Bændablaðið - 26.07.2012, Page 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 26. júlí 2012
Algengustu aðferðirnar í barátt-
unni við illgresið eru annaðhvort
að reyta það eða eitra fyrir því.
Fyrri aðferðin er seinleg og erfið
og flestum þykir hún leiðinleg, hún
er aftur á móti umhverfisvæn og
henni fylgir holl útivera. Sú síðari
er fljótvirk og auðveld en henni
fylgir sú hætta að menn drepi fleiri
plöntur en þær sem á að losna við.
Margir eru einnig á móti því að
nota eiturefni vegna þess hversu
skaðleg þau eru vistkerfinu.
Þó eru fleiri aðferðir til. Ein þeirra
felst í því að setja þekju á beðin
og kallast „mulching“ á mörgum
erlendum tungumálum. Beðin eru
hulin eða þakin með lífrænu efni og
illgresið kæft um leið. Þekjan ver
jarðvegsbygginguna, eykur magn
næringarefna og kemur í veg fyrir
útskolun þeirra. Hún heldur jarðveg-
inum rökum í þurrkatíð og temprar
hitabreytingar. Aukið magn lífrænna
efna í jarðvegi bætir starfsemi lífvera
í jarðvegi, ekki síst ánamaðka, bestu
vina garðeigandans.
Með því að þekja beð verða þau
að einum stórum safnhaug, iðandi af
lífi, þar sem umskipti næringarefna
eru sífellt í gangi. Aðferðin sparar
einnig ómælda vinnu og umstang
með því að draga úr magni lífræns
garðaúrgangs.
Hægt er að nota nánast allan líf-
rænan úrgang í þekju. Best er að velja
efni sem auðvelt er að nálgast og
einnig er skynsamlegt að velja efni
sem gefur ekki frá sér sterka lykt eða
fýkur burt. Nýslegið gras og laufblöð
eru sú þekja sem hvað auðveldast
er að ná í. Til sveita er gömul taða
fyrirtaks þekja og upplagt að dreifa
henni yfir beð og nýta þannig nær-
ingarefnin í henni og kæfa illgresið
um leið.
Ræktendur ættu hiklaust að prófa
þessa aðferð í stað þess að eyða
sumrinu liggjandi á hnjánum að reyta
arfa með rassinn upp í sólina.
Garðyrkja & ræktun
Sameldi fiska og gróðurs
Sameldi er sjálfbær ræktunarað-
ferð með mikla möguleika, þar
sem úrgangur fiska er notaður
sem áburður fyrir plöntur.
Mörður Gunnarsson, nemandi á
ylræktarbraut Landbúnaðarháskóla
Íslands, vinnur að því hörðum
höndum að koma á laggirnar sam-
eldisframleiðslu fyrir sjálfboðaliða-
samtökin Veraldarvini. Hann sótti
á síðasta ári alþjóðlega ráðstefnu
í Bandaríkjunum um sameldi. „Á
ráðstefnunni héldu margir af helstu
frumkvöðlum og fræðimönnum á
þessu sviði fyrirlestur um fræðin
og kynntu hugmyndir sínar, auk
þess sem við skoðuðum ólík kerfi
sem hægt er að nota við ræktunina.
Tæknibúnaðurinn var allt frá því að
vera afgangs pípulagningarefni og
einfaldur tjarnardúkur yfir í fjölda-
framleidd vatnsræktunarkerfi og allt
þar á milli,“ segir Mörður.
Sjálfbær ræktun
Sameldi er ræktunaraðferð þar sem
fiskar og plöntur eru ræktuð sam-
hliða og er úrgangurinn frá fiskunum
notaður sem áburður. Bakteríur í
fiskkerunum breyta ammoníakinu
í úrgangi fiskanna í nítrat og svo í
nitur. Plönturnar nýta svo nitrið í
vatninu sem næringu og koma um
leið í veg fyrir að það safnist upp og
drepi fiskana.
Að sögn Marðar er ræktunarað-
ferðin að mestu sjálfbær. „Eina sem
þarf að bæta við er vatn, rafmagn og
vinna. Sameldi er hagkvæmur kostur
hér á landi þar sem það sparar inn-
kaup á næringarefnum og getur gefið
af sér tvenns konar afurðir, eldisfisk
og matjurtir.“
Sameldi fyrr og nú
Elsta staðfesta heimildin um sam-
eldi er rúmlega 1700 ára gömul og
segir frá því að fiskum og rækjum
var hleypt á hrísgrjónaakra til að
auka uppskeru plantnanna. Þjóðtrúin
segir að guðirnir hafi reiðst illilega
ef fiskurinn eða rækjan voru veidd á
ökrunum og refsað eigendum þeirra
með minni uppskeru, sem hefur þó
líklega stafað af næringarskorti.
Ástralir eru mjög áhugasamir
um þessa ræktunaraðferð og leggja
víða stund á hana í heimahúsum
auk þess sem hún er algeng fyrir
afskorin blóm. Í Evrópu eru sam-
tökin Aquaponics UK í fararbroddi
hvað varðar kynningu á sameldi og
verkefnafjölda.
Höfum allt sem þarf
Mörður hefur ríka trú á möguleikum
sameldis. „Við höfum í raun allt sem
til þarf, ódýrt vatn, nóg af rafmagni
og jarðvarma. Það er bæði hægt að
nota þessa ræktunaraðferð til magn-
framleiðslu og í heimahúsum. Til
dæmis má rækta í bílskúrnum til að
verða sjálfum sér nógur um græn-
meti.“ /VH
Nánari upplýsingar um sameldi:
www.facebook.com/sameldi.
ahugamannafelag
www.aquaponicsassociation.org
http://aquaponicscommunity.com/
Á æskuheimili Auðar I. Ottesen,
garðyrkjufræðings og áhugakonu
um ber til sultugerðar, var bókinni
Ber allt árið flett þar til hún losn-
aði úr bandinu og hrundi í sundur.
Fjöldi berjarunna og trjáa hefur
aukist til muna undanfarna áratugi
frá því að stríðsárakynslóðin var
að búa til sultur úr krækiberjum,
bláberjum, rifs- og sólberjum og
algengt að berjaáhugafólk bjóði
gestum sultur úr hindberjum, hlíð-
aramal, jarðarberjum, logalaufi og
kirsuberjum. Ber eru vítamínrík og
full af andoxunarefnum og hægt að
búa til margt úr þeim auk sultu, til
dæmis hlaup, saft og vín, auk þess
sem þau eru tilvalin í líkjöra og sval-
andi í drykki og salat, í bökur, ofan
á kökur og með ís og eftirréttum.
Rifsberjahlaupið hennar mömmu
„Ég á eina góða uppskrift að rifs-
berjahlaupi frá mömmu sem mig
langar að deila með þér,“ segir
Auður.
„Í hlaupið þarf eitt kíló af rifsberjum
sem eru soðin í hálfum lítra af vatni
í hálftíma við vægan hita og það á
ekki að hræra í berjunum á meðan
þau sjóða. Eftir suðu er safinn síaður
af berjunum yfir nótt. Daginn eftir er
safinn settur í pott, suðan látin koma
upp, sex til átta hundruð grömmum
af sykri hrært saman við og látið
malla í klukkustund. Að lokum er
hlaupið sett í ílát.“
Ílát sem notuð eru undir sultur
þurfa að vera hrein. Þau þarf að þvo
vel og sjóða eða setja inn í bakara-
ofn á 100°C hita til að tryggja að
bakteríur og sveppagró séu ekki til
staðar. Mygla í sultu er hvimleið og
algerlega óþörf.
Berjablöndur
Auður segir gott að blanda saman
berjum og jafnvel ávöxtum við
sultugerð.
„Mér finnst til dæmis gott að nota
gráfíkjur með stikilsberjum og þar
sem reyniber eru fremur römm er
gott að nota tvö kíló af eplum á móti
þremur kílóum af reyniberjum og
sjóða í einn til tvo tíma með um
sjöhundruð grömmum af sykri.
Ég mæli líka með að fólk prófi að
krydda sulturnar, hvannarblöð eru
ágæt með rabarbara- og eplasultu,“
segir Auður.
Ber allt árið
Sulta úr bersarunna
Óli Njálsson í Nátthaga hefur verið
duglegar að prófa nýjar tegundir
af trjám og runnum. Einn þessara
runna er bersarunni (Viburnum
edule) og að sögn Óla er hann
bæði fallegur og harðgerður. Úr
berjum bersarunna má búa til
gómsæta sultu sem Óli segir að
sé best lýst með að bragðið sé eins
og að stunda ástarleiki í sólskini.
4 bollar eða einn lítri af bersa-
runnaberjum.
4 epli skorin í smáa teninga.
1 matskeið sítrónusafi.
1 til 2 teskeiðar af ferskum engi-
fer, fínt rifnum.
1 bolli hunang eða annað sætt að
eigin vali.
Berin eru sett í pott með rúmum bolla
af vatni og suðan látin koma upp.
Þegar berin mýkjast eru þau marin
í sundur. Berjamassinn er kældur
dálítið, settur í taubleyju og safinn
pressaður úr. Safinn er settur í pott-
inn aftur og soðinn þangað til magnið
er orðið helmingi minna.
Epli, engiferi og sítrónusafa er
hrært saman í skál, síðan hrært út
í berjamassann og hunangi bætt
í. Sjóðið í 15 mínútur í viðbót og
setjið beint á krukkur eða frystið
í smáskömmtum. Bæta má alls
konar líkjörum útí, til dæmis Grand
Marnier, Cointreau eða Galliano, til
að fá fullnægt öllum bragðhvötum
og unaði.
Fyrir marga er haustið skemmti-
legasti tími ársins. Þá rennur upp
tími berjanna sem hægt er að
nýta á margvíslegan hátt, m.a. til
sultugerðar. Möguleikarnir eru
endalausir en hér eru uppskriftir
af sultu úr rifs- og sólberjum, blá-
berjum og krækiberjum.
Rifs- og sólberjasulta
1 kíló rifs- eða sólber
750 grömm sykur
1/2 bolli vatn
Stönglar teknir frá og soðnir með
vatninu sem hleypiefni. Berin sett í
pott og soðin, soðið af stönglunum
sett saman við.
Sykri bætt í þegar suðan kemur
upp, soðið í fimm til fimmtán mín-
útur.
Bláberjasulta
1 kíló bláber
750 grömm sykur
Sett í pott og soðið við vægan hita
í einn og hálfan tíma. Nauðsynlegt
er að hræra stöðugt í á meðan sultan
er soðin.
Krækiberjasulta
2 kíló krækiber
5 desilítrar vatn
1 kíló sykur
2 teskeið hleypiefni
Krækiber og vatn sett í pott og látið
sjóða í tuttugu mínútur. Sykurinn
settur út í og soðið í 20 mínútur til
viðbótar. Hleypiefnið sett út í og
soðið í tvær til þrjár mínútur.
Haustið er tími berjanna
Þekjugróður gefur góða raun
þegar halda á illgresi niðri. Nái
þekjan að hylja beð heldur hún ill-
gresinu að mestu niðri og minnkar
vinnu við hreinsun beða.
Góðar þekjuplöntur þurfa að fara
snemma af stað á vorin, breiða hratt
úr sér, vera skuggþolnar og vaxa
langt fram eftir hausti.
Gömul dagblöð eru vel nothæf til
að kæfa illgresi. Blöðin eru opnuð
um miðjuna og lögð yfir beðið þann-
ig að þau skarist svo að illgresið vaxi
ekki upp á milli samskeytanna. Setja
skal 5 til 7 sentímetra lag af mold eða
sandi yfir blöðin.
Lífrænar varnir gegn illgresi
Þekja á beðin og illgresið kæft