Bændablaðið - 11.06.2009, Blaðsíða 19

19 Bændablaðið | fimmtudagur 11. júní 2009
Í FYRRA var hálf öld liðin frá
Stresa-ráðstefnunni, en þar komust
landbúnaðarráðherrar stofnþjóða
Evrópusambandsins að samkomu-
lagi um hvernig ætti að hrinda CAP
(Common Agricultural Policy) í
framkvæmd. Landbúnaður hefur
frá upphafi verið mikilvægur og
umfangsmikill þáttur í starfsemi
Evrópusambandsins. Við stofnun
þess lögðu Frakkar höfuðáherslu á
að landbúnaður væri undanþeginn
ákvæðum um hinn innri mark-
að og að hann nyti verndar frá of
mikilli samkeppni. Innri mark-
aður var hins vegar það sem m.a.
Þjóðverjar og Hollendingar lögðu
megináherslu á að kæmist á innan
Evrópu á eftirstríðsárunum svo
að unnt væri að glæða viðskipti
á milli aðildarlanda sambandsins
og auka framleiðni. Frakkar náðu
sínu fram, þ.e.a.s. að landbúnaður
hlaut sérstaka meðhöndlun í aðild-
arlöndum sambandsins og svo
hefur verið alla tíð síðan. Þannig
er landbúnaðar undanþeginn sam-
keppnisreglum ESB þó að slíkt sé
í höndum ráðherraráðsins hverju
sinni. Á móti samþykktu Frakkar
kröfu Þjóðverja um innri markað
fyrir iðnaðarvörur. Samkomulag
sem þetta milli þessara tveggja
ríkja hefur einmitt verið einkenn-
andi fyrir ESB frá upphafi og
er oft talað um Franco-German
bandalagið. Útgjöld vegna sam-
eiginlegrar landbúnaðarstefnu
sambandsins eru um 40% allra
útgjalda ESB. Það er reyndar svo
að flest ríki líta svo á að landbún-
aðarmál njóti sérstöðu og viðskipti
með landbúnaðarvörur sé ekki
unnt að setja undir sama hatt og
viðskipti með aðrar vörur.
Sérstaða landbúnaðar innan
Evrópusambandsins
Neill Nugent nefnir í bók sinni
The Government and Politics of
the European Union fimm ástæður
fyrir sérstöðu landbúnaðar innan
Evrópusambandsins miðað við
aðrar atvinnugreinar.
[ Í fyrsta lagi er mikilvægt að
verð á landbúnaðarafurðum sé
eins stöðugt og kostur er. Vegna
þess hve landbúnaður er háður
veðurfari og aðstæðum í nátt-
úru getur slíkt þó reynst erf-
itt. Miklar verðsveiflur hafa
veruleg áhrif á afkomu íbúa
og bænda. Ef verð hækkar
skyndilega leiðir það til vax-
andi verðbólgu með versnandi
lífskjörum og á hinn bóginn
ef verð lækkar skyndilega, þá
leiðir það til versnandi afkomu
bænda sem gætu þurft að
bregða búi með hugsanlegum
atgervisflótta úr greininni.
[ Í öðru lagi er það þáttur fæðu-
öryggis og sjálfþurftarbúskapar
fyrir hverja þjóð til að verja sig
fyrir utanaðkomandi þrýstingi.
Þetta átti sérstaklega við á eft-
irstríðsárunum en með aukinni
matvælaframleiðslu og offram-
boði minnkaði vægi þessa þáttar.
[ Þriðja ástæðan, sem Neill nefn-
ir, er að ef innlend framleiðsla
fullnægir ekki innlendri þörf
fyrir matvæli þá þarf að brúa
bilið með innflutningi, með
tilheyrandi halla á viðskiptum
við útlönd. Þar sem þörf á mat
er alltaf fyrir hendi þá er efna-
hagslegur stöðugleiki í hættu ef
verð á mætvælum tekur stökk
upp á við. Hins vegar hefur
þessi þáttur skipt minna máli
og í raun snúist í andhverfu
sína frá miðjum áttunda áratug
síðustu aldar vegna lækkandi
heimsmarkaðsverðs á matvæl-
um og offramleiðslu landbún-
aðarafurða innan aðildarríkja
Evrópusam bandsins.
[ Fjórða röksemdin er hin klass-
íska byggðastefna og felst í
því að halda landinu í byggð
af félagslegum og umhverfisá-
stæðum.
[ Í fimmta lagi þarf að með-
höndla landbúnað með var-
kárni vegna beinna tengsla við
matvælaöryggi og heilbrigði
manna og dýra.
Þó að allir þessir fimm þætt-
ir, sem lýsa sérstöðu landbúnaðar
hjá Evrópuþjóðum, hafi ekki alltaf
átt við á síðustu áratugum síðustu
aldar þá hefur það breyst skyndi-
lega á síðustu árum. Ástæðan er
minnkandi framboð á matvælum
vegna uppskerubrests, hækkandi
verðs á aðföngum og aukin eft-
irspurn eftir matvælum í Austur-
Asíu, sem hefur leitt til hækkandi
heimsmarkaðsverðs. Þannig skipta
í dag fæðu- og matvælaöryggi
og viðskiptajöfnuður við útlönd
vegna kaupa á matvælum aftur
miklu fyrir efnahag þjóða.
Landbúnaðarmál skera sig einn-
ig úr þegar kemur að hagsmuna-
gæslu innan landa og innan ESB.
Frakkland, Belgía, Írland og Spánn
hafa verið öflugir málsvarar CAP
og hafa oftar en ekki snúið bökum
saman í baráttu gegn kröfum um
róttækar endurbætur (e. reform)
á henni. Þá eru viðurkennd náin
tengsl á milli hagsmunasamtaka
framleiðenda og þeirra aðila sem
eru stefnumarkandi innan ESB.
Áhrifamikil hagsmunasamtök og
þrýstihópar einbeita sér sérstaklega
að framkvæmdastjórn ESB, en hún
hefur mikið um framkvæmd CAP
að segja. COPA/COGECA eru
sterk og fjölmenn hagsmunasamtök
bænda og sölufélaga þeirra innan
ESB sem hafa haft umtalsverð áhrif
á mótun og framkvæmd CAP. Að
síðustu kemur fram hjá Neill að
landeigendur og stjórnmálaflokk-
ar, sem eru hliðhollir bændum og
dreifbýli, hafa haft mikil ítök innan
landa og hjá ESB við mótun og
framkvæmd á CAP.
Alþjóðlega lausafjárkrepp-
an sem um þessar mundir skekur
heimsbyggðina, sem og hrun á
íslenska fjármálakerfinu, gengi
íslensku krónunnar og viðskipta-
vild Íslands, undirstrika sem aldrei
fyrr mikilvægi frumatvinnuvega
og fæðuöryggis þjóðarinnar.
Greinin er byggð á B.A.-ritgerð höfund-
ar í stjórnmálafræði frá Háskóla Íslands
(febrúar 2009).
Heimildir:
Dinan, Desmond (2005). Ever Closer
Union. An Introduction to European
Integration. 3. útgáfa. London:
Palgrave Macmillan.
Nugent, Neill (2006). The Government
and Politics of the European Union.
6. útgáfa. New York: Palgrave
Macmillan.
Sérstaða landbúnaðar í Evrópu
Jón Baldur Lorange
forstöðumaður tölvudeildar BÍ
jbl@bondi.is
GÓÐ KAUP
Rauma smáhýsi
SP-902B, stærð 107x107 sm.
sturtuklefi - margar gerðir
Teeri bjálkasmáhýsi
SP-20SN, stærð 123x123 sm
Infra rauður saunaklefi
Saunaofnar ýmsar gerðir.
Saunahús - Saunavörur
GODDI.IS
Auðbrekku 19, 200 Kóp.
S. 5445550
Möguleiki á að taka reykrör
upp úr vél eða aftur úr henni.
Öryggisgler fyrir eldhólfi.
Trekkspjald fylgir.
Kerran er á 12" (30,5cm)
felgum. Burðargeta 530 kg. -
eigin þyngd 66 kg.
„Ég hef alla tíð verið hálfgerð-
ur handverkssjúklingur,“ segir
Þorgerður Jónsdóttir, Gerða í
Teigi í Eyjafjarðarsveit, en hún
kveðst hafa farið á nánast öll
námskeið sem í boði voru í eina
tíð. Hún rekur ásamt stöllu sinni
Svanborgu Svanbergsdóttur gall-
erí við veginn neðan bæjarins.
Það heitir Galleríið í sveitinni og
er í huggulegu sumarhúsi sem
opnað var seint á síðasta ári, 1.
nóvember í fyrra. En til stend-
ur að stækka. Á næstu dögum
verður hafist handa við að reisa
annað sumarhús á móti því sem
nú stendur og þar ætla Gerða og
Svanborg að útbúa sér vinnuað-
stöðu, en báðar fást einkum
við gler. „Ég var áður fyrr í alls
konar handverki, en nú reyni
ég að einbeita mér að glerinu og
leirnum líka,“ segir hún.
Gerða hóf að reka gallerí í
kringum síðustu aldamót og þá í
bílskúr við bæinn. Starfsemin varð
umfangsmeiri eftir því sem árin
liðu og nú eru þær tvær sem standa
saman að rekstrinum og bjóða til
sölu vandað handverk frá fólki víða
um land. Auk þess að reisa nýtt hús
verða einnig settir upp básar á milli
húsanna tveggja og þar verða m.a.
til sölu ullarvörur og fleira.
En þar með er ekki öll sagan
sögð. Þær vinkonur ganga með
stóra drauma, en á næstu miss-
erum ætla þær að útbúa álfaland í
brekkunni ofan Gallerísins. „Ég hef
gengið með þessa hugmynd lengi.
Ég er sjálf sannfærð um að það eru
álfar hér í landi Teigs, veit það með
vissu og það eru ákveðnir staðir á
jörðinni þar sem blátt bann var lagt
við að börnin léku sér. Það var í
álfabyggðinni, þau virtu það og
það gera barnabörnin líka,“ segir
Gerða.
Aldrei verið fyrir að sitja auðum
höndum
Hugmyndin gengur út á að leggja
göngustíga um ákveðið svæði á
milli álfasteinanna og koma upp
sannkölluðu álfalandi, sem fólk
getur gengið um og notið. Ætlunin
er að bjóða upp á sérstakar göngu-
ferðir með leiðsögn, þar sem sagt
verður frá álfunum í landi Teigs
og álfum almennt, sagðar sögur
og farið með ljóð og kvæði. Gerða
segir að hugmyndinni verði að
hluta hrint í framkvæmd í sumar,
en framkvæmdir muni þó að mestu
standa yfir á næsta ári og ef til vill
þar næsta. „Við teljum að það geti
farið ágætlega saman að bjóða
fólki að fara um álfaland og svo
í Jólagarðinn, þessir garðar ættu
að geta stutt hvor annan og aukið
á fjölbreytni í ferðaþjónustu hér
í Eyjafjarðarsveit,“ segir Gerða.
„Það þýðir ekki annað en vera stór-
huga, gera hlutina af krafti. Ég hef
aldrei verið fyrir það að sitja auðum
höndum, þarf alltaf að hafa nóg að
gera og þannig verður það á meðan
heilsan leyfir,“ segir Gerða.
Hún flutti áður inn garðálfa
sem hún segir hafa verið óhemju
vinsæla, rokið út á undraskömm-
um tíma, en nú er ekki hagstætt að
standa í innflutningi og því bið á
nýrri álfasendingu. „Við verðum að
sjá til með hvernig árar í þjóðfélag-
inu, en vonandi getum við boðið
upp á álfana okkar næsta sumar,“
segir Gerða. Hún bætir við að þær
Svanborg hafi gert sér grein fyrir
að galleríið þyrfti að marka sér ein-
hverja sérstöðu og þar koma álfarn-
ir og álfalandið í Teigi til sögunnar.
Hún segir að umferð ferða-
manna um Eyjafjörð fari vaxandi,
en einkum séu þar Íslendingar á
ferð. Mikið af fólki dveljist í sum-
arhúsum á svæðinu og einnig
lengra frá, en það geri sér ferð um
fjörðinn og vilji gjarnan gera sér
eitthvað til afþreyingar. Þær sjá
því margvísleg tækifæri til að efla
og auka starfsemi Gallerísins. Eins
hafa þær áhuga á að taka á móti
kvennahópum sem eru á ferðinni,
t.d. kvenfélagskonum, en slíkar
heimsókinir segir Gerða skemmti-
legar og gefandi. „Við munum
örugglega taka vel á móti þeim,“
segir Gerða í Teigi.
Stórhuga konur í Galleríinu í sveitinni
ætla að setja upp sannkallað álfaland