þjóða í heimi og allir vita að landið
er mjög ríkt af auðlindum, svo sem
gjöfulum fiskimiðum, fallvötnum,
jarðhita o.fl. o.fl. Landið er gjöfult
og gott og með hækkandi hitastigi
verður í stórauknum mæli horft
til norðlægra slóða með ræktun á
matvælum, m.a. korni til manneld-
is,- enda versna skilyrðin sunnar.
Ljóst er að þeir í Brussel, og ekki
síður Bretar, sækjast mjög eftir að
ná yfirráðum yfir fiskimiðunum hér
á norðurslóðum. Þess vegna þykir
þeim sjálfsagt góður fengur í því að
ná Íslandi inn í sambandið, og hafa
hér fulltrúa til að vinna að því.
Varðandi tímabundna fjárhags-
lega erfiðleika er þess að gæta, að
íslenska þjóðin er margfalt betur í
stakk búin en nokkru sinni fyrr, til
að takast á við þá og mun komast
út úr þeim tiltölulega fljótt ef heið-
arleiki og skynsemi fá að ráða.
Rósmundur Ingvarsson
frá Hóli
UNDANFARIN ÁR hefur sala á æðar-
dúni gengið vonum framar. Verð
hefur verið gott og sala gengið
snurðulaust fyrir sig.
Síðastliðið haust gekk kreppa
yfir heimsbyggðina eins og öll-
um mun kunnugt. Viðskipti með
æðardún fór ekki varhluta af því.
En ekki var þó allt kreppunni að
kenna. Þótt tregða kæmi í sölu,
var ekki nauðsynlegt að fella
verð eins og raun hefur orðið á.
Einhver eða einhverjir útflytj-
endur hafa lækkað verð svo mik-
ið að engin skynsemi er þar að
baki. Samkvæmt skýrslum Hag-
stof unnar í janúar sést að lægsta
verð er aðein 40% af hæsta verði.
Bændur sem hafa fengið uppgert
eftir þessu verði ættu að hugsa
sinn gang. Þarna er verið að
vinna óskaplegt skemmdarverk á
mörk uðum. Þetta er miklu meiri
verðlækkun en við teljum að hafi
verið eðlileg. Þótt tekið sé tillit
til kreppunnar. Einhver lækkun
hefði verið ásættanleg en alls
ekki svona mikil.
Nú nýverið hafa borist þær
fréttir frá erlendum kaupendum,
að aðili hérlendis fullyrði að hann
einn geti boðið vöru sem sé full-
boðleg á markaði. Dúnninn sé
betur hreinsaður en hjá öðrum
og meðal annars þveginn, og því
miklu betri vara en allir aðrir geti
boðið. Aðrir séu að selja skít.
Hann einn sé fær um að bjóða
þessa þjónustu og svo sé hann
líka með betra verð en aðrir.
Svona viðskiptahættir eru ekki
til annars en eyðileggja viðskipti
með dún. Ekki er ætlun okkar
að nafngreina þennan aðila en
líklegt þykir okkur að sá gefi sig
fram í Bændablaðinu fljótlega.
Þessi tiltekni aðili hefur oft-
sinnis verðfellt æðardún fyrir
bændum. Nú er kominn tími til
að bændur hugsi sinn gang áður
en þeir fela þeim aðilum sem gera
upp á miklu lægra verði en aðrir
dún sinn til hreinsunar og sölu-
meðferðar.
F.h. hóps æðardúnsútflytjenda
FÍS
Elías Gíslason
formaður
Um verðfall og
sölu á æðardúni
Fullveldi lands og þjóðar
NÝVERIÐ LAGÐI Orf líftækni fram
umsókn til Umhverfisstofnunar
og ESB um að planta erfðabreyttu
byggi úti undir berum himni á
Íslandi. Til umræðu er að planta
því í umtalsvert landssvæði við
Gunnarsholt á Rangárvöllum til
framleiðslu á próteinum, sem ætl-
unin er að vinna úr söluvöru, m.a.
til snyrtivöru- og lyfjaframleiðenda
erlendis. Orf hefur áður óskað eftir
ræktun utandyra til framleiðslu,
við miklar mótbárur ýmissa vís-
indamanna og sérfræðinga hér á
landi, bænda á Suðurlandi, hreyf-
ingar lífrænna bænda, Matvís,
Neytendasamtakanna, að ótöldum
fjölda hópa náttúruverndar- og
umhverfissinna og einstaklinga.
Sökum þess hefur ræktun og fram-
leiðsla Orf líftækni á erfðabreyttu
byggi farið fram í gróðurhúsi, og
margt styður þá kröfu fjölmargra
Íslendinga að halda því þannig.
Vert er að taka það fram að þess
háttar útiræktun sem Orf sækist
eftir að stunda á Íslandi er hvergi
leyfð í Evrópu.
Þeim fjölgar í sífellu, vísinda-
legu rannsóknunum sem benda til
þess að slík inngrip í náttúruna,
sem slepping genabreyttra lífvera
út í umhverfið óhjákvæmilega er,
geti haft ófyrirsjáanlegar afleið-
ingar í för með sér fyrir heilsu dýra
og manna og ógni líffræðilegum
fjölbreytileika. Þegar ákvörðun er
tekin í svo stóru máli er nauðsyn-
legt að hafa heildarhagsmuni þjóð-
arinnar og undirstöðuatvinnugreina
hennar í huga.
Afstaða Slow Food
Fjölmargir hópar fólks og hags-
munasamtök á Íslandi, sem og
ýmsir vísindamenn hér á landi,
hafa nú þegar lýst andstöðu sinni
við þessa umsókn Orf. Slow food
samtökin eru þar á meðal, en þau
eru alþjóðleg samtök, upprunnin
á Ítalíu, og ná nú til meira en 100
landa. Alls staðar starfa þau í þeim
tilgangi að kynna og efla matvæla-
framleiðslu sem er góð, hrein og
sanngjörn. Góð, í skilningi mikilla
bragðgæða, hrein í skilningi nátt-
úruleika og hreinleika í innihaldi,
og sanngjörn á þann hátt að fram-
leiðandinn fái ásættanlegt verð
fyrir sína framleiðslu. Þær vísbend-
ingar sem fram hafa komið og
leiða líkum að því að erfðabreyttar
lífverur geti haft skaðleg áhrif á
heilsu manna og dýra vegna smits
og ógni líffræðilegum fjölbreyti-
leika, þykja nægilega margar til
þess að samtökin álykti að slík
ræktun eigi ekkert erindi innan um
landbúnað og matvælaframleiðslu.

Nokkrar erfiðar spurningar
Sé þessi hugmynd um útiræktun
skoðuð ofan í kjölinn sést að það
er margt sem orkar tvímælis miðað
við yfirlýsingar stjórnvalda um
áherslur fyrir Ísland í framtíðinni,
svo ekki sé minnst á hugsanleg áhrif
á ímynd Íslands. Íslendingar hafa
m.a. skrifað undir alþjóðlega samn-
inga um líffræðilega fjölbreytni sem
ekki fara saman við þá áhættu sem
tekin yrði með ræktun erfðabreyttra
plantna úti í náttúrunni. Íslensk
stjórnvöld hafa auk þess markað sér
stefnu um sjálfbæra þróun í íslensku
samfélagi, sem samræmist held-
ur ekki þeirri stefnu að rækta hér á
landi erfðabreyttar lífverur úti í nátt-
úrunni. Hreinleiki íslenskrar náttúru
er gundvöllur ímyndar Íslands, og
þar með íslenskra afurða, bæði hér
heima sem erlendis. Þessi ímynd
hefur verið byggð markvisst upp
á löngum tíma; gott dæmi um slíkt
starf er heilmikið átaksverkefni
fyrir íslenskar mat- og drykkjarvör-
ur í gegnum Whole Foods Market
í Bandaríkjunum. Ætla menn að
fórna þeim hagsmunum eða halda
áfram að styrkja ímynd landsins af
heilindum?
Hvernig yrði þetta í raun?
Heilsu- og náttúruvöruverslanir,
erlendis sem og á Íslandi, eru aug-
ljós markhópur fyrir íslenskar
afurðir; heilsu-, náttúruvörur og
matvæli. Slíkar verslanir gera að
jafnaði þær kröfur að vörur sem
þær selja séu, eins og kallað er á
ensku, „GMO free“ eða „án erfða-
breyttra áhrifa“. Þessu til staðfest-
ingar verða framleiðendur ekki ein-
ungis að sýna fram á að hráefnið
sjálft sé ekki erfðabreytt, heldur
einnig að erfðabreytt ræktun sé
hvergi í námunda við það svæði
þar sem hráefnið er upprunnið.
Hvernig ætla sunnlenskir bænd-
ur að standa klárir á þessu, t.a.m.
hér á heimamarkaði, eða gagn-
vart aðilum eins og Whole Foods
Market í Bandaríkjunum? Hversu
mikil nálægð við Rangárvelli verð-
ur ásættanleg gagnvart evrópskum
vottunaraðilum í því að votta svæði
sem „án erfðabreyttra áhrifa“ ef
erfðabreytta ræktun er þar að finna
, t.d. við Gunnarsholt? Er það þess
virði að sú undantekning verði á
reglunni, að erfðabreytt ræktun eigi
sér stað á Rangárvöllum átölulaust,
en að öll önnur svæði á landinu
þurfi að lýsa því sérstaklega yfir að
þau séu án erfðabreyttra áhrifa til
að viðhalda ímynd sinni?
Fjöldi fólks, ekki síst á lands-
byggðinni, vinnur nú hörðum
höndum að því að efla undirstöðu-
atvinnugreinar hagkerfisins í kjöl-
far hrunsins. Verið er að taka fyrstu
skref í nýsköpun af ýmsu tagi, t.d.
í ferðaþjónustu, með vistvæna
orkugjafa, ýmsa góða tækni og við
undirbúning að frekari matvæla-
framleiðslu, en einmitt þar sjást
vaxtabroddar og því til stuðnings
hafa verið stofnaðir matvælaklasar
allt í kringum landið. Talað er um
að byggja upp heilsulandið Ísland!
Allt eru þetta hugmyndir sem marg-
ar eru sjálfbærar, og/eða byggja á
grundvallarhugmyndum um hrein-
leika Íslands og ímynd landsins
um óspillta náttúru. Hugmyndir
um ræktun erfðabreyttra lífvera úti
í náttúrunni ganga þvert á þessar
hugmyndir og grafa undan trúverð-
ugleika fyrir afurðir landsins, svo
einfalt er það. Eina leiðin til þess
að tryggja að þessir hagsmunir allir
geti farið saman er að halda ræktun
erfðabreyttra lífvera Orf áfram inni
í gróðurhúsi. Það er miklu eðlilegri
valkostur miðað við alla þá ódýru
orku sem slíku fyrirtæki stendur til
boða hér á landi. Og einungis þann-
ig er fyllsta öryggis gætt.
Íslendingar eiga mikið undir
óspilltri náttúru og hreinleika.
Það yrði óheillaspor ef þeir yrðu
fyrsta Evrópuþjóðin sem hleypir
framleiðslu á erfðabreyttum lyfja-
plöntum út í umhverfið. Það yrði
ekki aftur snúið; þannig yrði þeim
fórnað, þeim tækifærum sem felast
í því að halda landinu öllu án erfða-
breyttra áhrifa.
Eiga erfðabreyttar lyfjaplöntur
erindi innan um landbúnaðinn?
Eygló Björk Ólafsdóttir
viðskiptafræðingur og einn af
stofnendum Slow Food á Íslandi
eyglo.bjork@simnet.is
Erfðabreyttar lífverur
Dýralæknirinn James Herriot
(1916-1995) ólst upp í Glasgow
í Skotlandi. Hann lauk prófi í
dýralækningum frá Konunglega
dýralæknaskólanum í Glasgow
23ja ára að aldri, hóf fljótlega
störf í Yorkshire, Englandi, og
starfaði þar alla starfsævi sína.
Réttu nafni hét Herriot James
Alfred Wight en hann tók sér höf-
undarnafnið James Herriot. Herriot
hafði mikla löngun til að skrifa um
starf sitt og bændurna sem hann
kynntist og urðu margir kunningj-
ar hans og vinir. Starfið var mjög
erilsamt og ekkert varð af skrif-
um. En kona hans, Joan Catherine
Anderson Danbury (í sögunum
Helena), hvatti hann mjög til að
fara að skrifa og þar kom að hann
sneri sér að skriftum, orðinn fimm-
tugur. Hann hætti þó ekki að starfa
að dýralækningum.
Fyrstu bækur hans seldust ekki
vel í Bretlandi, en árið 1969 var
safn frásöguþátta hans gefið út í
New York og varð bókin strax met-
sölubók. Í kjölfarið fylgdu þrjár
safnbækur sem allar urðu metsölu-
bækur. Gerð hefur verið þáttaröð
fyrir sjónvarp byggð á bókum
hans og sýndi Ríkissjónvarpið hér
nokkra þætti (Dýrin mín stór og
smá) fyrir nokkrum árum.
Auk þessara fjögurra metsölu-
bóka um samskipti við menn og
dýr skrifaði Herriot margar fleiri
bækur, m.a. nokkrar barnabækur.
Herriot hafði einstaka hæfileika
til að koma auga á margbreytilegar
hliðar mannlegs atferlis, hvort sem
var í samskiptum manna hver við
annan eða við aðrar skepnur skap-
arans. Hann lýsir oft í frásögum
sínum ýmsum læknisverkum og
gerir það þannig að leikmaðurinn
verður þátttakandi og skilur hvað
fram fer. Oftast tókst Herriot að
leysa málin með dugnaði og eðl-
islægu góðlyndi.
Hljóðbókaútgáfan Gaman að
lifa hefur nú gefið þættina eftir
James Herriot út. Undirrituð
þýddi valda kafla úr bókum hans.
Hlustunartíminn er alls 22 klst. og
fást þættirnir annaðhvort stakir eða
fimm saman í öskju. Frásöguþættir
Herriots eru ekki samfelld saga –
heldur þættir – og má því segja að
hver diskur sé fullgild heild. Fyrstu
fimm diskarnir verða mjög bráð-
lega til sölu og í haust verða næstu
fimm tilbúnir.
Bókaútgáfan Salka sér um sölu
diskanna og má panta þá á vef-
versluninni www.salka.is eða í
síma 522 1122. Einnig verða disk-
arnir til sölu í bókaverslunum.
Ég vona að þið hafið ánægju af
að kynnast þessum notalega manni
og skjólstæðingum hans, bless-
uðum skepnunum.
Með kveðjum,
Bryndís Víglundsdóttir
Dýralæknirinn snjalli James Herriot
í hljóði
Forsíða og baksíða hljóðbókarinnar með þáttum breska dýralæknisins.