Bændablaðið - 22.04.2009, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | miðvikudagur 22. apríl 2009
Í öllum atvinnugreinum öðrum
en landbúnaði, þar með talin
skógrækt, eru gróðurhúsaloft-
tegundir einungis til óþurftar. Í
landbúnaði og skógrækt er bind-
ing koltvísýrings (CO2), þ.e. ljós-
tillífun, það ferli sem allt snýst
um.
Þetta efnaferli, þegar gróðurinn
bindur CO2 í andrúmsloftinu og
skilar því síðan aftur til náttúrunn-
ar, er með ýmsu móti eftir tegund-
um jurta og notkun þeirra. Í Noregi,
jafnt og á Íslandi, er grasrækt eða
nýting úthagagróðurs ímynd land-
búnaðarins. Akuryrkja er einnig
umfangsmikil í Noregi og vaxandi
hér á landi. Hvað varðar bindingu
kolefnis er þó mikill munur á gras-
rækt (túnrækt) og akuryrkju.
Í graslendi fer fram ljóstillífun
ef lofthiti leyfir eða snjór hylur ekki
jörð. Sprettutími grastegunda er þar
opin stærð. Mælingar í Danmörku
sýna þannig að kolefnabinding
grassins fer fram allt árið.
Á ökrum er þetta öðruvísi. Þar
líður töluverður tími frá sáningu
uns akurinn er orðinn grænn yfir að
líta og þegar kornið nálgast þroska
og er orðið gult losnar kolefni í
akrinum og hverfur burt sem kol-
tvísýringur.
Mælingar í Noregi sýna að kol-
efni í akurlöndum minnkar jafnt
og þétt með tímanum. Í túnum og
úthaga brotna lífræn efni í jarðvegi
hins vegar hægt niður en safnast
þar aftur fyrir.
Frá hnattrænu sjónarhorni er
graslendi þannig kolefnisgeymsla,
en áætlað er að um 10% af kol-
efni í lífkerfi jarðar séu bundin í
graslendi.
Ókosturinn við gras sem fóður
er að það eru eingöngu jórturdýr
sem geta nýtt það. Í vömb þeirra
verður til metan við meltinguna,
sem veldur enn meiri gróðurhúsaá-
hrifum en koltvísýringur miðað við
magn. Ásamt hláturgasi er metan
notað við útreikninga á því hve
mikilli hlýnun miðað við þungaein-
ingu hver tegund matvæla veldur á
lofthjúpnum.
Við þessa útreikninga er losun
búfjár á CO2 við öndun og melt-
ingu ekki talin með þar sem hún
er talin jafna sig út með þeim kol-
tvísýringi sem binst í rótarkerfi
gróðursins. Jafnvel þó að Kyoto-
bókunin leyfi slíka útreikninga þá
er lítið um að þeir séu notaðir. Kjöt
einmaga dýra, svo sem svína- og
kjúklingakjöt, kemur þannig miklu
betur út við þessa útreikninga en
nauta- og kindakjöt.
Áðurnefnd rannsókn á vegum
ESB, sem fór fram í níu lönd-
um sambandsins, allt frá Ítalíu til
Skotlands, gaf þá niðurstöðu að
framleiðsla nautgripakjöts af grip-
um, sem gengju á beit, yki ekki
hlýnun lofthjúpsins og jafnvel
drægi úr henni.
Þetta gefur tilefni til að bera
saman umhverfisáhrif grasbíta ann-
ars vegar og kjúklinga, sem éta
korn, hins vegar. Þann samanburð
þarf að gera á breiðum grunni þar
sem taka þarf með þætti eins og
veðurfar, jarðveg, einstakar tegund-
ir nytjajurta, tegundir búfjár, rækt-
unaraðferðir og notkun hjálparefna
við ræktun. Aðferðin við þetta mat
nefnist Beneficial Management
Practises (BMPs), þar sem leitað
er að þeirri framleiðsluaðferð sem
veldur minnstum gróðurhúsaáhrif-
um.
Norska rannsóknastofnunin
NILF (Norsk institutt for land-
bruksökonomisk forskning) hefur
tekið að sér að vinna þetta verk-
efni fyrir Noreg í því skyni að nota
niðurstöðurnar við stefnumótun í
norskum landbúnaði.
Nationen/Helge Bonesmo,
sérfræðingur við NILF
Utan úr heimi
Á sama tíma og efnahagur fólks
hefur batnað undanfarna ára-
tugi og úrval af góðum mat auk-
ist, hefur framboð einnig aukist
af unnum matvælum sem í hefur
verið bætt ýmsum aukaefnum,
bæði til að auka bragðgæðin og
ná niður verðinu. Þessi efni gefa
matnum m.a. tilbúinn lit, sterk-
ara bragð eða gera hann þykk-
ari.
Vísast er að einungis um þriðj-
ungur af fiskbúðingnum í kæli-
borði verslunarinnar sé fiskur,
afgangurinn er ódýrt fylliefni.
Sultan er að stærri hluta sykur en
ber. Saftin, sem boðin er sem hrein
vara, er aðallega sykur og vatn.
Hreint mjöl í pokahorninu
Í gömlu orðtaki er talað um að
hafa ekki hreint mjöl í pokahorn-
inu. Það hefur nefnilega gerst
iðulega í tímans rás að einhverju
hafi verið blandað í matinn til að
drýgja hann. Þá var ekki leng-
ur hreint mjöl í pokahorninu og
þannig gat það t.d. verið bland-
að krít. Við því voru hörð við-
urlög. Nú á tímum er alkunna að
aukaefnum sé blandað í matvæli.
Listinn yfir þessi aukaefni er lang-
ur. Í Frakklandi hafa menn búið til
eigið orð yfir slíkar vörur, „ocni“
(object comestible non identifié),
þ.e. „ógreind efni í mat“. Efnin eru
ógreind í þeim skilningi að lítið
er vitað hvaða áhrif þau hafa við
langvarandi neyslu eða hvernig
þau virka sameiginlega. Sú vinnu-
regla er viðhöfð að efnið er reynt á
rottum í 90 daga. Meðalmannsævi
er meira en 300 sinnum lengri,
þannig að draga má í efa hvort slík
prófun sé nógu ítarleg.
Ein gerð af rjómavanilluís inni-
heldur t.d. gervistífelsi E-1442,
þétti (stabilisator) E-401, 407 og
450 og bragð- og litarefni E-160.
Hlutfall rjómans er þar með komið
niður í 71%.
Ein tegund af kartöflusalati,
beint úr kæliborðinu, inniheldur
56% kartöflur, en kartöflur eru líka
ódýrt hráefni. Af öðrum efnum í
salatinu má nefna tvær tegundir
af rotvarnarefnum, tvö efni til að
hindra kekkjamyndun og þrjár
tegundir af þéttiefnum (stabil-
isatorer). Það er því ekki að furða
að salatið líkist meira matarlími en
heimagerðu kartöflusalati.
Sænskur blaðamaður að nafni
Mats-Eric Nilsson hefur fjallað um
þetta mál í bók sinni Den hemme-
lige kokken (Leynikokkurinn).
Kokkurinn eins og við þekkjum
hann úr auglýsingum, búlduleit-
ur með háan kokkahatt, girnileg
hráefni og ketil fyrir framan sig,
er auðvitað auglýsingabrella. Hinn
raunverulegi kokkur er vel geymd-
ur á efnarannsóknastofu sinni, þar
sem hann leitar að sífellt ódýrari
efnum fyrir raunverulegan mat.
Það eru, eftir því sem lengra líður,
lítil mörk fyrir því hversu mikið
kjöt, fisk, ávexti eða ber er hægt
að spara sér með þykkviefnum,
gervisætuefnum og bragð- og lykt-
arefnum.
Mats-Eric Nilsson skrifar:
Dansk-sænska vínarpylsan nú á
tímum þarf einungis að innihalda
40% kjöt, og þar með er talin fita
og bandvefur. Afgangurinn er að
mestu kranavatn og sterkja.
Frá haga til maga
Leiðin frá haga til maga er orðin
löng nú á tímum. Og það eru
skrefin frá haga til maga sem bera
ábyrgð á þeim blekkingum sem
beitt er, bæði hvað varðar næring-
argildi og framleiðslukostnaðinn.
Því minni sem hlutur gæðahráefna
er í vörunni, því meiri er hagnaður
matvælaiðnaðarins og annarra
milliliða.
Hin langa leið frá haga til maga
veldur því einnig að neytandinn
veit sífellt minna um uppruna hrá-
efnanna sem og meðferð þeirra við
framleiðslu matvælanna. Öflug
markaðsfærsla gagnvart börnum
og unglingum (t.d. af hálfu Nestlé
og McDonald's) leiðir til þess að
þessir hópar eru vandir við bragð
og lykt af einhæfum, tilbúnum
réttum. En á móti kemur fjöldi rot-
varnarefna sem eiga að sjá um að
maturinn virðist vera nýr á hinni
löngu leið á matborðið.
„Nýpressaður“ appelsínusafi
getur verið allt upp í eins árs gam-
all, segir Mats-Eric Nilsson. Hann
bendir einnig á að mörg dæmi séu
um efni, sem leyfð hafi verið til
nota í matvælaiðnaði árum saman
en síðan verið bönnuð, sem og
efni sem sum lönd leyfa en önnur
ekki.
Neytandinn hefur mesta mögu-
leika á að kynnast uppruna mat-
arins, sem hann neytir, þegar hann
er framleiddur á heimaslóðum. Þar
getur hann einnig haft beint sam-
band við bóndann.
Almennt séð er styttra milli
framleiðandans (bóndans) og
neytandans hér á landi heldur en
meðal milljónaþjóða, en í þessum
efnum sem öðrum fylgjum við
eftir hinni alþjóðlegu þróun.
Bonde og Småbruker/
Ole Jacob Christensen, stytt
Samskipti fólks, ef þau eiga að
takast vel, byggjast á samhug,
trausti, umhyggju, samstarfi
og gjafmildi. Ef vinir og sam-
starfsfólk fer að keppa hvert við
annað brotna samskiptin niður.
Hið sama á sér stað í náttúrunni,
þar er samlífi tegundanna grunn-
reglan í farsælu vistkerfi.
Hvers vegna skyldum við því
halda að eigingirni og gróði á
kostnað annarra eigi við á afmörk-
uðu sviði, þ.e. í hagstjórninni?
Christian Felber, austurrískur rit-
höfundur og fyrirlesari, veltir þeirri
spurningu fyrir sér í nýrri bók sinni,
Neue Werte für die Wirtschaft (Ný
gildi í hagfræðinni). Bókin kom út
á sl. ári og vakti töluverða athygli á
hinu þýskumælandi málsvæði.
Fyrir ári þótti spurningin hins
vegar bæði óviðeigandi og barna-
leg. Að vísu töldu flestir að auð-
hyggjan væri slæm, en á hinn bóg-
inn var hún mælikvarðinn á vel-
gengni. Að éta eða vera étinn var
álitið eins konar náttúrulögmál og
forsenda þess að hagkerfið virkaði.
Núna vitum við betur. Hagkerfi,
byggt á eigingirni og arðráni, hefur
hrunið algjörlega. Kerfið virkar
ekki. Þjóðarleiðtogar og stjórnend-
ur atvinnulífsins ræða nú um þörf-
ina á nýjum gildum í hagstjórn.
Sem einn af stofnendum deild-
ar alþjóðasamtakanna ATTAC í
Austurríki hefur Christian Felber
verið gagnrýninn á alþjóðavæðingu
fjármálakerfa heimsins. Atburðir
undanfarinna mánaða hafa stutt
þann málstað. Alþjóðahyggjan
grefur undan sjálfri sér.
Þar sem bókin var skrifuð áður
en fjármálakreppan náði til Vestur-
landa, þá notar höfundurinn fjár-
málakreppuna í Asíu sem dæmi
um það, til hvers frjálst flæði fjár-
magns getur leitt, þ.e. fjöldaat-
vinnuleysis og fátæktar. Á þeim
tíma var fjármálakreppan fyrir
Vesturlandabúum eitthvað sem ein-
ungis aðrir urðu fyrir. Við trúðum
sem fyrr á jólasveininn; himinháan
hagnað og eilífan vöxt.
Annars eru það aðeins börnin
sem trúa á jólasveininn. Minnstu
börnin hrína og vilja fá fleiri gjaf-
ir. Christian Felber heldur því fram
að kapítalisminn skipi okkur stöðu
í barnasamfélagi þar sem sérhvert
barn kvartar fyrir sig án þess að
vera fært um að hugsa um aðra.
En fulltrúar þessa samfélags eru
jakkafataklæddir menn með digra
bankareikninga. Hugur þeirra er
bundinn við það að flytja fyrirtæki
sín þangað sem launin eru lægst og
hagnaðarvonin mest.
Christian Felber fjallar um svið
eftir svið þar sem mannlegum
gildum hefur verið snúið á haus.
Frelsi er t.d. það sem allir óska
sér. En þegar fjármagnið hefur for-
gang gufar allur annar réttur upp.
Nýfrjálst frelsi valtar yfir réttinn
til frelsis undan fátækt. Fríverslun
með búvörur hefur t.d., að áliti
Christians Felber, gert milljónir
smábænda um víða veröld að ör-
eigum.
Græðgi var ein af dauðasynd-
unum sjö þangað til fyrir þremur
öldum síðan, þá fékk hún viður-
kenningu, m.a. eftir landnám hvíta
mannsins í Ameríku.
Bændur hafa öldum og árþús-
undum saman lagt áherslu á fjöl-
breytni erfðaeiginleika í ræktun
sinni. Þeir hafa ekki verið reknir
áfram af hagnaðarvon eða vilja til
að slá út keppinauta sína, heldur
þvert á móti deilt með öðrum sáð-
korni sínu og unnið saman til að
afla nægs matar. Einkavæðing er
þar óþekkt fyrirbæri.
Nú eru aðrir tímar upprunnir.
Erfðatæknifyrirtækið Monsanto
setur nú á markað fræ sem það
hefur einkaleyfi á. Markmið þess
og annarra slíkra fyrirtækja er að
einoka þekkinguna og gera bændur
háða sér um fræviðskipti. Þessi fyr-
irtæki leitast þannig við að endur-
reisa lénsskipulag fyrri tíma, að
sögn Christians Felber. Hann trúir
á þriðju leiðina, leið samstarfs og
samhjálpar.
Nú þegar spilaborg kapítalism-
ans er hrunin vitum við að hann
hefur á réttu að standa. Leiðtogar
heims hafa viðurkennt það með því
að setja reglur um stjórn peninga-
mála á heimsvísu.
Nationen/Kari Gåsvatn, stytt
Salmonelluviðvörun
í Danmörku
Dönsk yfirvöld hafa staðfest að
mikið sé um salmonellu í dönsku
svínakjöti. Danska þingið hefur
krafið landbúnaðar- og matvæla-
ráðherrann um aðgerðaáætlun
til að berjast gegn sjúkdómnum.
Stutt skýrsla til innanhúss-
nota hjá danska Matvælaeftirlitinu
hefur komist á kreik og kostað
stórar fyrirsagnir í dagblöðum. Þar
kemur fram að 12,9% af sýnum af
dönsku svínakjöti séu salmonellu-
smituð. Af innfluttu svínakjöti til
Danmerkur er hlutfallið 9,8%.
Yfirvöld hafa ekki gert frek-
ari ráðstafanir þar sem stofn veik-
innar í Danmörku er af gerðinni
U228, sem er ekki fjölónæmur. Á
hinn bóginn fá Danir ekki að flytja
út svínakjöt til Svíþjóðar þar sem
Svíar leyfa ekkert smit í innfluttu
svínakjöti.
Almenningur í Danmörku furð-
ar sig á að ekki skuli vera tekið
harðar á þessu þar sem staðfest er
að U228-sýkingin hefur að hluta til
verið völd að dauða fjögurra ein-
staklinga og að 30 manns veiktust
af medisterpylsu sem bar smitið.
Það eru tvö sláturhús, eitt á
Jótlandi og annað á Sjálandi, þar
sem salmonella af stofnunum U228
og U312 hefur verið staðfest.
Fjöldi skráðra sýkingartilfella í
fólki tvöfaldaðist á sl. ári og var þá
alls um 3.600.
Á hinn bóginn er ástand kjúk-
linga gott að þessu leyti. Aðeins eitt
sýkt tilfelli fannst í þeim árið 2008.
Á hinn bóginn hefur greinin varið
um 800 milljónum danskra króna
sl. 15 ár í varnir gegn sjúkdómnum.
Jyllandsposten
Þegar samstaðan bregst
Matur og ómeti
Eru áhrif jórturdýra á hlýnunina ofmetin?