Bændablaðið - 01.03.2012, Síða 28

28 Bændablaðið | fimmtudagur 1. mars 2012
Það hefur varla farið framhjá
dyggum lesendum Bændablaðsins
að nokkuð harðvítug ritdeila
stendur yfir í blaðinu um „líf-
ræna ræktun“ og ágæti þeirra
búskaparhátta. Upphaf deilunnar
má rekja til greinar Söndru B.
Jónsdóttur, sjálfstæðs ráðgjafa,
sem hún skrifar í blaðið þann 10.
nóvember sl. undir yfirskriftinni
„Lífrænn landbúnaður getur
brauðfætt heiminn“. Sú grein
var hins vegar innlegg í umræðu,
sem þá var ofarlega á baugi, um
fæðuöryggi og -framboð fram-
tíðarinnar.
Sandra vitnar í grein sinni til
samanburðarrannsóknar Rodale-
stofnunarinnar á lífrænni og hefð-
bundinni ræktun yfir 30 ára tímabil,
þar sem þættir eins og uppskera,
hagnaður, orkuþörf og losun
gróðurhúsalofttegunda voru bornir
saman. Út úr þeirri rannsókn kemur
m.a. að uppskerumagn lífrænnar
ræktunar er svipað því sem gerist
í hefðbundinni ræktun, auk þess
sem niðurstöður um aðra þætti –
fjárhagslega afkomu, orkuþörf og
losun gróðurhúsalofttegunda – eru
almennt hagstæðari lífrænni ræktun
samkvæmt skýrslunni.
Málaflækjur málafylgjumanna
Tveir kennarar innan Landbúnaðar-
háskóla Íslands (LbhÍ), þau Áslaug
Helgadóttir og Guðni Þorvaldsson,
svöruðu Söndru með grein þann
24. nóvember sl. undir yfirskrift-
inni „Er lífrænn landbúnaður besti
kosturinn?“ Þar eru brigður bornar
á forsendur rannsóknar Rodale-
stofnunarinnar. Síðan hafa birst
nokkrar greinar „hver úr sinni átt-
inni“, sem varla hafa aukið skilning
hins almenna lesanda á málinu –
eins og Þorsteinn Guðmundsson,
prófessor í jarðvegsfræði við LbhÍ,
bendir á í grein sinni „Umræða
eins og hún má ekki vera“, þann
15. desember sl.
Hér verður ekki farið ofan í
saumana á hártogunum um fram-
leiðslumagn hefðbundins land-
búnaðar miðað við lífrænan, þó
vissulega sé það áhugaverður flötur
á málinu, enda stendur þar orð gegn
orði.
Fæðuöryggi og sjálfbærni eru
sömuleiðis mikilvæg hugtök í
þessari umræðu, en í miklu stærra
samhengi, sem er vandinn hungrið
í heiminum. Þar þarf hins vegar að
taka tillit til ýmissa annarra þátta en
eru hér til umræðu.
Um hvað snýst málið?
En um hvað snýst þá málið? Ljóst
er að æ fleiri neytendur kjósa líf-
rænar vörur umfram hefðbundnar
í okkar heimshluta – jafnvel þótt
þær séu dýrari – og uppi eru gagn-
rýnisraddir um að Íslendingar fylgi
ekki nágrannaþjóðum sínum eftir í
því að koma til móts við ákall um
aukið vægi þeirra. Meðal framleið-
enda í lífrænum búskap á Íslandi er
kallað eftir auknu rými innan LbhÍ
til að þessi grein fái þrifist með aka-
demískum hætti hér á landi og geti
sótt fram. Hvers vegna ættu þessar
aðferðir búskapar ekki að geta
starfað í sátt og samlyndi á Íslandi?
Ágúst Sigurðsson, rektor LbhÍ,
sem hingað til hefur haldið sig til
hlés í þessari umræðu, segir að
umræða sé yfirleitt af hinu góða.
„Fólk tekst á með rökum um
ákveðin mál, sem stundum leiðir til
ákveðinnar niðurstöðu eða þá upp-
lýsinga um ólíkar hliðar máls. Slík
umræða er þó ekki í öllum tilfellum
mjög skýr fyrir þann sem stendur
utan við eða er ekki sérfróður um
viðkomandi mál. Í þeim tilfellum
getur það einmitt verið veigamikið
hlutverk fjölmiðla að reyna að
greina staðreyndir og leita skýrra
svara. Eins og ég skil þá umræðu
sem þú vísar til, þá er fólk aðal-
lega að takast á um leiðir til þess að
ná settu marki sem við eigum held
ég öll sameiginlegt, þ.e. að lifa af
gæðum náttúrunnar með skynsam-
á möguleika ókominna kynslóða til
þess að geta gert slíkt hið sama.“
Lífrænni ræktun
verður sinnt betur
„Lífræn ræktun hefur lengi verið
kennsluviðfangsefni í LbhÍ, sér-
staklega í starfsmenntanáminu.
Hins vegar hefur mátt gera betur í
þessum efnum og þau námskeið á
bakkalárstigi þar sem mismunandi
ræktunaraðferðir eru kynntar eru nú
til endurskoðunar, m.a. til að koma
lífrænni ræktun betur á framfæri.
Það má hins vegar ekki gleyma því
að nauðsynlegur þekkingargrunnur
lífrænnar ræktunar er hinn sami og
annarra ræktunarkerfa. Má þar nefna
efnafræði, áburðarfræði, jarðvegs-
fræði, plöntulífeðlisfræði o.s.frv., en
á þessar grunngreinar er lögð mikil
áhersla í öllu okkar námsframboði.
Hlutverk skóla er að mínu mati
ekki að innræta nemendum sínum
ákveðnar skoðanir, heldur að miðla
til þeirra þekkingu, þroska með þeim
sjálfstæða hugsun og kenna árang-
ursrík vinnubrögð - búa nemendur
sem best undir að glíma sjálfstætt
við verkefnin og taka afstöðu. Hér
má minna á grunnhlutverk háskóla,
sem eru að skapa nýja þekkingu,
miðla henni og varðveita, auk þess
að þjónusta samfélagið.
Skólinn starfar eftir stefnu sem
því komið að endurskoðun hennar
á næsta ári. Þar er tekið á mörgum
atriðum, m.a. lífrænni ræktun og
hefur að mörgu leyti gengið vel
að starfa eftir þessum viðmiðum
hvað faglega þáttinn varðar. Hitt er
annað að við höfum auðvitað þurft
að forgangsraða mjög mikið í þágu
algjörrar kjarnastarfsemi, vegna
skorts á fjármagni. Hvað varðar
frekari áherslu á lífræna ræktun
í starfsemi skólans þá hlýtur sú
umræða að koma sterk inn þegar
stefna næsta tímabils verður mótuð
nú á næstu misserum.“
Eftirspurn eftir lífrænt vottuðum
vörum fer vaxandi
Í könnun sem Guðrún Björk
Magnúsdóttir gerði árið 2008, í
tengslum við B.Sc.-verkefni hennar
við viðskiptadeild Háskólans í
Reykjavík, kemur fram að eftirspurn
eftir lífrænt ræktuðum afurðum á
Íslandi er vaxandi og gæti aukist ef
verð á vörunum lækkaði með auknu
framboði og samkeppni.
Hvað svo sem það er sem veldur
því að fólk sækist í auknum mæli
eftir þessum vörum, virðist sú til-
hneiging að mestu sjálfsprottin hjá
neytendunum sjálfum. Nærtækt er
að álykta sem svo að ásókn fólks í
lífrænt vottaðar vörur sé tilkomin
vegna þeirrar ímyndarlegu sérstöðu
sem þær hafa. Ýmsar ástæður geta
svo legið þar að baki, t.d. að þær
séu án eiturefna – þær eru vottaðar
sem slíkar.
Flest Evrópulönd hafa sett sér
mjög afgerandi markmið um stærra
hlutfall „lífrænnar ræktunar í land-
búnaði“. Í Evrópusambandinu er
markið sett á að 20% af ræktuðu
landi verði undir lífrænni ræktun
árið 2020. Í dag er hlutfallið á
Íslandi um 1%, sem er varla nema
um einn fimmti af því sem gerist og
gengur meðal nágrannaþjóða okkar
í Norður-Evrópu.
Málsvarar eigin skoðanna
en ekki skólans
Í undangenginni umræðu hafa áður-
nefndir kennarar tekið að sér að tala
máli skólans og halda uppi þeim
sjónarmiðum sem vara við því að
gera of mikið úr möguleikum og
mikilvægi lífrænnar ræktunar. Fólk
spyr sig þá: hvað gengur þeim til?
Tala þau í nafni skólans og fyrir
stefnu hans í þessum málum? Þau
tóku það t.a.m. að sér að svara opnu
bréfi til skólans, frá VOR (félagi
framleiðenda í lífrænum búskap), í
Bændablaðinu 15. desember sl. Í því
bréfi var kallað eftir áliti og skýrri
afstöðu skólans í nokkrum atriðum;
m.a. varðandi umsagnir frá skól-
anum um skýrslu nefndar Alþingis,
„Eflingu græna hagkerfisins“, sem
birtist í september sl. Í henni er
gert ráð fyrir auknu vægi lífrænnar
ræktunar í íslenskum landbúnaði,
að hún verði 15% af landbúnaðar-
framleiðslu á Íslandi árið 2020, og
að jákvæðum skattalegum mismuni
skuli beitt til að ná því markmiði.
Umsagnir um skýrsluna bárust frá
tveimur deildum LbhÍ; auðlinda-
deild annars vegar, þar sem tónninn
var neikvæður gagnvart áformun-
um, og hins vegar umhverfisdeild,
þar sem tillögunum var fagnað.
„Nokkrir starfsmenn skólans
hafa tjáð sig um þessi mál á síðum
Bændablaðsins. Þeir gera það í eigin
nafni og í krafti sinnar sérþekk-
ingar eða fyrir hönd sinna deilda,“
útskýrir Ágúst. „Þessir starfs-
menn sem vísað er til eru því að
svara því sem þeim finnst að þeim
beint í greinum eða opnum bréfum.
Landbúnaðarháskólinn starfar eftir
ákveðnum siðareglum líkt og aðrir
háskólar. Þessar reglur eru í raun-
inni grundvöllur skólastarfsins. Í
þeim kemur m.a. fram að skólinn,
stjórn hans og starfsmenn skuli
virða fullt rannsókna- og tjáningar-
frelsi. Sömuleiðis kemur þar fram
að starfsfólki sem vinnur við rann-
sóknir og fræðastörf beri skylda til
að viðhalda faglegri þekkingu sinni
og miðla henni og með slíku stuðla
að framþróun sinnar fræðigreinar.
Í reglunum kemur einnig fram að
kennarar, rannsakendur og nem-
endur birti niðurstöður sínar í eigin
nafni sem fræðimenn við skólann
eða í nafni rannsóknastofnana innan
hans og að enginn geti látið uppi álit
Landbúnaðarháskóla Íslands nema
háskólaráð og rektor.
Ég hef litið svo á að á síðum
Bændablaðsins hafi farið fram
opinská umræða um þessi mál
og fagna henni bara fyrir hönd
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Mikilvægt er að þessi umræða
fari fram með vísindin að leiðar-
ljósi og vonandi leiðir hún okkur
áfram til farsællar niðurstöðu fyrir
land og þjóð. Eitt af mikilvægum
verkefnum skólanna í landinu er að
undirbúa og hvetja yngri kynslóðir
okkar til virkrar þátttöku í umræðu
um mikilvæg mál og mér finnst að
þar mættum við standa okkur betur.
Margir telja að málefnaleg rökræða
sé okkur Íslendingum ekki endilega
í blóð borin og hana þurfi því að
þjálfa upp – á þessu sviði eiga skól-
arnir að beita sér af fullum þunga.“
Skýrslan um eflingu græna
hagkerfisins mjög mikilvæg
Ágúst segir skýrsluna um eflingu
græna hagkerfisins vera mjög
mikilvægt innlegg og brýnt að fólk
ræði innihald hennar í þaula. „Hvað
varðar þessar samanburðartölur,
um markmiðin sem sett hafa verið
í Evrópu og hér á landi í skýrslunni,
þá hefur skólinn ekki gefið út neitt
ákveðið álit í þeim efnum. En í
þessu tilviki hlýtur að vera eðlilegt,
líkt og gert er í skýrslunni, að líta
til reynslu annarra, meta hlutina
út frá því og bera saman við hvað
henti við okkar aðstæður. Hér er því
mikilvægt að greina betur hvernig
við getum staðið við slíkar áætlanir
og hvaða áhrif það hefur.
Skólinn fær mjög mikið af
efni frá Alþingi til þess að gefa
umsagnir um, bæði frumvörp til
laga og þingsályktanir. Stundum eru
þau mál þess eðlis að svar skólans
liggur beint við og rektor svarar
einfaldlega fyrir hönd hans á ein-
hlítan hátt. Hér má t.d. nefna lög
um háskóla, sem nú eru einmitt í
slíku umsagnarferli og ég á ekki
von á öðru en að við sendum inn
einfalt svar um að okkur lítist vel
á, enda höfum við fylgst með þeirri
vinnu um langt skeið og málið orðið
mjög skýrt.
Stundum er hins vegar um að
ræða mál þar sem afstaðan er
flóknari, sérstaklega getur þetta
átt við málefni sem snerta fagsvið
skólans og sem vísindamenn hans
greinir á um hvernig skuli svara.
Þá getur átt við að deildir skólans
sendi inn sína eigin umsögn, en það
er ekki gert í nafni skólans í heild.
Reyndar er það þannig að allir geta
sent inn umsagnir um öll mál, en
þeir gera það auðvitað í sínu eigin
nafni og í krafti sinnar sérþekk-
ingar. Það hlýtur nefnilega að vera
mjög mikilvægt fyrir allt ferlið að
varpað sé ljósi á allar hliðar máls
og hreint og beint skylda háskóla-
stofnana að stuðla að slíku. Hvað
varðar umsagnir háskóladeildanna,
þá vísa ég bara til þeirra og ætla ekki
að túlka þær neitt frekar fyrir hönd
skólans, þær standa einfaldlega fyrir
sínu. Hvað skýrsluna um græna hag-
kerfið varðar þá fögnum við henni
innilega og sjáum miðlægt hlutverk
landbúnaðarins þar inni. Efni hennar
er í frjórri umræðu innan skólans og
verður áfram. Tillögur sem þar koma
fram eru margar spennandi og verk-
efni okkar að greina hvernig hægt sé
að hrinda þeim í framkvæmd,“ segir
Ágúst Sigurðsson.
/smh
Um hvað snýst ritdeilan um lífræna ræktun?
Eðlilegt að líta til reynslu annarra við stefnumótun
– segir rektor Landbúnaðarskóla Íslands og fagnar tillögum skýrslu um eflingu græna hagkerfisins
Ágúst Sigurðsson, rektor Landbúnaðarháskóla Íslands.