Bændablaðið - 11.02.2010, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | fimmtudagur 11. febrúar 2010
Salka forlag gaf á dögunum út
bókina Velkominn Þorri og fékk
Bændablaðið góðfúslegt leyfi til að
birta kafla úr henni um konu sem
verkar sína eigin punga.
Björk Leifsdóttir er búsett í
Reykjavík en fædd og uppalin á
Patreksfirði á sjöunda áratug síð-
ustu aldar. Hún er sjálfsagt í hópi
fárra jafnaldra sinna sem súrsar
hrútspunga á haustin. Aðferðin
sem hún beitir er sú sama og hefur
gengið mann fram af manni fyrir
vestan en þó segist hún hafa þróað
hana að vissu leyti sjálf þar sem
erfitt sé að fá venjulega punga í
höfuðborginni, „með skinninu og
öllu.“ Hún setur líka kjöt í súr og
slög sem hún rúllar upp og pressar
eins og pungana.
Björk vandist því í æsku að tekið
væri slátur, svið, pungar og lappir.
Einnig var alltaf tekið hross með
og skorið og saltað ofan í tunnu.
Hún segir að amma sín hafi líka
súrsað kindajúgur og selshreifa. „Á
haustin var allt undirlagt af þessu,
bílskúrinn og stéttin kringum húsið
þar sem verið var að pressa pung-
ana.“
Björk lýsir verklaginu við súrs-
un hrútspunga á eftirfarandi hátt:
Ef maður er með ekta punga, þá
saumar maður fyrir með sláturg-
arni, klippir þá til og tekur mesta
hárið af. Svo eru þeir sviðnir, burst-
aðir og að því loknu sýð ég þá í
svona einn og hálfan tíma. Það er
best að sjóða kjötið vel því að ann-
ars verður það rautt í miðjunni og
þá verður maturinn ekki súr, það er
alla vega mín reynsla. Björk segist
setja pungana í ofnskúffur að suðu
lokinni og plötu yfir. Því næst ferg-
ir hún þá með grjóti og segir að á
þessum tíma árs séu bæði stéttin
og svalirnar undirlagðar hjá henni.
Pungarnir skreppa saman við
suðuna og pressunina en því næst
eru þeir látnir kólna áður en hún
setur þá í súr í súrsunarmysu. Björk
segist hafa vanist því að setja alltaf
eins og einn blóðmörskepp með í
tunnuna en það fari eftir því hvað
mikið sé í henni. „Ég lærði þetta
af pabba, hann sagði að það héldi
við sýrunni.“ Eftir að farið var að
setja blóðmörinn í nýju vambirnar
þá segir Björk að það þurfi að taka
þær af áður en keppurinn er sett-
ur út í. Svo skiptir hún um það bil
þrisvar til fjórum sinnum um mysu
á súrtímanum því að hún segist
vilja hafa þetta „rosalega súrt.“
Hátæknisúrkútur
Svo má ekkert frjósa í þessu.
Þá verður mysan alveg ónýt. Ég
geymi þetta úti á svölum hjá mér.
Maðurinn minn útbjó kút fyrir mig
sem er svolítið tæknilegur. Hann er
með einangrunarplasti og smíðað
utan um hann. Í einangrunarplast-
inu er svo rauf og þar leidd hita-
snúra sem er tengd við útiljósið og
svo get ég fylgst með hitastiginu í
eldhúsglugganum, en þegar kveikt
er á ljósinu fer hitamælirinn í gang
og ég get séð til þess að ekki frjósi
í kútnum.
Pungasmakk á aðfangadagskvöld
Ég súrsa þetta í lok september eða
byrjun október og svo á aðfanga-
dagskvöld koma allir til mín um tíu
leytið, þegar fólk er búið að opna
pakkana heima hjá sér. Ég á stóra
fjölskyldu, við erum sex systkinin
og það koma svona 30 manns. Þá
er ég bara svona eins og amman.
Við borðum fyrst tertur og fínirí en
svo fara allir að bíða því að þá er
pungasmakk, fyrsta smökkunin. Þá
er ég að vísu búin að fara í kútinn
og athuga hvort þetta sé ekki í lagi.
Bjó til punga
Þegar ég var nýflutt í bæinn gat ég
náttúrlega ekki fengið punga en þá
keypti ég eistu, um það bil 20 kg,
og dó ekki ráðalaus þannig að ég
keypti vambir líka og sauð eistun í
vömbunum og bjó þannig til punga.
Ég vil ekki hafa þetta í formum
eins og maður fær út úr búð. Þegar
maður er búinn að pressa punginn
og sker hann svo, þá koma svona
gleraugu, eins og við kölluðum
þetta þegar við vorum krakkar, því
að það eru að sjálfsögðu tvö eistu
í pungnum þegar hann er heill.
Svo er bragðið náttúrlega öðruvísi
þegar þetta er soðið í pungnum
og sviðið líka. Þetta er bara okkar
konfekt. Svo sneiði ég þetta niður í
gleraugu og ber fram eins og hvert
annað sælgæti.
Ertu búin að bíta í pung?
Þegar þorrinn byrjar er oft hringt í
mig – eitthvað af frændfólkinu – og
þá er ég spurð: „Ertu búin að bíta í
pung?“ Þorrinn er mikill gleðitími
hjá mér og minni fjölskyldu. Ég
fer alltaf á þorrablót og þá koma
allir fyrst heim til mín og fá smakk.
Við erum milli þrjátíu og fjörutíu
manns. Svo panta ég rútu og við
förum öll í saman á þorrablótið. Ég
gæti alveg lifað á þessum mat allan
janúar.
Kæri lesandi.
Á meðgöngu erum við konur sem
betur fer margar hressar og hraustar.
Flestar þurfum við þó að gá örlítið
betur að hlutunum, hlusta nánar á
okkur sjálfar, fara eitthvað varlegar,
ekki síst í byrjun og undir lok með-
göngu. Sumar jurtir eru sérstaklega
góðar fyrir barnshafandi konur,
styrkja og virka á einhvern ákveð-
inn hátt sem getur verið hjálplegt
að nýta sér á meðgöngunni. Svo eru
aðrar jurtir sem ber að varast og nota
alls ekki, því að í jurtum geta auðvit-
að verið efni sem eru ekki alltaf góð
fyrir okkur. Best er að leita sér alltaf
ráðgjafar hjá reyndu eða lærðu fólki,
áður en jurta er neytt til ákveðinna
lækninga og á það sérstaklega við
á meðgöngu. Listinn yfir þær jurt-
ir sem verða teknar fyrir hér er alls
ekki tæmandi. Flestar þeirra er hægt
að nálgast í næstu heilsuvöruversl-
un, jurtaapóteki eða jafnvel stór-
markaði, því að við búum nú ekki
alltaf svo vel að eiga þær heima við.
Styrkjandi jurtir
Hindberjalauf eru talin sérstaklega
góð fyrir barnshafandi konur og
mælt er með því að te af þeim sé
drukkið daglega á seinni hluta með-
göngu og vikurnar eftir fæðingu, til
þess að styrkja legið, undirbúa það
undir fæðingu og aðstoða við að
jafna sig eftir fæðinguna. Talið er
að brenninetla virki líka styrkjandi
á legið og þá sagt gott að drekka te
af laufum hennar daglega á með-
göngunni. Brenninetla er samt
fyrst og fremst „hreinsunarjurt“,
þ.e. styrkir starfsemi nýrnanna og
hjálpar því til við að útskilja bæði
vatn og þau efni sem við þurfum að
losna við – er því góð fyrir þær sem
safna miklu vatni á sig. Birkite ýtir
líka undir starfsemi nýrnanna og
hvetur því til vatnslosunar.
Fleiri innkirtlar eru undir meira
álagi á meðgöngunni en nýrun, þar
á meðal lifrin, eitt af okkar kjarna-
líffærum sem við hugsum sjálfsagt
allt of lítið um. Helsta lifrarstyrkj-
andi jurtin er túnfífillinn, reyndar
frekar rótin af honum, en samt líka
blöðin.
Ef kvef og pestir herja á barns-
hafandi konu er ljómandi að grípa
til jurta eins og blóðbergs, vallhum-
als og beitilyngs. Sólhatturinn er
eftir sem áður góður til forvarnar,
en það er líka mjög gott að vera
daglega með jurtatesblöndu á boð-
stólum, því að í henni er fjöldi efna
sem nýtast okkur vel í að byggja
upp varnir gegn sjúkdómum.
Kamilla er ein þeirra jurta sem
er sérstaklega mild, góð og styrkj-
andi fyrir konur á meðgöngu. Hún
virkar róandi og getur verið fín í
öllum þeim tilfinningahræringum
sem sumar konur upplifa. Kamillan
verkar líka jákvætt á meltingar-
ólgur sem vilja segja til sín þessa
mánuði sem um ræðir. Það er gott
að gera úr henni te og blanda þá
saman við morgunfrú (kalendúllu)
og fenníkufræjum en þá fæst milt
en bragðmikið, róandi og melting-
arbætandi te. Þessi sama teblanda
er reyndar líka góð eftir fæðingu
og má prófa að gefa barninu hana
ef það er með innantökur. Fenníkan
virkar líka örvandi á mjólkurfram-
leiðslu og því gott að hafa hana í
huga í brjóstagjöfinni. Ef mjólk-
in er of mikil er auðvitað best að
sleppa fenníkunni og ef ætlunin er
að hætta með barnið á brjósti, þá er
gott að tyggja ferska steinselju, en
hún minnkar mjólkina í brjóstun-
um. Ef stálmi í brjóstum er vanda-
mál fyrstu dagana eftir fæðinguna
er gott að leggja fersk hvítkálsblöð
við brjóstin, en hvítkálið virkar
bólgueyðandi!
Jurtir sem ber að varast
Rósmarín er ekki sérlega æskileg
jurt á meðgöngu, þar sem hún hefur
töluverð áhrif á blóðþrýstinginn og
er gjarnan notuð til þess að jafna
út of háan eða of lágan þrýsting og
góð til þess brúks ef kona gengur
ekki með barn. Rósmarínjurtin er
til dæmis algeng í mörgum bað- og
nuddolíum sem nú eru seldar og
því er betra að velja sér olíur með
lofnarblómi (lavendel) eða kalen-
dúllu (morgunfrú). Til að lækka
eða hækka blóðþrýstinginn á með-
göngu er talið betra að grípa til
hvítþyrnis.
Ætihvannar ættu barnshafandi
konur alls ekki að neyta og mér
skilst að það sama gildi um geita-
hvönnina, þótt áhrif hennar teljist
heldur mildari. Þær hafa mjög los-
andi áhrif og því sérstaklega vara-
samar fyrir konur sem eiga hættu á
fósturláti fyrstu mánuði meðgöng-
unnar. Salvía er líka jurt sem barns-
hafandi konur ættu að forðast, bæði
sem krydd, te og reykjurt. Þess ber
að geta í lokin að jurtir eins og kaffi
og þau telauf sem seld eru sem
svart te eru ekki æskileg í miklu
magni á meðgöngu. Sérstaklega
er kaffi talið geta haft áhrif á vöxt
og þroska barnsins í móðurkviði.
Örvandi efnin í þessum drykkjum
geta líka leitt til verri svefns hjá
hinni verðandi móður og ýtt undir
kvíða og óróleika ef viðkvæmni er
fyrir slíku. Þessi sömu efni eru líka
talin hindra upptöku járns í þörm-
unum og á því þurfa konur jú sér-
staklega að halda á þessu tímabili.
Það er því betra að stilla neyslu á
kaffi og svörtu tei í hóf á meðgöng-
unni og finna sér góðar jurtablönd-
ur sem virka styrkjandi og nærandi
og geta stuðlað að heilbrigðari
meðgöngu og fæðingu.
Vegni ykkur vel á meðgöng-
unni!
Nú er góður tími
til þess að
huga að trjá- og runnaklipping-
um í garðinum. Það er einmitt
á þessum árstíma sem gott er
að klippa margar tegundir, sér-
staklega þar sem ekki er mikill
snjór í vegi og gott að komast
að plöntunum. Klippingarnar
eru líka gott tækifæri til þess að
gera eitthvað úti undir berum
himni, njóta þannig hækkandi
sólar og ferska loftsins um leið.
Te af laufum hindberjarunnans þykir sérlega gott fyrir konur á meðgöngu. Fleiri jurtir geta verið hjálplegar á með-
göngu en aðrar ber þó að varast!
Birna Mjöll Atladóttir,
bóndi og hótelstýra
Breiðuvík,
Vestfjörðum
http://birnamjoll.blog.is/
04.02.2010
– Lobbýið, anddyrið
Undanfarin ár þá höfum við ekki
verið með almennilega gestamót-
töku, við höfum bara fengið fólk
beint inn í anddyri og þar höfum
við tekið á móti fólki.
Bak við hús er steypt stétt og þar
mótar fyrir tvöfaldri hurð. Þegar var
farið að mæla stéttina þá sáum við
að þetta var bara þokkalega stórt
og ef brotið yrði inn þar sem hurð-
in er þá kæmum við inn í lobbýið.
Þarna var þá kominn staður fyrir
gestamóttökuna. Nú ef það gengur
ekki að hafa hana þarna þá er þetta
einnig upplagt sem tölvuver.
Á veggjunum eru plattar þar
sem á stendur „VELKOMIN“. Þegar
ég byrjaði að brenna þessa platta
þá bjóst ég ekki við að það yrðu
svo margar þjóðir sem kæmu en
… annað kom í ljós. Ég er með
FULLT af „VELKOMIN“ á ótal tungu-
málum sem ég á eftir að brenna.
Ég hef það þannig að þegar ein-
hver kemur frá einhverju landi sem
ég á ekki til velkomin-platta þá fær
viðkomandi bjór. Ég þarf að setja
þetta á minni platta svo ég komi
öllu fyrir.
Bændur blogga
Ritstjórn þiggur með þökkum ábendingar um bændur sem notast
við blogg til dagbókarskrifa. Þeir sem bent geta á slíkar síður eru
vinsamlega beðnir um að senda línu í netfangið ehg@bondi.is
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Jurtir á
meðgöngu
Björk Leifsdóttir bítur alltaf í pung á þorranum
Nútímakona sem heldur í hefðirnar
>' ! Z

&# 
 Z

&
 š" |
&