Bændablaðið - 22.04.2009, Blaðsíða 27

27 Bændablaðið | miðvikudagur 22. apríl 2009
Í síðasta pisli af endursögn efnis
úr bókinni um framtíðarkýrnar var
sagt frá rannsóknum á Langhill í
Skotlandi á frjósemiseiginleik-
um hjá kúnum. Hér verður sagt
frá rannsóknum sem þeir gerðu
til að skilgreina eiginleika til að
meta þætti sem snúa að atferli
og skapi kúnna. Í framhaldi þess
hafa þeir gert rannsókn á dætrum
þeirra nauta sem gefa „alhliða“
(robust) dætur og hinna nautanna,
sem þekkt eru fyrir vandamálakýr
meðal dætra sinna.
Fram kemur að í umræðunni
á síðasta áratug um ræktun á
„alhliða“ kúm væri mögulegt
að um leið myndu ræktast upp í
stofninum neikvæðir atferlisþættir
og óæskilegt skapferli kúnna. Er
mögulegt að þessir aðlögunarhæfu
gripir séu jafnhliða frekir og leið-
inlegir í umgengni? Eru þetta kýr
sem eru ónæmari fyrir álagsþátt-
um en hinar og í hverju lýsir það
sér? Þess vegna þurfti að leita eftir
möguleikum til að mæla ýmsa
atferlisþætti með mælingum sem
hefðu sýnt sig að vera nothæfar
til slíkra hluta. Þarna var verið að
skoða þætti eins og viðbrögð við
fólki og óvæntum hlutum, ágengni
gagnvart öðrum gripum, hópaðlög-
un, viðbragðshraða gagnvart breyt-
ingum o.s.frv.
Kýrnar á tilraunabúinu voru
nýttar til að reyna margháttaðar
mismunandi mælingar á slíkum
þáttum.
Könnuð voru viðbrögð við nálg-
un manns þegar kýrnar voru að éta,
lágu eða á rekstrarleiðum (gang-
vegi) þeirra. Nákvæmustu mæling-
ar á viðbrögðum við nálgun fengust
á rekstrarleiðunum. Reyndar voru
mismunandi mælingar á forvitni
eða ótta kúnna gagnvart óvæntum
hlutum og töldu þeir sig fá bestar
mælingar þegar skoðuð voru við-
brögð gagnvart lituðum borðum
sem settir voru við rekstarleiðirn-
ar. Ágengni kúnna var skoðuð við
fóðrun við mismunandi aðstæður,
bæði við nægt átrými og takmarkað
og einnig hvort kýr voru í blönd-
uðum hópum af fullorðnum kúm
og kvígum eða aðskildum aldurs-
hópum. Fram kom greinanlegur
munur á milli kúnna í þessu atferli,
greinilegar voru kýr sem stöðugt
voru að en aðrar sem héldu sig til
hliðar meðan atgangur var mest-
ur. Þessi viðbrögð virtust óbreytt
hjá kúnum yfir allt mjaltaskeiðið.
Kvígurnar sýndu slíka ágengni mun
frekar í hreinum hópi kvígna en í
blönduðum aldurshópi. Félagslyndi
var reynt að mæla á ýmsa vegu.
Mældur var tíminn sem tók þær að
nálgast hópfélaga sína aftur eftir að
þeim var sleppt t.d. úr mjöltum eftir
rekstarleiðunum. Einnig var skoð-
uð staðsetning kúnna í hópnum.
Þannig virtist veruleg fylgni milli
þess að kýrnar héldu sig til hliðar í
hópnum og að þær sýndu lítil við-
brögð meðan atgangur var mestur
við átpláss. Aðlögun var skoðuð á
grunni þess frá hvaða hlið kýrnar
sóttu að mjaltabás og hvaða áhrif
truflanir á þeirri leið höfðu á við-
brögð þeirra. Erfitt reyndist að
fá nothæfar mælingar fyrir þessa
þætti, endurtekningargildi (tvímæl-
ingagildi) mælinganna voru ekki
viðunandi. Þeir benda á að vegna
þess að þessar rannsóknir voru
gerðar á takmörkuðu tímaskeiði
var t.d. ekki mögulegt að skoða
það hversu mikið slíkar mælingar
hjá fyrsta kálfs kvígum segja til um
atferli kúnna þegar þær verða full-
orðnar.
Í framhaldi þessa var gerð
athugun á dætrum breskra nauta.
Reiknuð var „robust“ einkunn fyrir
nautin sem byggði á marvísleg-
um upplýsingum um heilsufar,
frjósemi, holdastig og vaxtarhraða
dætranna. Lítil tengsl eru á milli
þessa mats og kynbótamats naut-
anna fyrir afurðagetu. Bresku búin
eru mjög stór. Því voru leituð uppi
bú þar sem var að finna að lág-
marki átta dætur nauta sem höfðu
mjög háa „robust“ einkunn og
aðrar átta fyrsta kálfs kvígur undan
nautum sem höfðu mjög lága slíka
einkunn. Þessi bú voru heimsótt og
mælingar gerðar á ýmsum atferl-
isþáttum sem að framan er lýst og
best höfðu gefist á tilraunabúinu
til að mæla slíka þætti. Fyrsta
kálfs kvígurnar voru valdar til
að takmarka sem mest möguleg
úrvalsáhrif hjá eldri kúnum. Einnig
var sleppt búum þar sem þekkt er
að meðferð hefur áhrif á atferl-
isþættina, t.d búum í lífrænni fram-
leiðslu.
Dætur „robust“ nautanna voru
ágengari við fóðrun og sýndu
þannig meiri samkeppnishæfni.
Þessar kýr virtust einnig hafa til-
hneigingu til að skera sig úr hópn-
um í félagslegri aðlögun en samt
ekki á þann hátt að halda sig utan
hópsins, fremur t.d. í að sækja í að
éta utan háatgangsins við fóðrun.
Þessi dætrahópur sýndi greinilega
meiri forvitnisviðbrögð gagn-
vart nýjum hlutum (litaborðarn-
ir) en dætur nautanna sem fengi
mjög lága „robust“ einkunn. Hins
vegar var ekki munur á hópunum
í óttaviðbrögðum né heldur í við-
brögðum við nálgun manns. Fram
kom hins vegar að kýr sem sýndu
óttaviðbrögð sýndu takmörkuð
forvitnisviðbrögð. Einnig var auð-
veldara að nálgast kvígurnar sem
höfðu verið sem kálfar í einstak-
lingsstíum en þær sem þá höfðu
alist upp í hópum.
Rannsakendur benda á að þess-
ar athuganir sýni greinilega að
erfðabreytileiki sé í skapi og atferli
kúnna sem vert sé að huga að í
ræktuninni. Enn skortir hins vegar
mikið á þekkingu á tengslum þess-
ara eiginleika við framleiðslueig-
inleika. Hér er hins vegar um það
mikilvæga þætti í umgengni og
meðferð kúnna að ræða að frek-
ari þekking þar skiptir miklu máli
í sambandi við að móta ræktunar-
áherslur.
Í lokin örstuttar hugleiðing-
ar um þessi mál gagnvart okkar
íslensku kúm. Flest bendir til að
skap íslensku kúnna sé ekki síður
breytilegt en hjá erlendum kúm og
íslensku kýrnar verði ekki metn-
ir sem sérstakir kostagripir að
því leyti. Hvort það tengist fram-
leiðslueiginleikum og hreysti er lítt
þekkt. Ég hef í áranna rás talið mig
sjá vissar vísbendingar um slíkt,
en varasamt er að álykta á slíkum
grunni vegna þess að hættan er
ætíð sú að of mikil áhersla sé lögð
á það sem sker sig úr og að það
trufli heildarmyndina.
Eftir að hin mikla umbylting
hófst hér á landi fyrir einum og
hálfum áratug að flytja kýrnar af
básum í lausagöngu vakti ég oft
athygli á því í umræðu við bænd-
ur að full ástæða væri til að reyna
að gera sér grein fyrir hvort þetta
kallaði ef til vill á endurskoðun hjá
okkur á einhverjum eiginleikum.
Fram kæmu nýir þættir sem færu
að skipta máli og mögulega yrðu
einhverjir um leið þýðingarminni
en áður. Hvort kýrnar sýndu
umtalsverð viðbrögð við þessum
breytingum treysti ég mér ekki til
að dæma um. Hitt er áreiðanlegt
að þau viðbrögð sem kúabændur
sýndu almennt og áhugi á að ræða
þessa þætti var mjög takmörkaður.
Segir frekar af breskum kúm
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í búfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Kynbótastarf